Thị trường cung cấp nước sạch còn "tranh tối, tranh sáng"

Ngày 26/4, tại Hà Nội, Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS) tổ chức tọa đàm “Dịch vụ cung cấp nước sạch tại Việt Nam: Thị trường và các vấn đề chính sách" với sự tham gia của đại biểu Quốc hội, đại diện cơ quan quản lý nhà nước, chuyên gia, doanh nghiệp và hiệp hội trong lĩnh vực dịch vụ cấp nước sạch.

Tọa đàm “Dịch vụ cung cấp nước sạch tại Việt Nam: Thị trường và các vấn đề chính sách". (Ảnh: Hà Anh).

Tại tọa đàm, ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS) đánh giá: Việt Nam đang có nguy cơ lỡ hẹn đối với mục tiêu năm 2025: 95 - 100% người dân thành thị và 93 - 95% người dân nông thôn có nước sạch để dùng. Đặc biệt, tỷ lệ người dân nông thôn được tiếp cận nước máy rất hạn chế, mới chỉ đạt xấp xỉ 35% số hộ vào năm 2019.

Trong tiến trình hướng đến mục tiêu mọi người bình đẳng trong tiếp cận nước sạch, Việt Nam đã tiến hành xã hội hóa, kêu gọi tư nhân tham gia cung cấp dịch vụ công thiết yếu này cho xã hội.

Tuy nhiên, tiến trình xã hội hóa dịch vụ công nước sạch đã không đi kèm với việc xây dựng một cấu trúc thị trường cung cấp dịch vụ nước sạch hợp lý, trong khi Nhà nước thiếu nguồn lực đầu tư thì đồng thời thị trường vẫn không thu hút hiệu quả đầu tư của tư nhân.

“Doanh nghiệp tư nhân gặp rủi ro cao khi tham gia thị trường (về giá, về khối lượng nước được mua dưới công suất). Doanh nghiệp nhà nước cũng khó khăn khi giả nước thấp, không đủ khả năng mở rộng diện tích cấp nước. Tình trạng “tranh tối, tranh sáng" khiến thị trường khó phát triển, tạo ra rủi ro các nhóm "trục lợi chính sách" cạnh tranh không lành mạnh”, ông Đồng nói.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, dù chủ thể thực hiện cung cấp dịch vụ công là Nhà nước, tư nhân hay các thiết chế xã hội dân sự, trách nhiệm đảm bảo cung cấp thực hiện dịch vụ là của Nhà nước.

3 nguyên tắc phải tuân thủ để thiết kế thị trường này là "tính liên tục, quyền tiếp cận bình đẳng của mọi người dân và giá cả phù hợp", nghĩa là nếu chưa có nước sạch thì phải đảm bảo cho người dân có nước, với giá cả phải chăng, và không để xảy ra tình trạng mất nước trong quá trình sử dụng dịch vụ.

“Tuy nhiên, soi chiếu với các nguyên tắc trên, cả về khả năng tiếp cận lẫn tính bình đẳng trong tiếp cận dịch vụ nước sạch đều chưa đạt được mục tiêu mong muốn. Điều đó một phần do tiến trình xã hội hóa, xây dựng thị trường dịch vụ công nước sạch chưa thực sự hợp lý, hiệu quả”, ông Dũng nhấn mạnh.

Nên có một luật riêng cho thị trường nước

Đại diện cho Viện IPS cho rằng cơ chế đầu tư theo phương thức PPP trong cung cấp dịch vụ nước sạch phải được triển khai như thế nào để đạt |dược mục tiêu nước sạch cho toàn dân đang là câu hỏi không dễ trả lời.

Việt Nam có nguy cơ “lỡ hẹn” với mục tiêu tiếp cận nước sạch vào năm 2025.

Bởi vậy, cần có đánh giá toàn diện và thiết kế một hệ thống chính sách tổng thể để hoàn chỉnh thị trường kinh doanh nước sạch. Tiến trình này nên gắn liền với việc xây dựng Luật về cấp nước và xử lý nước mà Chính phủ đã yêu cầu và Bộ Xây dựng đang triển khai.

Cho rằng thị trường dịch vụ nước sạch còn nhiều vấn đề chưa hoàn chỉnh, từ khâu tổ chức đến khâu điều tiết, vận hành thị trường, tiến sĩ Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) đề xuất nên có một luật riêng cho thị trường nước, điều chỉnh không chỉ vấn đề cấp nước mà cả vấn đề xử lý nước sinh hoạt.

Tương tự như ngành điện có Luật Điện lực, cần có một văn bản ở cấp độ luật để tạo lập khuôn khổ thống nhất, minh bạch cho thị trường nước sạch.

Đồng ý với các ý kiến chuyên gia, đại biểu Quốc hội Nguyễn Quang Huân, Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho rằng, thu hút đầu tư tư nhân là cần thiết để mở rộng nguồn cung nước sạch, bảo đảm được quyền tiếp cận nước cho người dân.

“Tuy nhiên, để tư nhân tham gia, các khuôn khổ, quy định cho thị trường cần được hoàn thiện thêm”, ông Huân nói.