Thưa ông, đây là năm thứ 2 Giải thưởng “Công nghệ từ trái tim” được tổ chức. Năm nay, Giải thưởng có chủ đề “Sáng tạo Việt – Đường tới thịnh vượng”, gắn với thúc đẩy đổi mới sáng tạo, phát triển khoa học công nghệ, chuyển đổi số theo Nghị quyết 57-NQ/TW của Đảng. Giải thưởng này có vai trò như thế nào trong việc lan tỏa tinh thần thúc đẩy ứng dụng công nghệ và đổi mới sáng tạo tới các lĩnh vực của đời sống xã hội, thưa ông?
Khoa học công nghệ hiện có vai trò rất quan trọng, đặc biệt, Nghị quyết 57 đã nhấn mạnh việc ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; đồng thời nêu rõ vai trò của công nghệ trong mọi mặt đời sống trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Ông Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng biên tập báo Nhân Dân.Tuy nhiên, từ định hướng của Đảng và Nhà nước tới những hành động cụ thể của các lĩnh vực trong xã hội vẫn còn những bước chậm trễ, vì vậy, những hoạt động tuyên truyền, truyền thông về tầm quan trọng của khoa học công nghệ đối với đời sống cần phải được thúc đẩy mạnh mẽ.
Bên cạnh những cách thức truyền thông truyền thống thông qua báo chí, bằng báo viết, phát thanh, truyền hình và những phương tiện mới, những giải thưởng như Giải thưởng “Công nghệ từ trái tim” chính là cách thức để lan tỏa mạnh mẽ hơn nữa Nghị quyết 57, cũng như định hướng chung về ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số. Đương nhiên, trong phạm vi của một cuộc thi với cách thức thể hiện bằng ảnh, video mới chỉ là một phần trong cách thức truyền tải của báo chí.
Nhưng nếu có những bức hình sinh động, video gợi cảm hứng, sẽ thúc đẩy mạnh mẽ mọi người trong xã hội, đặc biệt là những người trực tiếp tham gia hoạt động kinh doanh sản xuất dám mạnh dạn ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số và sáng tạo không ngừng nghỉ.
Thưa ông, công nghệ đã và đang thay đổi cơ bản ngành báo chí. Vậy, các nhà báo và cơ quan báo chí cần có những chuyển mình như thế nào để thích ứng, làm chủ công nghệ, vừa giữ vững sứ mệnh thông tin truyền thống, vừa thích ứng với xu hướng truyền thông hiện đại, thực hiện hiệu quả vai trò, chức năng dẫn dắt sự thay đổi trong xã hội? Trong quá trình tác nghiệp, các nhà báo cần đảm bảo điều gì để có sự song hành giữa “công nghệ” và “trái tim” trong từng tác phẩm báo chí, nhất là các tác phẩm báo chí thể loại ảnh, video, thưa ông?
Trước đây, chúng ta làm báo bằng hình thức đơn giản với cây bút, chiếc máy ảnh, cuốn sổ, nhưng khoảng hơn 20 năm trở lại đây, công nghệ có vai trò quan trọng với người dùng khi kết nối qua nền tảng Internet, đến với nhau qua mạng xã hội. Một tin bài hay, phóng sự phát thanh truyền hình hấp dẫn, nhưng nếu không có công nghệ sẽ khó nhắm trúng đích và khó lan tỏa đến với những công chúng, nhất là ở nước ngoài.
Trong thời gian qua, đối với báo chí, nội dung vẫn là "vua", nhưng nếu không có công nghệ và không có những phong cách đặc biệt, đặc thù của mỗi tờ báo, không thể tạo ra bản sắc riêng. Đặc biệt, trong thời buổi hiện nay, người làm báo không thể thiếu công nghệ, kể cả với báo in hay phát thanh truyền hình và đặc biệt với báo điện tử, vai trò này ngày càng lớn. Gần đây là vai trò của trí tuệ nhân tạo.
Dùng trí tuệ nhân tạo mới theo dõi được người dùng một cách chính xác, áp dụng một cách hiệu quả khi đỡ mất công làm những việc tỉ mỉ, vụn vặt, mất thời gian. Trí tuệ nhân tạo sẽ nhắm trúng đích, thậm chí, một nội dung sẽ được cá nhân hóa để có nhiều phiên bản khác nhau đến người dùng.
Khi có trí tuệ nhân tạo và công nghệ nói chung, sẽ tạo ra những sản phẩm mới thú vị như những sản phẩm bằng thực tế ảo, thực tiễn tăng cường.
Các cơ quan báo chí cần phải mạnh dạn thử nghiệm và ứng dụng công nghệ. Đương nhiên, không có công nghệ nào là chung cho mọi tòa soạn, có thể ứng dụng phần mềm phù hợp, còn tòa soạn khác dùng ứng dụng công nghệ khác hiệu quả hơn. Song, phải mạnh dạn thử nghiệm, dám chấp nhận, kể cả sai sót, kể cả thất bại để tìm ra những công nghệ hiệu quả.
Trong câu chuyện chuyển đổi số, kinh nghiệm cho thấy, không phải cứ mua nhiều công nghệ, máy móc là chuyển đổi thành công, mà phải thay đổi toàn bộ tư duy về cách thức vận hành tòa soạn, cách thức sản xuất để sử dụng hiệu quả công nghệ.
Chúng tôi cũng đã khuyến nghị với các cơ quan báo chí là không phải đi sau, mà phải tranh thủ nắm bắt công nghệ để vượt lên trước, chờ đón độc giả, khán thính giả thay vì chạy theo. Việc này cũng sẽ dẫn đến khả năng phải đầu tư và vấn đề này với cơ quan báo chí nhỏ không dễ. Tuy nhiên, có thể phối hợp với các công ty công nghệ chứ không nhất thiết phải xây dựng bộ phận công nghệ riêng của từng tòa soạn, bởi điều hành sẽ tốn kém và phải mạnh dạn thử nghiệm.
Tất nhiên, với vấn đề này nên “liệu cơm gắp mắm”, tùy theo năng lực tài chính của từng tòa soạn để thử nghiệm công nghệ mới. Nếu báo chí không nắm bắt được công nghệ, không sử dụng hiệu quả công nghệ, mà chậm chân, để đến một giai đoạn công nghệ chi phối lại báo chí.... thì đấy là điều chúng ta nên tránh.
Giải thưởng “Công nghệ từ Trái tim” không chỉ tôn vinh những thành tựu công nghệ mà còn tạo ra động lực sáng tạo và kết nối trong cộng đồng. Ông có kỳ vọng gì về sự lan tỏa của giải thưởng này trong việc thúc đẩy báo chí Việt Nam nâng cao chất lượng nội dung, đổi mới phương thức tiếp cận độc giả của báo chí và góp phần phát triển xã hội số?
Cuộc thi này chỉ là một phần, giải thưởng này làm được việc khơi dậy mối quan tâm đến với công nghệ đã tốt rồi. Những người làm báo, từ lãnh đạo báo chí cho đến các phóng viên, biên tập viên... muốn làm báo hiệu quả hơn, cần tranh thủ được những công nghệ mới nhất.
Lễ phát động Giải thưởng ảnh, video Công nghệ từ trái tim.Bây giờ làm báo không chỉ biết là viết bài hay, chụp ảnh đẹp, phải biết sử dụng công nghệ. Từ việc sử dụng những thiết bị đơn giản như điện thoại thông minh, máy quay, cách thức dựng hình đến những công nghệ phức tạp hơn.
Ví dụ, phóng viên bây giờ cũng phải biết cách sử dụng công nghệ như sử dụng phần mềm trí tuệ nhân tạo để lọc dữ liệu, để phát hiện ra thông tin.
Về những cách thức tìm kiếm thông tin như kiểu cũ bây giờ không còn phù hợp. Bây giờ không ai lên những công cụ tìm kiếm như dùng google để tìm kiếm nữa, cần sử dụng trí tuệ nhân tạo hỗ trợ tìm kiếm nhanh chóng về những vấn đề đòi hỏi phức tạp hơn. Nếu biết dùng công cụ trí tuệ nhân tạo phân tích sẽ biết được xu hướng, nội dung đang được người dùng quan tâm; đối tượng mà tòa soạn cần nhắm đến, muốn nhắm đến phải làm nội dung như thế nào cho phù hợp với nhu cầu của độc giả.
Một số cơ quan báo chí đã có những bước đi đúng đắn trong ứng dụng công nghệ trong làm báo. Ví dụ, như Báo Nhân dân đã cử phóng viên đi học về trí tuệ nhân tạo ở trong nước và quốc tế, tham dự các chương trình chuyên sâu. Năm 2025, Hội Nhà báo dự kiến đào tạo về trí tuệ nhân tạo “ồ ạt” cho các cơ quan báo chí.
Lạm dụng trí tuệ nhân tạo quá cũng không phải là cách hay. Chẳng hạn bây giờ có nhiều tranh cãi về việc hình ảnh trí tuệ nhân tạo có thể bị vi phạm bản quyền vì một hình ảnh như vậy lấy dữ liệu từ hàng triệu nguồn khác nhau. Thế nhưng, cũng đã có những cơ quan báo chí sử dụng những hình ảnh đấy một cách hồn nhiên, dễ dẫn đến khả năng tranh cãi vi phạm...
Mọi người cho rằng máy móc có thể viết một bài báo hay và ra lệnh cho trí tuệ nhân tạo viết bài. Ở đây dẫn đến câu chuyện phải ghi chú tên tác giả là gì? người cộng với máy hay máy hoàn toàn? Những nội dung như vậy nếu đúng không sao, nhưng nếu có những nội dung sai lệch, thậm chí là tin giả bị xen lẫn, khi đó ai sẽ chịu trách nhiệm?...
Hiện nay, còn nhiều vấn đề về cách thức sử dụng công nghệ, cũng như trí tuệ nhân tạo đang còn gây tranh cãi, nên các tòa soạn cũng phải nâng cao nhận thức và có ý thức để sử dụng việc này.
Xin trân trọng cảm ơn ông!
