Theo quy định hiện hành tại Việt Nam, học sinh từ 16 tuổi được phép điều khiển các phương tiện giao thông như xe máy có dung tích dưới 50cc hoặc các dòng xe máy điện có công suất giới hạn.
Quy định này mở ra cơ hội cho các bạn trẻ chủ động hơn trong việc đi lại, đặc biệt ở các khu vực có hạ tầng giao thông công cộng chưa Phát triển.
Tuy nhiên, thực tế hiện nay cho thấy Việt Nam vẫn thiếu hệ thống đào tạo bài bản về kỹ năng lái xe và kiến thức giao thông dành riêng cho lứa tuổi học sinh, dẫn đến nhiều hệ lụy đáng lo ngại về an toàn.
Tự học lái xe máy - lựa chọn phổ biến nhưng tiềm ẩn rủi ro
Không khó để bắt gặp hình ảnh những học sinh cấp ba điều khiển xe máy đến trường, đặc biệt là tại các đô thị lớn. Tuy nhiên, phần lớn trong số này chưa từng trải qua bất kỳ lớp huấn luyện nào về kỹ năng lái xe hay kiến thức luật giao thông.
Học sinh chủ yếu học lái xe thông qua người thân, bạn bè hoặc thậm chí là tự học, dẫn đến việc cầm lái thiếu kỹ năng, thiếu hiểu biết về luật và tiềm ẩn nguy cơ cao gây tai nạn.
Thống kê từ Sở Giao thông Vận tải TP.HCM cho thấy, trong năm 2024, đã có tới 4.750 vụ tai nạn giao thông liên quan đến đối tượng học sinh. Đây là con số đáng báo động, cho thấy thực trạng thiếu hụt kiến thức và kỹ năng điều khiển phương tiện của lứa tuổi này đang tác động trực tiếp đến an toàn giao thông toàn xã hội.
Trước tình trạng trên, nhiều phụ huynh đã chọn cách tự đưa con đến trường hoặc sử dụng dịch vụ xe ôm, taxi công nghệ. Dù đây là giải pháp an toàn tạm thời, nhưng về lâu dài, nó hạn chế khả năng làm chủ tay lái của học sinh.
Kiến thức và kỹ năng cơ bản: Không thể thiếu khi cầm lái
Việc lái xe không chỉ dừng lại ở việc điều khiển phương tiện. Người lái cần hiểu rõ phương tiện mình đang sử dụng, làm quen với các bộ phận như tay ga, phanh, xi nhan, đèn pha, cũng như cách vận hành của từng loại xe như xe tay ga, xe số hoặc xe điện.
Đặc biệt, nhiều vụ tai nạn xảy ra do học sinh điều khiển xe bất ngờ tăng ga, không làm chủ được tốc độ, hoặc dùng phanh trước khi đang chạy nhanh khiến xe bị trượt và mất lái. Các tình huống nguy hiểm này hoàn toàn có thể được phòng tránh nếu học sinh được hướng dẫn kỹ lưỡng từ đầu.
Khối lượng, kích thước xe cũng là yếu tố không thể bỏ qua. Việc làm quen với việc dắt xe, dựng chống hay ngồi lên xe sao cho giữ thăng bằng là những bài tập cơ bản nhưng vô cùng cần thiết.
Đối với những học sinh chưa từng tiếp xúc với xe máy, cần có thời gian tập luyện tại những nơi ít phương tiện, an toàn và bằng phẳng trước khi chính thức tham gia giao thông.
Kỹ năng xử lý tình huống - chìa khóa đảm bảo an toàn
Bên cạnh thao tác kỹ thuật, khả năng xử lý tình huống giao thông là một trong những kỹ năng quan trọng mà người lái cần rèn luyện. Một trong những nguyên tắc được khuyến khích học sinh thực hành là quy tắc "3R" gồm: Review (kiểm tra), Reduce (giảm tốc độ) và React (phản ứng).
Ví dụ, khi đi qua các đoạn đường trơn trượt, gồ ghề hoặc ổ gà, học sinh cần giảm tốc thay vì giữ nguyên hoặc tăng tốc. Tình huống phổ biến khác là xe tải bật xi nhan và rẽ, nếu học sinh thiếu quan sát hoặc cố tình vượt, nguy cơ bị rơi vào điểm mù của xe lớn là rất cao.
Ngoài ra, việc luyện tập các tình huống giả định như phanh gấp khi gặp người đi bộ băng qua, né tránh vật cản hay rẽ ở khúc cua hẹp cũng giúp học sinh tăng khả năng phản xạ và làm chủ phương tiện trong các điều kiện giao thông thực tế.
Trang bị đầy đủ các thiết bị an toàn như nón bảo hiểm đạt chuẩn, bọc đầu gối, khuỷu tay cũng là điều cần thiết, giúp giảm chấn thương nếu không may xảy ra va chạm trong quá trình luyện tập.
Học kỹ luật để không vi phạm và bảo vệ bản thân
Hiểu và tuân thủ luật giao thông là điều kiện tiên quyết để đảm bảo an toàn khi điều khiển phương tiện. Học sinh cần nắm rõ các quy định về độ tuổi được phép lái xe, tốc độ tối đa trong khu vực dân cư, quy định về biển báo, tín hiệu đèn giao thông và thứ tự ưu tiên tại các ngã tư.
Hiện nay, học sinh từ 16 đến dưới 18 tuổi chỉ được phép điều khiển xe có dung tích dưới 50cc hoặc xe điện có công suất giới hạn.
Các mẫu xe phù hợp với quy định này bao gồm VinFast Motio, Honda Icon e:, Honda Cub 50cc, SYM Priti, SYM Galaxy 50... Việc lựa chọn đúng loại xe cũng là yếu tố giúp học sinh tránh bị xử phạt do điều khiển phương tiện không phù hợp với độ tuổi.
Việc nhận biết và hiểu rõ các loại biển báo như biển cấm, biển nguy hiểm, biển chỉ dẫn là kỹ năng tối thiểu nhưng nhiều học sinh vẫn còn mơ hồ. Chỉ cần không nhận diện đúng biển báo, học sinh có thể bị xử lý hành chính, hoặc tệ hơn là gây tai nạn không mong muốn.
Trong thời gian gần đây, một số hãng xe và tổ chức xã hội đã chủ động đưa các chương trình hướng dẫn kỹ năng lái xe vào trường học. Tuy nhiên, các hoạt động này mang tính chất phong trào, chưa được triển khai bài bản và chưa phổ biến rộng rãi.
Việt Nam hiện vẫn thiếu một hệ thống đào tạo chính quy, có giáo trình, bài kiểm tra đánh giá và cấp chứng chỉ kỹ năng dành cho học sinh từ 16 tuổi.
An toàn giao thông không đơn thuần là kiến thức lý thuyết, mà đòi hỏi sự thực hành và ý thức chấp hành từ mỗi cá nhân. Do đó, trước khi chính thức bước vào hành trình điều khiển phương tiện, người trẻ cần được trang bị nền tảng kiến thức vững chắc, hiểu rõ các quy định pháp luật và không ngừng trau dồi kỹ năng lái xe một cách bài bản.
