“5 điểm đau” gây ra nỗi ám ảnh được mùa mất giá
Tình trạng này không phải ngẫu nhiên mà đến từ một chuỗi các nguyên nhân tiềm ẩn, được phát hiện qua việc thu thập và đối chiếu các nguồn dữ liệu đa dạng. Dữ liệu từ các báo cáo của Bộ Nông nghiệp & Môi trường, thông tin từ các sàn thương mại điện tử, và các bài đăng từ các nhóm nông nghiệp trên Facebook, cho thấy một vài nguyên nhân chính.
Thứ nhất, việc thiếu quy hoạch tổng thể và sự định hướng sản xuất theo phong trào đang là nguyên nhân cốt lõi. Người nông dân thường chỉ dựa vào kinh nghiệm hoặc các thông tin truyền miệng để quyết định trồng cây gì, nuôi con gì mà không có cái nhìn tổng quát về thị trường.
Thứ hai, chuỗi cung ứng yếu kém và sự phụ thuộc quá lớn vào các thị trường xuất khẩu tiểu ngạch đang tạo ra rủi ro rất cao. Theo số liệu của Bộ Công Thương, có thời điểm hơn 80% nông sản xuất khẩu của Việt Nam đi qua con đường này, khiến chúng ta dễ bị động trước các chính sách thay đổi từ phía đối tác.
Thứ ba, công nghệ sau thu hoạch còn lạc hậu và tỉ lệ nông sản được chế biến sâu còn rất thấp. Thống kê từ Viện Nghiên cứu Phát triển Nông thôn cho thấy chỉ khoảng 5-10% nông sản được chế biến sâu, trong khi phần lớn còn lại được tiêu thụ dưới dạng thô, dễ hư hỏng và không có khả năng cạnh tranh về giá trị gia tăng.
Thứ tư, sự thiếu kết nối về thông tin giữa các bên trong chuỗi giá trị. Các cơ quan quản lý chưa có một hệ thống dữ liệu tập trung, chính xác để dự báo cung - cầu, trong khi doanh nghiệp và người nông dân vẫn hoạt động độc lập, mạnh ai nấy làm.
Cuối cùng, tư duy sản xuất nhỏ lẻ của nông dân vẫn còn phổ biến. Họ chưa thực sự coi sản phẩm nông nghiệp là một loại hàng hóa cần được tiếp thị và bảo vệ thương hiệu, mà chỉ đơn thuần là sản phẩm của một vụ mùa.
Xây dựng hệ sinh thái nông nghiệp thông minh
Để giải quyết tận gốc vấn đề, chúng ta cần thực hiện một cuộc cách mạng trong tư duy và hành động, thay vì chỉ đơn thuần là các chiến dịch "giải cứu" mang tính thời vụ. Các giải pháp phải tập trung vào việc tạo ra một hệ sinh thái nông nghiệp thông minh, nơi mọi mắt xích đều được liên kết chặt chẽ.
1. Xây dựng nền tảng dữ liệu Nông nghiệp Quốc gia. Nền tảng này sẽ tích hợp dữ liệu từ nhiều nguồn, từ các báo cáo sản lượng của các địa phương đến dữ liệu về nhu cầu thị trường từ các sàn thương mại điện tử. Mục tiêu là cung cấp thông tin minh bạch và kịp thời, giúp nông dân có cơ sở ra quyết định sản xuất thay vì hành động theo cảm tính.
2. Định hướng và quy hoạch tổng thể. Chính phủ cần tăng cường vai trò trong việc định hướng và quy hoạch tổng thể cho ngành nông nghiệp. Việc này bao gồm cả việc hạn chế sản xuất ồ ạt và khuyến khích các mô hình canh tác theo hợp đồng, có sự bao tiêu của doanh nghiệp ngay từ đầu.
3. Đẩy mạnh đầu tư vào công nghệ chế biến và bảo quản. Nhà nước và các tổ chức tài chính có thể cung cấp các gói vay ưu đãi để hỗ trợ các doanh nghiệp, hợp tác xã xây dựng nhà máy chế biến sâu, nâng cao giá trị của nông sản. Điều này sẽ giúp nông sản không còn phụ thuộc vào việc tiêu thụ tươi và mở ra nhiều thị trường mới.
4. Khuyến khích và hỗ trợ doanh nghiệp. Cần có các chính sách để khuyến khích và hỗ trợ doanh nghiệp trong việc xây dựng thương hiệu, mở rộng kênh phân phối chính ngạch, đặc biệt là các kênh thương mại điện tử. Điều này sẽ giảm sự phụ thuộc vào thương lái và thị trường truyền thống.
5. Nâng cao năng lực và tư duy cho người nông dân. Cần có những chương trình đào tạo về quản lý, tiếp cận thị trường và ứng dụng công nghệ. Một người nông dân hiện đại không chỉ là người sản xuất mà còn là một mắt xích kinh doanh trong chuỗi giá trị.
6. Thúc đẩy hợp tác công tư. Thúc đẩy hợp tác giữa Nhà nước và doanh nghiệp trong lĩnh vực nông nghiệp để tạo ra các dự án nông nghiệp thông minh, ứng dụng các công nghệ như IoT (Internet of Things) và AI (Trí tuệ nhân tạo) để tối ưu hóa sản xuất và dự báo rủi ro.
7. Xây dựng mô hình quản trị bền vững. Cần tạo ra một mô hình quản trị có khả năng thích ứng cao với những biến động của thị trường. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa bốn nhà: Nhà nước, Nhà khoa học, Nhà doanh nghiệp và Nhà nông, cùng với sự hỗ trợ đắc lực từ các nguồn dữ liệu tin cậy.
Kết luận
Nghịch lý "được mùa mất giá" không chỉ là một vấn đề kinh tế mà còn là một thách thức về mặt tư duy và chiến lược. Thay vì chỉ phản ứng với các triệu chứng, chúng ta cần tập trung giải quyết nguyên nhân gốc rễ: sự đứt gãy trong chuỗi liên kết và thiếu hụt thông tin. Việc xây dựng một nền tảng dữ liệu chung, đẩy mạnh công nghệ và tạo ra một hệ sinh thái nông nghiệp thông minh là những bước đi chiến lược, giúp nông sản Việt Nam không còn phụ thuộc vào may rủi. Khi người nông dân được tiếp cận thông tin, doanh nghiệp có thể chủ động, và chuỗi giá trị được vận hành trơn tru, nền nông nghiệp nước nhà sẽ chuyển từ trạng thái bị động sang chủ động kiểm soát rủi ro, đảm bảo sự tăng trưởng bền vững và khả năng thích ứng linh hoạt trước mọi thách thức. Đây chính là con đường để nông dân Việt Nam làm giàu một cách bền vững trên chính mảnh đất của mình.
