Trong bài viết này, chúng ta cùng tìm hiểu vẻ đẹp của tác phẩm trên qua 10 tiêu chí đánh giá một tác phẩm cây cảnh nghệ thuật được giới chuyên môn ghi nhận:
“Phô thân - Khoe dáng - Lộ căn
Cổ linh - Tinh tú - Kỹ dăm - Mịn tàn
Chủ đề - Bố cục rõ ràng
Vẻ đẹp Tổng thể dọc ngang hài hòa”
1. Phô thân: Trong nghệ thuật điêu khắc, chất liệu là yếu tố đầu tiên quyết định giá trị. Thân cây của "Linh Thạch Cổ Mộc" chính là chất liệu đặc biệt ấy. Nó không thẳng tắp mà gân guốc, uốn lượn, mang trên mình những vết sẹo của thời gian. Điều này tạo nên một tác phẩm điêu khắc tự nhiên, phản ánh sự bào mòn của gió sương và bản lĩnh kiên cường của sự sống. Thân cây không phô trương vẻ đẹp bên ngoài mà phô bày chiều sâu nội tại, tạo cảm giác về một thực thể đã trải qua bao thăng trầm. Đây là một sự khác biệt lớn so với nhiều dòng bonsai quốc tế, nơi thân cây thường được tạo hình với sự chính xác, hoàn hảo.
2. Khoe dáng: Tác phẩm thể hiện ngôn ngữ tạo hình qua dáng cây cổ thụ. Dáng cây không cầu kỳ nhưng toát lên vẻ uy nghi, vững chãi, như một cây đại thụ ngoài tự nhiên. Tán lá rộng lớn bao trùm lấy toàn bộ, tạo nên một bố cục cân bằng, gợi cảm giác che chở, bao bọc. Dù có kích thước khiêm tốn, dáng cây này lại truyền tải một cảm nhận về sự trường tồn, về một không gian bao la. Đây là một kỹ thuật thị giác tinh tế, sử dụng tỷ lệ để đánh lừa cảm nhận của người xem, biến một tác phẩm nhỏ trở nên vĩ đại.
3. Lộ căn: Trong nghệ thuật sắp đặt, sự kết nối giữa các yếu tố là điều cốt yếu. Bộ rễ của tác phẩm không chỉ là một phần cấu trúc mà là một chi tiết sắp đặt đầy ẩn ý. Rễ lộ thiên, ôm trọn khối đá, tạo nên một sự gắn kết hữu cơ, chặt chẽ, thể hiện sự tương sinh giữa cây và đá. Đây là một tuyên ngôn triết học về sự tồn tại, về mối liên hệ không thể tách rời giữa sự sống và môi trường. Vẻ đẹp của rễ nằm ở sự mạnh mẽ, gân guốc, nhưng cũng mềm mại, uyển chuyển khi bám lấy đá, tạo nên một tác phẩm sắp đặt độc đáo, có hồn.
4. Cổ linh: Trong tác phẩm cây cảnh nghệ thuật, cổ linh mang ý nghĩa vượt ra ngoài vẻ cổ kính vật chất. "Cổ" là giá trị thời gian, được thể hiện qua lớp vỏ cây, rêu phong. "Linh" là sự linh thiêng, một yếu tố đặc trưng của văn hóa phương Đông. Tác phẩm không chỉ là một cây cảnh mà còn là một biểu tượng tâm linh, một nơi trú ngụ của tinh thần. Điều này tạo nên chiều sâu cho tác phẩm, biến nó từ một vật trang trí thành một đối tượng để chiêm nghiệm, tìm thấy sự an yên.
5. Tinh tú: Sự tinh tú thể hiện ở kỹ thuật tỉ mỉ, điêu luyện của nghệ nhân. Từng cành dăm, từng chiếc lá đều được chăm chút cẩn thận, tạo nên một tổng thể hài hòa. Vẻ đẹp của sự tinh tú không chỉ là kết quả của kỹ thuật điêu luyện mà còn là sản phẩm của một tâm hồn yêu cái đẹp, yêu nghệ thuật. Kỹ thuật này cho thấy sự kiên nhẫn, tinh tế của người nghệ nhân Việt, khác với vẻ đẹp mạnh mẽ, dứt khoát của một số dòng bonsai quốc tế.
6. Kỹ dăm: Một trong những yếu tố quan trọng tạo nên sự hoàn hảo của tác phẩm là kỹ dăm. Các cành nhỏ được sắp xếp, đan xen một cách khéo léo, tạo nên một mạng lưới phức tạp, giúp tán cây trở nên dày dặn và đầy sức sống. Kỹ thuật này đòi hỏi sự kiên trì và kiến thức sâu rộng về sinh lý cây. Từng dăm cành đều được chăm chút, cắt tỉa để đảm bảo ánh sáng và không khí lưu thông, giúp cây phát triển khỏe mạnh, tạo nên một vẻ đẹp hữu cơ và tự nhiên.
7. Mịn tàn: Tán lá của "Linh Thạch Cổ Mộc" được tỉa tót cẩn thận, tạo thành một bề mặt bằng phẳng, mịn màng. Vẻ đẹp của tán lá là sự đồng nhất, không có kẽ hở, tạo cảm giác sum suê, đủ đầy. Tán lá rộng lớn bao trùm toàn bộ, như một bức màn thẩm mỹ, che chở cho tác phẩm. Kỹ thuật "mịn tàn" này cho thấy sự kiểm soát tuyệt vời của nghệ nhân, tạo ra một sự cân bằng giữa tự nhiên và can thiệp của con người.
8. Chủ đề: Sự trường tồn của thiên nhiên và văn hoá được thể hiện qua chủ đề của tác phẩm. Tác phẩm không chỉ là một cây cảnh mà còn là một thông điệp nghệ thuật. Sự kết hợp giữa cây sanh lá móng quý hiếm và khối đá không chỉ là vẻ đẹp thẩm mỹ mà còn là biểu tượng cho sự bền bỉ, kiên cường. Thông điệp này mang tính phổ quát, nhưng được thể hiện qua hình ảnh cây sanh, một loài cây gắn liền với văn hóa Việt Nam.
9. Bố cục: Sự kết hợp của nhiều yếu tố tạo nên một chỉnh thể thống nhất đó chính là bố cục. Cây sanh được đặt ở trung tâm, chậu đá lớn đóng vai trò là "nền móng" vững chắc. Sự kết hợp giữa tán lá rộng lớn và chậu đá cổ kính tạo nên một bố cục hài hòa, mang lại cảm giác vững chãi, hùng vĩ. Bố cục này thể hiện triết lý Á Đông về sự cân bằng, sự hài hòa của các yếu tố trong vũ trụ.
10. Vẻ đẹp tổng thể: “Linh Thạch Cổ Mộc" là một tác phẩm mang tính nghệ thuật cao, đạt được sự cân bằng giữa vẻ đẹp thẩm mỹ, triết lý nhân sinh và giá trị văn hóa. Vẻ đẹp tổng thể của tác phẩm không chỉ là kết quả của kỹ thuật mà còn là sản phẩm của một tâm hồn Việt, biết gửi gắm cảm xúc vào từng thớ gỗ, đường rễ. Đây chính là một di sản sống, góp phần khẳng định vị thế của cây cảnh Việt trên bản đồ nghệ thuật toàn cầu.
Có thể đánh giá, “Linh Thạch Cổ Mộc" của doanh nhân Phi Công Yên là một tác phẩm nghệ thuật tạo hình đỉnh cao, đạt được sự cân bằng giữa vẻ đẹp thẩm mỹ, triết lý nhân sinh và giá trị văn hóa. Vẻ đẹp của tác phẩm không chỉ là kết quả của kỹ thuật điêu luyện mà còn là sản phẩm của một tâm hồn Việt, biết gửi gắm cảm xúc vào từng chi tiết. Việc thu nhỏ vẻ hùng vĩ của một cây cổ thụ vào trong một tác phẩm có kích thước khiêm tốn là minh chứng rõ nét cho sự tài hoa và kỳ công của người nghệ nhân. Tác phẩm không chỉ để ngắm, mà là một tác phẩm để chiêm nghiệm, để tìm thấy sự bình yên và vẻ đẹp vĩnh cửu.
