Thu hoạch lúa mỳ tại Odessa, Ukraine. (Ảnh: AFP/TTXVN)
Ấn Độ là một trong ít nhất 19 quốc gia đã áp đặt hạn chế xuất khẩu lương thực kể từ khi bùng phát xung đột tại Ukraine tháng 2/2022, khiến giá cả tăng cao, ảnh hưởng đến các dòng thương mại nông sản quốc tế và gây ra nhiều cuộc biểu tình bạo lực ở một số nước đang phát triển.
Tháng trước, Chính phủ của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi đã nhanh chóng rút lại quyết định "giải cứu" thế giới bằng lương thực của mình. Ấn Độ vốn chỉ xuất khẩu một lượng bột mỳ rất hạn chế, dành hầu hết sản lượng phục vụ nhu cầu của 1,4 tỷ dân trong nước.
Ngày 12/5, Bộ Thương mại và Công nghiệp Ấn Độ thông báo chuẩn bị cử phái đoàn đến 9 quốc gia để xuất khẩu một lượng kỷ lục 10 triệu tấn bột mỳ trong tài khóa hiện nay, tăng mạnh so với mùa vụ trước. Nhưng tình hình đã nhanh chóng thay đổi.
Trước tiên là số liệu giảm sản lượng lúa mỳ đầu tháng Năm do đợt nắng nóng bất thường ảnh hưởng đến mùa màng. Sau đó là dữ liệu ngày 12/5 cho thấy lạm phát ở nước này đã lên tới gần mức cao nhất trong 8 năm do giá lương thực và nhiên liệu tăng cao vì xung đột tại Ukraine.
Lo ngại nguy cơ lạm phát tăng - vấn đề từng làm lung lay chính phủ tiền nhiệm của đảng Quốc đại năm 2014, Văn phòng Thủ tướng Modi ngày 13/5 đã chỉ đạo Bộ Thương mại lập tức “hãm phanh” xuất khẩu lúa mỳ.
Một nguồn tin cho biết chính dữ liệu về lạm phát nói trên đã khiến chính phủ đưa ra mệnh lệnh ngay trong đêm nhằm cấm xuất khẩu lúa mỳ.
Từ Delhi đến Kuala Lumpur, Buenos Aires đến Belgrade, các chính phủ liên tiếp áp đặt các biện pháp hạn chế, vào đúng lúc nền kinh tế đang bị ảnh hưởng vì đại dịch COVID-19 cộng thêm nhiều nhân tố như thời tiết cực đoan và tắc nghẽn chuỗi cung ứng, làm gia tăng nạn đói trên khắp thế giới đến mức chưa từng thấy.
Chương trình Lương thực Liên hợp quốc (WFP) hồi tháng 4 cho rằng số người phải đối mặt với tình trạng mất an ninh lương thực nghiêm trong đã tăng hơn gấp đôi so với năm 2019, lên 276 triệu người tại 81 quốc gia, trước khi xảy ra cuộc xung đột tại Ukraine. WFP dự báo căng thẳng Nga-Ukraine, hai nước sản xuất nông nghiệp lớn của thế giới, sẽ làm gia tăng con số trên thêm ít nhất 33 triệu, hầu hết ở vùng nam sa mạc Sahara châu Phi.
Theo quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), các nước thành viên có thể áp đặt cấm xuất khẩu hoặc hạn chế xuất khẩu lương thực hoặc các sản phẩm khác nếu nước mình trong tình trạng “khan hiếm nghiêm trọng” loại sản phẩm đó.
Bộ trưởng Thương mại Ấn Độ Piyush Goyal tháng trước cho biết ông đã tiếp xúc với các quan chức WTO và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) để giải thích rằng Ấn Độ cần ưu tiên an ninh lương thực của mình, ổn định giá cả trong nước.
Nhưng chuyên gia kinh tế hàng đầu của Ngân hàng Thế giới (WB) Michele Ruta phân tích các hạn chế xuất khẩu đang có nguy cơ làm trầm trọng hơn đà tăng giá lương thực toàn cầu, gây hiệu ứng domino: cuộc khủng hoảng sẽ tồi tệ hơn khi các nước khác có bước đi tương tự.
Nhiều chuyên gia kinh tế khác nhận định cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu hiện nay đang nghiêm trọng hơn cuộc khủng hoảng năm 2008, vốn xuất phát từ các nguyên nhân như hạn hán, dân số tăng, tiêu dùng lúa mỳ tăng ở các nước đang phát triển và việc tăng sử dụng lương thực làm nhiên liệu. Lần này sẽ khó tìm được nguồn cung thay thế.
Nga và Ukraine đóng góp khoảng 28% lượng lúa mỳ xuất khẩu toàn cầu, 15% lượng ngô và 75% lượng dầu hướng dương trong mùa vụ năm 2020/21.
Trong khi đó, hạn hán ở Mỹ dự kiến có thể làm giảm sản lượng lúa mỳ vụ Đông, và những trận mưa đá, gió mạnh và mưa lớn trong tháng này sẽ làm giảm sản lượng lúa mỳ ở Pháp. Khí hậu khô ở Argentina - nước xuất khẩu lúa mỳ đứng thứ 6 thế giới - cũng làm giảm dự báo sản lượng trong mùa vụ 2022/23.
Giáo sư về phát triển thương mại và kinh tế quốc tế tại Đại học St. Gallen, ông Simon Evenett cho biết: “Tình hình hiện nay dù nhìn từ góc độ nào cũng có nhiều vấn đề hơn cuộc khủng hoảng năm 2008. Khoảng 6-9 tháng tới sẽ rất căng thẳng”./.
