Chủ ngôi nhà này là ông Dương Quang Trị, một thợ điện từ thời Pháp thuộc và vợ là bà Lưu Thị Hương (em gái của Nhà ngoại giao nổi tiếng Lưu Văn Lợi, 1913 - 2016) người con của làng Gia Thụy “địa linh nhân kiệt” ở Gia Lâm, Hà Nội. Ngôi nhà nằm gần các đồn của giặc Pháp nhưng ông bà vẫn bất chấp nguy hiểm, nuôi giấu các chiến sĩ văn hóa và những chiến sĩ cộng sản vượt ngục.
Những ngày đầu Cách mạng tháng 8 năm 1945, ông Dương Quang Trị làm việc ở Đài phát sóng Bạch Mai. Đó cũng là nơi phát sóng đầu tiên của Đài Tiếng nói Việt Nam, sau Cách mạng tháng 8/1945. Tại đây, với vai trò là Trưởng phiên (trưởng ca trực), ông đã cùng anh chị em kỹ thuật yêu nước, phục vụ thành công buổi phát sóng giới thiệu bản “Tuyên ngôn Độc lập” của Chủ tịch Hồ Chí Minh ra cả thế giới. Tháng 12 năm 1946, cũng chính ông Dương Quang Trị đã cùng anh em kỹ thuật của Đài phát sóng Bạch Mai, thực hiện chương trình phát thanh đặc biệt, truyền đi mệnh lệnh “Toàn quốc kháng chiến” của Bộ trưởng Quốc phòng Võ Nguyên Giáp.
Năm 1947, ông Dương Quang Trị được chuyển sang Tổ điện đài thuộc Văn phòng Trung ương Đảng hoạt động ở chiến khu Việt Bắc. Được phép của trên, ông đưa cả gia đình cùng lên sống ở Việt Bắc, bên cạnh những gia đình các đồng chí lãnh đạo Đảng và Chính phủ, đến năm 1954. Sau ngày hòa bình lập lại, ông cùng gia đình mới chuyển về Hà Nội và làm công chức hậu cần tại Bộ Ngoại giao cho tới khi nghỉ hưu.
Một đời thầm lặng cống hiến cho Cách mạng, tuy ông Dương Quang Trị không giữ chức vụ cao trong cơ quan Đảng và Nhà nước; nhưng từng đảm nhiệm công việc quan trọng, phục vụ sự lãnh đạo của Đảng trong kháng chiến chống Pháp. Đó là truyền dẫn những bức điện mật, tối mật, những công văn hỏa tốc của Trung ương. Cả đời ông sống khiêm nhường, lặng lẽ, tận tụy với công việc Đảng giao cho đến khi về hưu với tiêu chuẩn tem phiếu loại C. Đây là chế độ lương thực, thực phẩm dành cho cấp trưởng các cục, vụ, viện, chuyên viên cấp cao thời bao cấp.
Rất tiếc, ngôi nhà lịch sử số 8, ngõ 120 phố Vĩnh Tuy kể trên, đã bị giặc Pháp đốt cháy sau Ngày Toàn quốc kháng chiến (20/10/1946). Sau khi Tiếp quản Thủ đô, năm 1954, ông bà Dương Quang Trị - Lưu Thị Hương từ Chiến khu Việt Bắc trở về, đã dựng ngôi nhà lá trên nền đất cũ. Từ ngôi nhà này, ông bà đã âm thầm vượt qua các cuộc chiến tranh ác liệt; vượt qua gian khó của thời bao cấp để nuôi dạy các các con trưởng thành.
Sau nhiều biến động và phát triển của Thủ đô, “Ngôi nhà xưa yêu dấu” nay có địa chỉ mới là số nhà 96 Nguyễn Văn Viên, phường Vĩnh Tuy, Thành phố Hà Nội đã được Ủy ban Nhân dân Thành phố gắn biển di tích lịch sử. Gia đình ông bà Dương Quang Trị - Lưu Thị Hương được Nhà nước cấp bằng “Có công với nước”.
Với tư cách là Tác giả, ông Dương Việt Tiến - con trai của vợ chồng cụ Dương Quang Trị - Lưu Thị Hương, đã tái hiện "câu chuyện trăm năm" của gia đình mình, qua cuốn sách “Ngôi nhà xưa yêu dấu”. Tác phẩm đã chuyển tải nhiều thông tin đời sống thú vị, không chỉ là chuyện của một cá nhân, một gia đình, mà là lịch sử tự hào của một dòng họ, đã góp phần tích cực vào kháng chiến chống ngoại xâm của dân tộc ta.
“Ngôi nhà xưa yêu dấu” với dung lượng 160 trang in, khổ 16cm x 24cm, do Trung tâm "Tác phẩm mới" phối hợp với "Trái tim người lính" tổ chức bản thảo, Nhà xuất bản Hội Nhà văn cấp phép ấn hành. Tác phẩm sẽ được giới thiệu trang trọng, tại Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam (36 Lý Thường Kiệt, Hà Nội), ngày 7/8/2025 tới đây. Đó là một hoạt động thiết thực, nhân kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng 8 và Quốc khánh 2/9 (1945 – 2025); đồng thời, cũng là dấu mốc kỷ niệm tròn 80 năm truyền thống của Lực lượng Công an Nhân dân và 20 năm Ngày hội Toàn dân bảo vệ An ninh Tổ quốc.
Sự kiện do Tổ chức “Trái tim người lính” phối hợp với Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam, Trung tâm “Tác phẩm mới”, Hội đồng Họ Dương TP. Hà Nội và CLB “Mãi mãi tuổi 20” cùng thực hiện, bằng kinh phí xã hội hóa.
Hà Nội, 2/8/2025
TTNL
