Những suy tư của ông không chỉ là của một nhà lãnh đạo mà còn là của một người con của nông thôn, đã đi qua bão lũ và thấu hiểu những nhọc nhằn.
Người gieo mầm ý tưởng
Từ khi còn là cán bộ địa phương, ông Ngọ đã chứng kiến sự khó khăn của người nông dân. Ông trăn trở về sự "chậm thay đổi" của kinh tế nông thôn, một nghịch lý so với những tiến bộ của khoa học nông nghiệp. Chính nỗi lòng ấy đã thôi thúc ông tìm kiếm một hướng đi mới. Sau nhiều chuyến nghiên cứu, ý tưởng về Chương trình Mục tiêu Quốc gia về Xây dựng Nông thôn mới (NTM) đã được "thai nghén".
Ông kiên định với quan điểm: "Nếu nông dân không giàu thì đất nước không thể giàu. Phải tìm cách để người nông dân mạnh lên, vì họ chiếm tới 2/3 dân số." Bắt đầu từ cấp thôn, ông cho triển khai các mô hình thí điểm, biến tư tưởng thành hành động thực tiễn. Ông tin rằng: "đời sống vật chất và tinh thần của từng hộ nông dân, từng làng bản, mới là nền tảng của nông thôn mới". Quan điểm này sau này đã trở thành "xương sống" của bộ tiêu chí NTM quốc gia. Ông luôn đề cao vai trò của người nông dân trong việc tự chủ sản xuất, kiên nhẫn và gắn bó với sản phẩm do chính tay mình làm ra.
Bộ trưởng của bão lụt và nông dân
Hình ảnh ông Lê Huy Ngọ gắn liền với chiếc mũ cối và chiếc áo mưa, sẵn sàng lội đồng, vào vùng sâu, vùng xa trong những mùa bão lụt. Những biệt danh thân thương như "Bộ trưởng bão lụt" hay "Bộ trưởng nông dân" đã nói lên tất cả. Ông không ngại khó khăn, hiểm nguy, luôn có mặt ở những nơi bị ảnh hưởng nặng nề nhất để chỉ đạo và động viên người dân. "Làm thế nào để dân mình bớt khổ?" – câu hỏi ấy luôn thôi thúc ông trong suốt cuộc đời.
Đặc biệt, qua vụ án Lã Thị Kim Oanh, người ta càng thấy ở ông Lê Huy Ngọ bản lĩnh của một người đứng đầu. Thay vì né tránh, ông đối diện trực tiếp. Việc ông ra tòa với tư cách nhân chứng không chỉ là một hành động dũng cảm mà còn cho thấy sự minh bạch, không che giấu. Đỉnh cao của tinh thần trách nhiệm là quyết định từ chức vào năm 2004, dù trách nhiệm trực tiếp không đặt nặng lên vai ông. Hành động này đã trở thành một chuẩn mực hiếm có trong chính trường, gửi đi thông điệp mạnh mẽ về sự chịu trách nhiệm không chỉ với công việc mà còn với những vấn đề xảy ra trong lĩnh vực mình quản lý.
Di sản và sự tiếp nối
Dù đã rời cương vị Bộ trưởng, ông vẫn tiếp tục làm "Ông cố vấn" cho Chương trình NTM và là Chủ tịch Danh dự của Hội Khoa học Phát triển Nông thôn Việt Nam với nhiều hoạt động thực tiễn sôi nổi. Tại Đại hội Hội Khoa học Phát triển Nông thôn Việt Nam (PHANO) năm 2018, ông trăn trở về những hạn chế như chạy theo thành tích, nợ đọng xây dựng cơ bản và sự chênh lệch giữa các vùng miền. Ông khẳng định: "Không phải xã đạt chuẩn, huyện đạt chuẩn mà người dân trong từng thôn, bản đời sống vật chất, tinh thần phải tốt lên rõ rệt. Ấy mới là nông thôn mới."
Để NTM phát triển bền vững, ông đề xuất những giải pháp đột phá: xây dựng mô hình và chính sách cụ thể, đẩy mạnh kết nối đa chiều giữa chính quyền, doanh nghiệp và nông dân. Ông tin rằng thành công chỉ đến khi một tổ chức có giá trị cốt lõi được cộng đồng ghi nhận, như ông từng chia sẻ: "Bao giờ ai nghe đến cụm từ PHANO cũng có thể trả lời vanh vách được những giá trị cốt lõi… thì khi đó mới gọi là thành công."
Di sản lớn nhất mà ông để lại không chỉ là một chương trình, mà là một triết lý phát triển nông thôn lấy con người làm trung tâm, lấy sự thấu hiểu và hành động làm kim chỉ nam cho mọi hoạt động.
Suốt cuộc đời cống hiến cho ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn, ông Lê Huy Ngọ đã để lại nhiều bài học quý báu. Những lời nói và việc làm của ông có ảnh hưởng sâu rộng với đồng chí, đồng nghiệp và các thế hệ tiếp nối sự nghiệp của ông. Dưới đây là phân tích chi tiết về những bài học và giá trị cốt lõi đó, được đúc kết từ cuộc đời và những lời tâm huyết của ông.
Thứ nhất, nông dân là chủ thể và đời sống của họ là thước đo của sự phát triển nông thôn. Đối với ông Lê Huy Ngọ, người nông dân không chỉ là đối tượng thụ hưởng mà phải là chủ thể của mọi chính sách phát triển. Ông luôn nhấn mạnh rằng thành công của một chương trình không thể chỉ nhìn vào những con số báo cáo mà phải đo lường bằng chính sự hài lòng và cuộc sống của người dân. Tư tưởng này thể hiện sự gần gũi và thấu hiểu sâu sắc của ông đối với cuộc sống của đại bộ phận dân cư nông thôn. Một nông thôn chỉ thực sự phát triển khi người dân của họ trở nên mạnh mẽ, tự chủ và có cuộc sống tốt hơn.
Thứ hai, phát triển bền vững bắt nguồn từ những mô hình thực tiễn. Ông Lê Huy Ngọ tin rằng thành công không thể đến từ những khẩu hiệu suông. Thay vào đó, nó phải bắt nguồn từ việc áp dụng các mô hình cụ thể và bền vững. Ông là người tiên phong trong việc thí điểm mô hình Nông thôn mới ở cấp thôn, bản trước khi mở rộng ra toàn quốc. Quan điểm này không chỉ giúp người nông dân có thể trực tiếp tham gia và làm chủ quá trình sản xuất mà còn xây dựng lòng tin và sự kiên nhẫn cho họ. Đó chính là cách tạo ra giá trị thực sự, vượt qua những thành công tức thời.
Thứ ba, kết nối là sức mạnh đột phá cho mọi kế hoạch. Một trong những bài học quan trọng nhất mà ông Ngọ chỉ ra là sự thiếu liên kết chặt chẽ giữa các thành phần trong xã hội. Ông nhấn mạnh rằng nông dân, doanh nghiệp, nhà khoa học và chính quyền cần phải kết nối để tạo ra sức mạnh tổng hợp. Sự liên kết này giúp chia sẻ kiến thức, công nghệ và thị trường, từ đó tháo gỡ những điểm nghẽn và thúc đẩy sự phát triển. Ông tin rằng "dân không thể tự làm", và các tổ chức cũng không thể thành công nếu thiếu một mạng lưới liên kết vững chắc.
Thứ tư, nông thôn mới không phải là đích đến mà là hành trình liên tục. Ông Lê Huy Ngọ đã nhìn thấy rằng Nông thôn mới không phải là một đích đến cuối cùng mà là một hành trình liên tục. Khi nhiều địa phương mới chỉ đạt chuẩn, ông đã có tầm nhìn về việc xây dựng Nông thôn mới nâng cao và kiểu mẫu. Điều này thể hiện một tư duy phát triển bền vững, không ngủ quên trên chiến thắng. Ông luôn thúc đẩy việc chú trọng hơn nữa vào chất lượng cuộc sống, môi trường, văn hóa và nâng cao thu nhập để nông thôn Việt Nam thực sự trở thành một nơi đáng sống.
Thứ năm, giá trị cốt lõi và niềm tin từ cộng đồng quyết định sự thành công. Trong tư duy của ông, thành công bền vững của một tổ chức hay sản phẩm nằm ở việc xây dựng được giá trị cốt lõi rõ ràng và lòng tin từ cộng đồng. Ông tin rằng một thương hiệu sẽ chỉ thành công khi nó gắn liền với những hoạt động thiết thực và được mọi người công nhận. "Bao giờ ai nghe đến cụm từ... cũng có thể trả lời vanh vách được những giá trị cốt lõi... thì khi đó mới gọi là thành công." Đây là một bài học sâu sắc về việc xây dựng thương hiệu dựa trên giá trị thực, thay vì chỉ là những hình thức bề ngoài.
Từ một người con của quê hương xứ Thanh giàu truyền thống cách mạng, ông Lê Huy Ngọ sớm giác ngộ và cống hiến trọn vẹn cuộc đời cho sự nghiệp nông nghiệp và phát triển nông thôn. Sự nghiệp của ông là một hành trình dài của sự tận tâm, từ những ngày đầu đảm nhận các chức vụ tại địa phương đến khi trở thành Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Dù ở bất kỳ cương vị nào, ông cũng luôn mang trong mình tâm huyết của người con nông dân, nỗ lực không ngừng nghỉ vì cuộc sống ấm no của người dân. Ghi nhận cả đời cống hiến, Đảng và Nhà nước đã trao tặng cho ông nhiều phần thưởng cao quý.
