Giới chuyên môn khẳng định, nếu như trong canh tác truyền thống "nhạt nước, nhì phân, tam cần, tứ giống" thì trong nền nông nghiệp hiện đại, giống lúa là tiền đề quan trọng nhất.
Tuy nhiên, chất lượng giống đang đối mặt với những thách thức lớn, đặc biệt là ở Đồng bằng sông Cửu Long. Tọa đàm "Giải pháp khoa học công nghệ nâng cao chất lượng lúa và lúa giống" do Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) tổ chức đã chỉ ra một hướng đi đột phá: ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để kiểm soát chất lượng.
Nút thắt chất lượng giống và bài toán công nghệ
Ông Trần Xuân Định, Phó Chủ tịch, Tổng Thư ký Hiệp hội Thương mại giống cây trồng Việt Nam (VSTA) cho biết, ngành lúa gạo Việt Nam đã đạt những thành tựu ngoạn mục, với năng suất bình quân 6 tấn/ha và sản lượng hơn 43 triệu tấn mỗi năm. Năm 2024, xuất khẩu gạo đạt kỷ lục hơn 9 triệu tấn, kim ngạch vượt 5,6 tỷ USD. Thành công này có sự đóng góp lớn từ việc nội địa hóa gần 98% giống lúa, cùng với hệ thống nghiên cứu phát triển mạnh mẽ.
Tuy nhiên, thách thức lớn nhất nằm ở khâu quản lý chất lượng giống. Thực tế cho thấy, khu vực Đồng bằng sông Cửu Long – vựa lúa lớn nhất cả nước – lại là nơi có tỷ lệ sử dụng giống không chính quy, kém chất lượng cao nhất. Tại đây, chỉ khoảng 45% nhu cầu giống được đáp ứng bởi hệ thống chính quy (doanh nghiệp, trung tâm giống), trong khi phần còn lại phụ thuộc vào các tổ chức nông hộ và nông dân tự sản xuất. Điều này gây ra nhiều hệ lụy: chi phí sản xuất tăng, năng suất giảm và ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín của hạt gạo Việt.
Đột phá với AI: Từ lý thuyết đến thực tiễn
Trước những khó khăn đó, giải pháp khoa học công nghệ, đặc biệt là ứng dụng AI vào kiểm soát chất lượng giống, được xem là chìa khóa để giải quyết vấn đề. TS. Trần Ngọc Thạch, Viện trưởng Viện Lúa Đồng bằng sông Cửu Long, nhận định AI là một công cụ hỗ trợ đắc lực, giúp các nhà sản xuất và quản lý kiểm soát chất lượng một cách hiệu quả.
Để ứng dụng AI một cách rộng rãi, cần một cơ sở dữ liệu lớn và toàn diện, tích hợp thông tin của hàng trăm giống lúa đang được gieo trồng trên cả nước. Ông Thạch cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hoàn thiện khung pháp lý và đánh giá độ tin cậy của công nghệ trước khi triển khai đại trà. AI không phải là giải pháp thay thế hoàn toàn, mà nên được xem là một phương pháp song song, bổ trợ cho các phương pháp kiểm tra truyền thống trong phòng thí nghiệm.
Tương lai nào cho hạt gạo Việt?
Các doanh nghiệp sản xuất lúa giống đều đồng lòng khẳng định rằng việc sử dụng giống kém chất lượng là nguyên nhân gốc rễ gây ra hàng loạt vấn đề trong sản xuất. Bên cạnh đó, ngành nông nghiệp còn phải đối mặt với những thách thức từ biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn và sâu bệnh.
Do đó, con đường duy nhất để duy trì và nâng cao chất lượng gạo xuất khẩu chính là ứng dụng khoa học công nghệ một cách đồng bộ và bài bản. Việc đưa AI vào kiểm soát chất lượng giống lúa không chỉ giải quyết được bài toán về chi phí và năng suất, mà còn là bước đi chiến lược, định vị lại vị thế của hạt gạo Việt Nam trên bản đồ nông sản thế giới.
