Chikungunya là bệnh gì?
Chikungunya là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Chikungunya gây ra, lây chủ yếu qua muỗi vằn (Aedes aegypti và Aedes albopictus) – cũng là tác nhân truyền bệnh sốt xuất huyết Dengue và bệnh do virus Zika.
Bệnh được phát hiện lần đầu năm 1952 tại Tanzania (châu Phi), thường bùng phát thành dịch tại các khu vực khí hậu nhiệt đới, nơi muỗi sinh sôi mạnh. Ban đầu bệnh lưu hành chủ yếu ở châu Phi và châu Á, nhưng những thập kỷ gần đây đã lan rộng ra hơn 110 quốc gia và vùng lãnh thổ. Từ đầu năm 2025, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ghi nhận ca bệnh tại mọi châu lục, kể cả châu Âu.
Muỗi cái Aedes nhiễm virus khi hút máu người bệnh, sau đó truyền mầm bệnh cho người lành khi đốt. Thời gian ủ bệnh từ 3–7 ngày, sau đó người nhiễm thường sốt cao đột ngột, đau khớp dữ dội (đặc biệt ở tay, chân), kèm phát ban, đau cơ, nhức đầu, mệt mỏi.
Bệnh đa phần lành tính và tự khỏi sau vài ngày đến vài tuần, nhưng đau khớp có thể kéo dài nhiều tháng, thậm chí nhiều năm ở một số người. Tử vong hiếm gặp, chủ yếu ở trẻ sơ sinh, người cao tuổi hoặc người có bệnh nền. Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và chưa có vắc xin phòng bệnh.
Bệnh Chikungunya tại Việt Nam
Các nghiên cứu dịch tễ học đã cho thấy Chikungunya từng xuất hiện ở Việt Nam.
Cụ thể, năm 2010–2014: Đơn vị Nghiên cứu Lâm sàng Đại học Oxford (OUCRU) phối hợp Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TP.HCM khảo sát 8.105 trẻ bị sốt cấp tại 7 bệnh viện phía Nam. Kết quả: 27% mắc sốt xuất huyết Dengue, 4 ca nhiễm Chikungunya và 2 ca nhiễm Zika. Phân tích di truyền cho thấy chủng Chikungunya thuộc kiểu gen Đông/Trung/Nam châu Phi (ECSA), giống chủng phát hiện ở Campuchia năm 2011.
Năm 2015: OUCRU và Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TP.HCM điều tra huyết thanh học trên 546 mẫu ở An Giang, TP.HCM, Đắk Lắk và Huế. Tỷ lệ có kháng thể kháng Chikungunya: An Giang và TP.HCM 10%, Đắk Lắk 7,97%, Huế 3,72%. Điều này cho thấy bệnh từng lưu hành khoảng thập niên 1980, với tỷ lệ lây thấp (1–4% dân số mỗi năm).
Năm 2017–2019: Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, Viện Pasteur TP.HCM và Đại học Nagasaki (Nhật Bản) khảo sát 31 tỉnh thành, thu 1.063 mẫu. Kết quả: 46,4% mẫu có kháng thể kháng Chikungunya, 27,7% PCR dương tính. Toàn bộ chủng ghi nhận đều thuộc kiểu gen ECSA, khẳng định virus Chikungunya lưu hành ở Việt Nam với tỷ lệ đáng kể.
Ngoài các nghiên cứu, ngành y tế TP.HCM duy trì giám sát trọng điểm virus Zika và Chikungunya từ sau đợt bùng phát Zika năm 2016. Đến nay, chưa ghi nhận ca bệnh mới trên địa bàn.
Từ tháng 5/2025, Viện Pasteur TP.HCM triển khai giám sát Chikungunya – Zika – Dengue tại TP.HCM, Tây Ninh, Kiên Giang, nhưng vẫn chưa phát hiện ca Chikungunya hoặc Zika.
Nguy cơ và biện pháp phòng bệnh
Mặc dù thời gian gần đây chưa ghi nhận ca bệnh, nguy cơ Chikungunya tái xuất hiện tại TP.HCM vẫn hiện hữu. Ngành y tế tiếp tục duy trì hệ thống giám sát dịch tễ và kêu gọi người dân chủ động phòng bệnh.
Hiện chưa có vắc xin và thuốc điều trị đặc hiệu, vì vậy biện pháp hiệu quả nhất là phòng muỗi đốt và diệt lăng quăng – cũng là cách phòng bệnh sốt xuất huyết Dengue.
Người dân cần:
- Ngủ mùng, mặc quần áo dài tay, bôi kem chống muỗi, đặc biệt ban ngày.
- Loại bỏ vật dụng chứa nước đọng như chai lọ, lốp xe, lu khạp…
- Thay nước bình hoa, chậu cảnh ít nhất 1 lần/tuần, đậy kín dụng cụ chứa nước.
- Phối hợp với chính quyền, y tế trong chiến dịch diệt lăng quăng, phun hóa chất diệt muỗi.
- Khi có sốt, đau khớp, phát ban… sau khi trở về từ vùng dịch hoặc nghi mắc bệnh, cần đi khám ngay.
Ngành y tế TP.HCM nhấn mạnh: “Không có lăng quăng – không có muỗi – không có sốt xuất huyết và Chikungunya”.
