“Muốn ăn cơm trắng cá trê
Muốn đội nón tốt thì về làng Chuông”
Câu ca dao này được các cụ trong làng đọc lên khi chúng tôi ghé thăm. Nó được truyền tụng từ bao đời không ai còn nhớ cả, người người lớp lớp trong làng từ già đến trẻ ai cũng thuộc câu ca dao này và không còn nhớ nổi làng nghề có từ bao giờ. Chỉ biết rằng từ khi được sinh ra đã thấy các ông, các bà truyền lại cho các thế hệ sau.
Chiếc nón lá là biểu tượng đặc trưng, mộc mạc của văn hóa Việt, làng nón Chuông mang những nét hoài niệm của làng nón hàng trăm năm tuổi, với những bàn tay tỉ mỉ, khéo léo của người dân, cùng làm ra những chiếc nón lá đẹp và bền bỉ. Đi dọc bờ đê sông Đáy, làng Chuông, một ngôi làng còn rất nhiều căn nhà xưa cũ, ao sen, cây đa, sân đình, nơi những các bà, các cụ hàng ngày vẫn ngồi đan từng chiếc nón, giữ gìn nghề truyền thống.
Nguyên liệu chính để làm ra nón là lá lụi, được mua từ các vùng Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Thanh Hóa... trải qua nhiều công đoạn như vò với cát, phơi lá khô rồi duỗi cho thẳng ra, mới có thể sử dụng được. Không những thế, khi chọn lá làm nón phải chọn lá thật trắng, có nhiều gân để tránh bị rách, lá được là thật phẳng, không để ngả màu. Tre với nứa được vót tròn, mịn và khi khâu không được làm đứt cước. Cước có hai loại màu là đỏ và trắng, khi khâu mũi khâu phải ngắn, lỗ nhỏ thì chiếc nón mới tròn vành, khít đều nhau từ mép lá đến đường khâu. Đặc biệt, các múi nối sợi móc của người thợ làng Chuông khi khâu đều được giấu kín. Khi nhìn vào chiếc nón chỉ thấy các mũi khâu đều tăm tắp, không có một đường ngắt quãng. Với đôi bàn tay tài hoa, khéo léo qua các công đoạn tỉ mỉ, cẩn thận cũng là một nét đặc biệt của nón làng Chuông so với nón lá của các nơi khác.
Trong thời kỳ phát triển, làng Chuông là nơi cung cấp nhiều loại nón truyền thống như nón quai thao, nón lá già ghép sống. Trong đó, quai thao sử dụng để người già đội đi chùa chiền. Còn nón lá già ghép sống phục vụ những người phụ nữ làm công việc đồng áng.
Hàng trăm năm đi qua, nghề đan nón lá tại làng Chuông ngày một thịnh vượng. Nghề đan nón đã truyền qua nhiều thế hệ và là một trong những chiếc nôi sản xuất nón lá nổi tiếng nhất Thủ đô.
Nhằm gìn giữ và phát huy tối đa những giá trị của làng nghề truyền thống, với định hướng du lịch là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn, huyện Thanh Oai luôn ưu tiên và thực hiện bài bản, đồng bộ nhiều giải pháp, như: Hỗ trợ làng nghề, nghệ nhân; Phát triển thị trường, tăng cường công tác quảng bá, xúc tiến; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực phục vụ du lịch...
Bảo tồn nón Việt
Nghề đan nón đã truyền qua nhiều thế hệ và là một trong những chiếc nôi sản xuất nón lá nổi tiếng nhất Hà Thành. Tuy nhiên, hiện còn rất ít người theo nghề và những người còn theo nghề đều cố gắng lưu giữ nghề cổ truyền của ông cha để lại.
Trong số đó có nghệ nhân Tạ Thu Hương, người phụ nữ không những đam mê với nghề truyền thống, lưu giữ những giá trị của nón lá làng Chuông trước nguy cơ mai một, mà còn có những sáng tạo độc đáo, đưa chiếc nón làng Chuông đến với nhiều du khách quốc tế và xuất khẩu đi nhiều nước trên thế giới.
Chia sẻ về cái duyên với nghề, chị Hương cho hay, ngày nhỏ, chị chứng kiến cảnh người dân làng đội nón đi bán rồi đội nón về. Mọi người nói với nhau rằng "hôm nay không có tiền đong gạo", chị thấy được nỗi khổ của người dân làng mình.
"Chính vì vậy, sau khi học hết cấp 3, tôi đã đem những chiếc nón làng Chuông đến các công ty xuất nhập khẩu, giới thiệu, gửi mẫu mã và nói với họ, nếu có đơn hàng thì trả cho tôi làm, tôi đầu tư mẫu mã. Từ yêu nghề, thương dân và cũng là tự cứu lấy chính mình, đúng là cũng rất gian nan, vất vả rồi tôi cũng có ký được đơn hàng đầu tiên khi mới 18 tuổi…", chị Hương nhớ lại.
Nhận thấy nhu cầu đa dạng của khách hàng, nghệ nhân Tạ Thu Hương đã sáng tạo ra nhiều mẫu nón lá độc đáo. Chiếc nón của chị không chỉ để sử dụng trong đời sống sinh hoạt thường ngày, mà còn trở thành một tác phẩm nghệ thuật với những bức tranh, họa tiết được vẽ một cách tỉ mỉ, cẩn thận đến từng chi tiết.
Nghệ nhân Tạ Thu Hương cho biết thêm: "Tôi đã làm được những đơn hàng xuất khẩu như thế, không phải nón truyền thống mà nón cải tiến đi, mỗi nước một kiểu, mình đã dám nghĩ, dám làm.
Nghĩ là làm, chị Hương đã thử làm những chiếc nón chùm, nón xòe, nón lâm xung, nón thêu phong cảnh Việt Nam vô cùng độc đáo. Từ làng Chuông, những chiếc nón lá mang tâm hồn Việt đã theo du khách đi khắp nơi trên thế giới. Sản phẩm nón làng Chuông của nghệ nhân Tạ Thu Hương được xếp hạng OCOP 4 sao trong Chương trình Mỗi xã một sản phẩm của thành phố Hà Nội.
Trung bình mỗi năm, cơ sở sản xuất của nghệ nhân Tạ Thu Hương xuất khẩu sang Nhật Bản, Hàn Quốc, châu Âu, Trung Quốc, Nga… khoảng 20.000-30.000 chiếc nón, với giá cao hơn gấp nhiều lần so với giá nội địa.
Hoạt động này không chỉ mang về nguồn thu nhập cao cho gia đình, mà còn tạo việc làm cho hơn 20-30 lao động thường xuyên tại xưởng, cùng các hộ sản xuất lân cận với mức thu nhập trung bình từ 4-6 triệu đồng/người/tháng.
Không những vậy, ngoài việc sản xuất, kinh doanh các mặt hàng nón lá, nghệ nhân Tạ Thu Hương đã không ngừng suy nghĩ, làm sao để nhiều du khách biết đến sản phẩm làng nghề mình. Từ suy nghĩ đó, chị đã liên kết với các tour du lịch đưa khách về thăm làng kết hợp chỉ dẫn khách trải nghiệm quy trình làm nón tại làng nghề, góp phần vào sự phát triển kinh tế của địa phương.
Có thể thấy, trải qua bao thăng trầm của thời gian, mặc dù nghề làm nón không còn hưng thịnh như xưa, người dân làng Chuông vẫn miệt mài khâu từng chiếc nón, người già truyền lại cho lớp trẻ, người lớn dạy cho trẻ nhỏ, cứ thế mà nghề nối nghề, họ vững tin và âm thầm gìn giữ mãi chiếc nón lá vừa là truyền thống, vừa là nét văn hóa không thể để biến mất.
TRANG THÔNG TIN CÓ SỰ PHỐI HỢP CỦA CHI CỤC PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN HÀ NỘI
