Tình cờ mới đây tôi đọc trên mạng có bài “Bác Hồ từng hoạt động cách mạng ở Lào”, của phóng viên TTXVN thường trú tại Lào Nguyễn Thế Nghiệp, viết rằng nhà văn lão thành cách mạng, tác giả Quốc ca Lào là Xuvănhon Buphanuvông đã kể: “Những năm đồng chí Nguyễn Ái Quốc hoạt động ở Thái Lan, Người đã nhiều lần triệu tập các đồng chí Lào ở Vientiane, tới Noọng Khai, Thái Lan đẻ nghe báo cáo tình hìn tại Lào. Người đã chỉ đạo các đồng chí Lào đẩy mạnh tuyên truyền giác ngộ nhân dân về tinh thần yêu nước và xây dựng cơ sở cách mạng. Người đã từ Thái Lan, nhiều lần sang Paksé rồi lên Savanakhet, đến Xiêng Vang, phía Nam thị xã Thà Khẹt, tỉnh Khăm Muộn để trực tiếp tìm hiểu tình hình đời sống nhân dân Lào”.
Lần theo hành trình đi tìm đường cứu nước của Nguyễn Tất Thành – Nguyễn Ái Quốc, càng khẳng định điều mà nhà văn lão thành cách mạng Xuvănhon Buohanuvông kể ở trên là rất phù hợp cả về thời gian lẫn địa điểm Nguyễn Ái Quốc – Thầu Chín đã đến.
Thật vậy, trung tuần tháng 11 năm 1927, Nguyễn Ái Quốc được Quốc tế Cộng sản của đi Pháp công tác. Đầu tháng 12 năm 1927, từ Pháp Người đi dự phiên họp mở rộng của Đại hội đồng Liên đoàn chống đế quốc tại Brussel, Bỉ, nhưng bị mật thám pháp phát hiện theo dõi. Nguyễn Ái Quốc bí mật quay lại Đức. Tại đây Người làm phóng viên cho tờ “Thế giới” (Die Welt). Làm việc tại Đữc một thời gian ngắn, theo nguyện vọng của Người Ban Chấp hành Quốc tế Cộng sản đồng ý và ra Quyết định ngày 25/4/1928 cử Nguyễn Ái Quốc về hoạt động ở châu Á.
Đầu tháng 6 năm 1928, Nguyễn Ái Quốc rời Berlin (Đức) đi Thuỵ Sỹ rồi đến Milan, Italia. Không bao lâu sau đó, Nguyễn Ái Quốc từ cảng Napoli, Italia đáp tàu thuỷ Nhật Bản đi Xiêm La (từ năm 1938 gọi là Thái Lan).
Tháng 7 năm 1928, Người đến thủ đô Bangkok, Xiêm La. Sau vài ngày nghỉ ngơi lấy lại sức, Người rời Bangkok ngược lên phía Bắc tới bản Noọng Ôn (bản Mày), tỉnh Udon Thani, rồi đến bản Nachok, tỉnh Nakhon Phanoom, sát bờ sông Mê Kông, bên kia sông là nước Lào.
Trong thời gian hoạt động ở Thái Lan, dưới cái tên Thầu Chín (hay ông Thọ), Người đã dành nhiều công sức tuyên truyền giác ngộ lòng yêu nước cho kiều bào ta ở Thái và đồng bào Thái. Đồng thời chọn ra trong số đó những người tiên tiến nhất để đào tạo họ trở thành những cán bộ nòng cốt của phong trào.
Trong thời gian hoạt động ở Nakhon Phanoom, Người đã nhiều lần đi đò qua sông Mê Kông đến tỉnh Khăm Muộn, Lào và đến bản Xiêng Vang, xã Xiêng Mương, huyện Noọng Bốc. Tại đây, Người gặp gỡ bà con người Lào và Việt kiều đang sinh sống ở đó. Nói chuyện với bà con, Người căn dặn “Người Lào và người Việt phải đoàn kết giúp đỡ nhau, cùng chung sức chung lòng đánh đuổi thực dân Pháp xâm lược ra khỏi Lào và Việt Nam. Giải phóng hai nước thoát khỏi ách đô hộ dã man tàn bạo của bè lũ đế quốc sài lang. Người còn phổ biến kinh nghiệm cho bà con Lào – Việt về việc tổ chức các đoàn thể yêu nước, các đoàn thể cách mạng Lào như Đoàn Thanh niên, Phụ nữ, Nông dân... ”
Theo báo cáo của Nguyễn Ái Quốc gửi Ban Chấp hành Quốc tế Cộng sản, Người ở lại Thái Lan đến tháng 11 năm 1929, sau đó Người sang hoạt động ở Lào một thời gian. Tại Lào, Người nhận xét “dân cư ở rất phân tán, hầu hết đều theo đạo Phật.”
Từ Lào, Người dự định trở về Tổ quốc, nhưng bị thực dân Pháp ra sức truy lùng, Người đành trở lại Thái Lan. Tại đây Người được tin các tổ chức Cộng sản trong nước mất đoàn kết, Người bí mật đến Hồng Kông, triệu tập Hội nghị thống nhất các tổ chức Cộng sản Việt Nam thành Đảng Cộng sản Việt Nam vào ngày 3/2/1930.
Cũng theo lời kể của nhà văn, lão thành cách mạng Xuvănhon Buphanuvông: Trong trong kháng chiến chống Pháp, một lần tới thăm lớp học chính trị của các cán bộ Lào sơ tán tại Phú La, tỉnh Tuyên Quang Việt Nam, năm 1950, Bác nói “Tôi biết tiếng Lào, nhưng lâu ngày không nói. Tôi cũng đã nhiều lần ngủ qua đêm ở chùa Inpeng thuộc thủ đô Vientian”. Điều đó càng minh chứng rằng Bác Hồ đã từng hoạt động ở Lào. Bác biết tiếng Lào.
Để kiểm chứng những điều nói trên, trong một lần tôi đến bản Xieng Vang, xã Xiêng Mương, huyện Noọng Bốc, tỉnh Khăm Muộn, tôi đã chứng kiến tại đây Đảng, Chính phủ nước Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào đã xây dựng khu lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh, Người đã từng đến đây hoạt động giác ngộ cách mạng cho nhân dân Lào, góp phần to lớn vào sự nghiệp giải phóng dân tộc Lào khỏi ách nô lệ của thực dân Pháp. Khu lưu niệm trưng bày nhiều nhình ảnh, hiện vật giới thiệu về thân thế, sự nghiệp và qua trình hoạt động cách mạng của Bác Hồ cũng như tình cảm của Người đối với nhân dân Lào anh em.
Đặc biệt, năm 2023, nhân kỷ niệm 123 năm ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Bảo tàng Kayson Phomvihản đã cho xây khuôn viên tưởng niệm Người tại trung tâm thị xã Kayson Phomvihản, tỉnh Savanakhet, miền Trung Lào rộng trên 1.000m2, trong đó dựng một phiến đá hồng ngọc in chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh, với một rừng cây xanh, thảm cỏ, một hệ thống chiếu sáng và ghế đá, trở thành một điểm du lịch rất hấp dẫn của nhân dân Lào./
