Xâm phạm SHTT – Vết thương của nền kinh tế sáng tạo
Chiều 26/8 tại TP.HCM, Diễn đàn “Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ – Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo” do VCCI phối hợp với Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp, TAT Law Firm và Tạp chí Sở hữu trí tuệ & Sáng tạo tổ chức đã đặt ra những vấn đề cấp bách về thực trạng vi phạm quyền SHTT tại Việt Nam.
Phát biểu tại diễn đàn, ông Võ Tấn Thành – Phó Chủ tịch VCCI – khẳng định SHTT là nền tảng cốt lõi giúp doanh nghiệp Việt mở rộng thị trường trong nước và vươn ra quốc tế. Thế nhưng, tình trạng vi phạm vẫn diễn ra phức tạp, từ đạo nhái bao bì, nhãn hiệu, tên thương mại đến lợi dụng quảng cáo trực tuyến gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng.
Số liệu đáng báo động cho thấy: nếu năm 2022 ghi nhận 1.430 vụ xâm phạm nhãn hiệu thì chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, con số này đã lên tới 3.270 vụ. Thiệt hại không chỉ dừng ở doanh thu hay thị phần, mà còn làm sụt giảm nghiêm trọng giá trị vô hình – uy tín và niềm tin thương hiệu.
Ông Võ Tấn Thành – Phó Chủ tịch VCCI – khẳng định SHTT là nền tảng cốt lõi giúp doanh nghiệp Việt mở rộng thị trường trong nước và vươn ra quốc tế.
Nhựa Bình Minh – thương hiệu ống nhựa gần 50 năm tuổi – đã chia sẻ tại diễn đàn nỗi đau khi trở thành “luật sư bất đắc dĩ” để tự bảo vệ mình. Các sản phẩm nhái tràn lan, bao bì bị sao chép gần như nguyên vẹn, tên thương mại gần giống khiến người tiêu dùng nhầm lẫn. Những sự cố như rò rỉ, vỡ ống trong công trình do dùng sản phẩm giả khiến thương hiệu gánh tiếng oan, mất niềm tin thị trường. Đây là thực tế không chỉ của Bình Minh, mà của nhiều thương hiệu Việt khác đang chịu thiệt vì thiếu "tấm khiên pháp lý" đủ mạnh.
Luật sư Trương Anh Tú – Chủ tịch TAT Law Firm – đề xuất bốn nhóm giải pháp trọng tâm:
Thành lập Tòa án chuyên trách về SHTT, với đội ngũ thẩm phán, thư ký có chuyên môn sâu.
Phá thế độc quyền trong giám định, mở rộng cơ chế giám định độc lập và kiểm soát chất lượng, đạo đức giám định viên.
Xây dựng hệ thống đánh giá thiệt hại uy tín thương hiệu, không chỉ dựa vào doanh thu mà tính đến tổn thất vô hình.
Tăng cường giám sát thực thi pháp luật, đảm bảo công bằng và liêm chính trong xử lý các vụ việc liên quan đến SHTT.
Việc triển khai Tòa chuyên trách tại Hà Nội và TP.HCM theo Nghị quyết 81 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội là một bước tiến quan trọng. Tuy nhiên, để tòa hoạt động hiệu quả, cần đồng bộ nhân sự, rút ngắn quy trình tố tụng và tăng cường phối hợp liên ngành.
Luật chưa theo kịp thực tiễn – Kẽ hở cho hàng giả hợp pháp
Ông Nguyễn Thanh Bình – Phó Chủ tịch Hội Sáng chế Việt Nam – chỉ ra những lỗ hổng trong quy định đặt tên doanh nghiệp. Luật hiện hành chỉ cấm trùng tên hoặc thêm một số từ như “mới”, “tân”… mà chưa có công cụ kiểm tra sự tương đồng dễ gây nhầm lẫn với thương hiệu đã được bảo hộ.
Trường hợp một doanh nghiệp dùng tên thương mại gần giống với “Nhựa Bình Minh” nhưng vẫn được cấp phép hoạt động là minh chứng rõ ràng. Sự lỏng lẻo này vô tình “hợp pháp hóa” hành vi vi phạm thương hiệu.
Ông Nguyễn Thanh Bình – Phó Chủ tịch Hội Sáng chế Việt Nam – chỉ ra những lỗ hổng trong quy định đặt tên doanh nghiệp.
Ở góc độ cộng đồng, bà Nguyễn Minh Phương – Phó Chủ tịch Hội SHTT Việt Nam – cho rằng, cả doanh nghiệp lẫn người tiêu dùng cần thay đổi tư duy. Nếu doanh nghiệp không chủ động đăng ký, bảo hộ và giám sát thương hiệu, hoặc người tiêu dùng dễ dãi với hàng giả, thì chính họ sẽ tự làm mất lợi thế cạnh tranh.
Tại diễn đàn, ông Trần Trọng Dũng – Phó Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam – khẳng định vai trò then chốt của báo chí trong việc phản ánh, giám sát và đồng hành cùng doanh nghiệp chống vi phạm SHTT. Nhiều vụ việc chỉ được xử lý khi báo chí vào cuộc, tạo sức ép dư luận buộc cơ quan chức năng can thiệp.
Ngoài ra, báo chí còn góp phần xây dựng hình ảnh thương hiệu, củng cố niềm tin người tiêu dùng, lan tỏa các giá trị sáng tạo chính thống.
Về phía quản lý nhà nước, ông Nguyễn Thành Nam – Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước – cho biết, Bộ Công Thương đang triển khai áp dụng công nghệ số để truy xuất nguồn gốc hàng hóa, thông qua mô hình liên kết ba bên: Nhà nước – Doanh nghiệp – Người tiêu dùng. Đây được kỳ vọng sẽ là "lá chắn công nghệ" hạn chế vi phạm SHTT trên thị trường.
SHTT – Tài sản chiến lược trong thời đại số
Các chuyên gia thống nhất rằng, trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập toàn cầu, chính sách SHTT cần không chỉ là công cụ bảo vệ mà còn là động lực thúc đẩy sáng tạo.
Doanh nghiệp phải coi SHTT là tài sản chiến lược, chủ động đăng ký, bảo hộ, giám sát và áp dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc.
Ba khuyến nghị chính được đưa ra:
Nhà nước cần hoàn thiện hệ thống pháp luật, nhanh chóng triển khai Tòa chuyên trách và siết chặt quy định xử lý vi phạm.
Doanh nghiệp phải coi SHTT là tài sản chiến lược, chủ động đăng ký, bảo hộ, giám sát và áp dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc.
Cộng đồng xã hội, đặc biệt là báo chí và người tiêu dùng, cần đóng vai trò “người gác cổng thông minh”, phát hiện, phản ánh và tẩy chay hàng giả.
Sở hữu trí tuệ không còn là khái niệm pháp lý xa vời, mà đã trở thành yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp Việt vững bước trong kỷ nguyên số. Khi luật pháp minh bạch, cơ chế thực thi hiệu quả, báo chí và cộng đồng đồng hành sát cánh, doanh nghiệp sẽ được tiếp thêm sức mạnh để sáng tạo, cạnh tranh công bằng và vươn tầm thế giới.
“Doanh nghiệp Việt không sinh ra để đi kiện, nhưng nếu không được trang bị công cụ bảo vệ hữu hiệu, họ sẽ luôn bị buộc phải làm luật sư bất đắc dĩ. Hoàn thiện chính sách sở hữu trí tuệ chính là trao cho họ tấm khiên để tự tin sáng tạo và hội nhập” – ông Võ Tấn Thành nhấn mạnh.
