Bà Lưu Thị Hiền cùng gia đình hiện đang sinh sống tại phường Quảng An, quận Tây Hồ. Gia đình bà may mắn được sống trên mảnh đất mà thiên nhiên ban tặng đó là Hồ Tây - viên ngọc quý giữa lòng Thủ đô. Phường Quảng An có rất nhiều danh lam thắng cảnh nổi tiếng như Chùa Kim Liên, Phủ Tây Hồ và đặc biệt được nhiều người biết đến với nghề truyền thống, một nét đẹp văn hóa tinh tế của người Hà Nội, đó là nghề ướp trà sen.
Trà ướp hương sen Tây Hồ là một thức uống tao nhã trong văn hóa của người Hà Nội. Nhắc đến nghề truyền thống ướp trà sen không thể không nói tới phường Quảng An. Trải qua thời gian, ngày nay trà sen đã đem đến niềm tự hào cho người dân nơi đây. Tuy nhiên dưới sự cạnh tranh của thị trường, với phương pháp làm thủ công, nhiều áp lực, số hộ theo nghề ướp trà sen chỉ còn rất ít. Thương hiệu Trà sen Hiền Xiêm của gia đình bà Lưu Thị Hiền đã được nhiều người trong nước và Quốc tế biết đến.
Thương hiệu Trà sen Hiền Xiêm của gia đình bà Lưu Thị Hiền
Hàng năm, mỗi khi hè về, những búp sen hồng bắt đầu nở rộ cũng là lúc những người làm nghề ướp chè sen ở phường Quảng An, trong đó có gia đình bà Lưu Thị Hiền bắt đầu vào mùa vụ mới. Bà Lưu Thị Hiền chia sẻ: “Điều may mắn lớn nhất khi theo nghề mà tôi có được là sự ủng hộ của chồng và các con, cháu. Hàng ngày, vợ chồng tôi cùng các con, cháu đã cùng nhau miệt mài ướp trà sen. Ngay từ nhỏ, tôi đã biết tách cánh, phơi nhụy, xem bố mẹ ướp trà. Cứ thế, nghề ướp trà “ngấm” vào tôi lúc nào không biết. Đến giờ, tôi làm trà sen vì đam mê chứ không đặt nặng chuyện kinh doanh lỗ, lãi. Nghề này vốn nhiều vất vả, thức khuya, dậy sớm, phải nâng giấc cho từng mẻ trà sấy bằng phương pháp thủ công, những ngày nắng nóng, ít người chịu được sức nóng trong lò sấy than củi để sấy trà, bởi vậy nhiều hộ đã bỏ nghề. Nếu không tâm huyết thì không thể theo đuổi được nghề này. Biết nghề nhiều vất vả nhưng tôi vẫn muốn giữ nghề của gia đình, hiện tại tôi truyền bí quyết làm trà cho các con tiếp tục gìn giữ nghề”.
Năm nay bà Lưu Thị Hiền đã gần 80 tuổi, gắn bó với nghề ướp trà sen mặc dù trải qua những thăng trầm vất vả nhưng chưa khi nào bà cảm thấy chán nản công việc hay mất đi tình yêu nghề. Bà Lưu Thị Hiền nhận thấy luôn có một niềm đam mê, tự hào, hãnh diện về nghề với những cảm xúc khó có thể đo, đếm được. Với bà, làm trà sen là để gói những nét tinh hoa, đặc trưng của Hồ Tây gửi tới khách hàng trong nước và quốc tế để quảng bá thức trà nổi tiếng của làng Quảng An.
Gia đình bà Lưu Thị Hiền có nhiều đời làm nghề ướp trà sen và hiện nay toàn bộ con cháu đều tham gia, gìn giữ nghề mà ông cha để lại. Hàng ngày, vợ chồng bà Lưu Thị Hiền cùng các con, cháu cũng miệt mài cùng nhau ướp trà sen. Mọi người trong gia đình từ già đến trẻ, mỗi người một việc từ tách cánh, phơi nhụy, tách lấy những hạt gạo để riêng rất kỳ công. Việc lấy gạo sen là công đoạn khó, người làm phải nhẹ nhàng, khéo léo sao cho gạo sen không bị vỡ nát, bay mất hương thơm. Người làm phải biết độ nóng, nguội của trà, phải kiên trì nâng giấc trong từng mẻ sấy. Trà được sấy theo cách truyền thống bằng than hoa để cho ra hương thơm đặc trưng. Càng ướp nhiều lần thì hương sen càng quyện, trà càng thơm lâu. Để ướp được 1kg trà sen phải có 1.500 bông hoa sen (mà hoa sen của chúng tôi dùng để ươp trà là loại Sen Bách Diệp trồng tại Hồ Tây - loại hoa có 100 cánh vừa được sắc, vừa được hương bởi có nhiều gạo sen) cộng với loại trà ngon, sạch, phải qua đủ 21 ngày với 7 lần vào hương gạo sen và 7 lần sấy mới có được trà sen tuyệt hảo.
Bà Lưu Thị Hiền chia sẻ thêm: “Thực sự có những ngày trời nắng nóng, cộng nền nhiệt của lò sấy nếu không có lòng đam mê, chắc chắn tôi sẽ không làm nghề được. Với chi phí thực tế hiện nay, mức giá mười nghìn đồng/bông hoa sen thì để làm một kg trà sen, chi phí đầu vào đã lên tới trên chục triệu, chưa kể tiền nhân công. Tôi làm vì những người khách quen, họ uống trà của tôi và gọi điện đặt hàng. Cứ vậy, đến vụ sen là gia đình tôi lại làm trà với niềm đam mê. Với gia đình tôi quan trọng nhất làm sao để trà thơm ngon, đạt chất lượng tốt nhất tới tay khách hàng. Ngoài việc gìn giữ văn hóa của người Hà Nội, nghề làm trà sen còn tạo ra nhiều công ăn việc làm cho những lao động yếu thế giản đơn. Chúng tôi mong nghề làm trà sen được quảng bá để giữ nghề truyền thống của người Hà Nội chứ không phục vụ mục đích kinh doanh, bởi lợi nhuận nghề đem lại không lớn như kinh doanh các ngành nghề khác. Nghề làm trà đem lại hương thơm cho gia đình, cho người làm, không mang tính chất cạnh tranh kinh tế”.
Trong nhiều năm qua, gia đình bà Lưu Thị Hiền luôn được các cấp lãnh đạo quan tâm, tạo điều kiện để gìn giữ làng nghề, được tham gia các sự kiện lớn, các hội chợ kết nối giao thương với các quận, huyện, tỉnh thành. Đặc biệt, được thành phố và quận luôn quan tâm để thương hiệu trà sen của gia đình bà tham gia các gian hàng giới thiệu các sản phẩm và được tham gia Chương trình OCOP của quận và Thành phố.
Đến nay, thương hiệu “Chè sen Quảng An - tinh hoa chè Việt” của gia đình bà Lưu Thị Hiền đã được công nhận từ năm 2013 tiếp tục được phát triển với thương hiệu trà sen Hiền Xiêm là đại diện duy nhất đạt chứng nhận OCOP 4 sao. Sản phẩm Trà sen Hiền Xiêm đã được lựa chọn, cho phép phục vụ tại Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ - Triều Tiên tại Thủ đô Hà Nội năm 2019 và được lựa chọn để phục vụ tiệc trà tiếp đón Phu nhân TBT Trung Quốc bà Bành Lệ Viên tại bảo tàng Phụ nữ Việt Nam nhân chuyến thăm của Chủ tịch và Phu Nhân tới Việt Nam năm 2023.
Ngoài sản phẩm ướp sen truyền thống, gia đình bà Lưu Thị Hiền còn ướp chè bông, trước đây phải bảo quản trong ngăn đá và hiện nay đã sấy thăng hoa mang đi khắp nơi được nhiều người thưởng thức.
Trong thời gian tới, để tiếp tục gìn giữ và phát triển làng nghề, bà Lưu Thị Hiền mong muốn các cấp lãnh đạo quan tâm, tạo điều kiện để gia đình bà cũng như những người dân trực tiếp làm nghề truyền thống tại địa phương tiếp tục được tham gia trồng sen Bách Diệp tại tất cả các hồ nhỏ xung quanh Hồ Tây, tiếp tục được quan tâm hỗ trợ về giống cây, kỹ thuật và được phổ biến những kinh nghiệm, những công nghệ mới tiên tiến trong việc chăm sóc cây sen - nguồn nguyên liệu chính để sản xuất trà sen và sớm được công nhận là “Làng nghề Trà sen Quảng An”.
Đồng thời tạo điều kiện để gia đình bà Lưu Thị Hiền có thể là địa điểm giới thiệu quảng bá sản phẩm trà sen Tây Hồ nhằm giữ gìn và phát triển nghề truyền thống của địa phương.
(Tài liệu Hội thảo bảo tồn và phát triển hoa sen Việt Nam)
