Năm 1829, Doanh điền sứ Nguyễn Công Trứ mộ dân khai khẩn lập ra vùng Cửu An – Nhất Phúc (9 thôn có chữ “an” và một thôn có chữ “phúc”), gồm các thôn: An Nghĩa, An Đạo, An Trạch (sau là xã Hải An thuộc huyện Hải Hậu); An Lạc, An Phúc, An Lễ, An Phong, Phúc Hải (sau là xã Hải Phong thuộc huyện Hải Hậu ) và An Nhân, An Nghiệp (sau là xã Hải Toàn thuộc huyện Hải Hậu). Xã Hải An hiện nay được mọi người biết đến vốn là 2 xã Hải An và Hải Toàn thuộc huyện Hải Hậu. Ngày 10 tháng 1 năm 2020, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã thuộc tỉnh Nam Định. Theo đó, sáp nhập toàn bộ diện tích và dân số của xã Hải Toàn vào xã Hải An. Quá trình hình thành xã Hải An cũng trải qua thời gian dài, có điều cho dù cuộc sống thăng trầm, dâu bể người dân Hải An vẫn giữ bản chất tốt đẹp của người lao động. Đó là tinh thần lao động cần cù, nếp sống cần kiệm, tình làng nghĩa xóm, tôn ty trật tự gia đình, dòng họ…Những thuần phong mỹ tục được gìn giữ và lưu truyền đến tận ngày nay.
Từ nhận thức văn hóa là động lực quan trọng để thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội, những năm qua, Đảng ủy, UBND xã Hải An (Hải Hậu) đã tập trung lãnh đạo, chỉ đạo đẩy mạnh các phong trào, cuộc vận động xây dựng nông thôn mới (NTM) nâng cao, NTM kiểu mẫu “sáng – xanh – sạch – đẹp để phát triển bền vững”, trong đó chú trọng công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, phát huy hiệu quả hoạt động hệ thống thiết chế văn hóa – thể thao, phát triển các mô hình “Văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao”. Những hoạt động văn hóa, tinh thần đó đã nuôi dưỡng tinh thần lạc quan trong cuộc sống để cùng nhau chung sức xây dựng cuộc sống trên quê hương ngày một giàu đẹp hơn.
Là vùng đất trẻ nhưng nơi đây đã mang đậm nét làng quê Việt Nam, đậm đà bản sắc dân tộc. Phát huy truyền thống văn hóa, trong xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu, cấp ủy, chính quyền xã Hải An (Hải Hậu) đã lựa chọn văn hóa là lĩnh vực nổi trội để triển khai thực hiện. Việc phát triển các mô hình “Văn hóa văn nghệ (VHVN), Thể dục thể thao (TDTT) cơ sở”, thành lập các đội, câu lạc bộ văn nghệ, thể thao quần chúng đã đạt được kết quả tích cực; phong trào VHVN, TDTT của xã ngày càng phát triển sâu rộng trong cộng đồng, góp phần nâng cao sức khỏe và đời sống văn hóa, tinh thần của nhân dân. Nét đặc sắc trong văn hóa truyền thống của xã Hải An (Hải Hậu) là sự phát triển các loại hình nghệ thuật như: CLB hát chèo, hội trống Đền An Trạch; đội cồng chiêng Giáo xứ An Đạo; các đội kèn đồng nam, nữ Giáo xứ An Đạo, An Nghĩa…, thu hút đông đảo người dân tham gia sinh hoạt. Vào các dịp lễ kỷ niệm các sự kiện lịch sử quan trọng của quê hương, đất nước, ngày tết, lời ca, tiếng hát của những “nghệ sĩ” không chuyên lại vang lên, hòa cùng âm thanh của tiếng trống, tiếng chiêng, điệu nhạc sôi động đã làm rộn rã cả một vùng quê, tạo không khí vui tươi, phấn khởi trong nhân dân.
Ở Hải An, nghệ thuật hát chèo từ lâu đã trở thành “món ăn” tinh thần không thể thiếu của người dân. Mỗi khi địa phương tổ chức lễ hội truyền thống Đền An Trạch, trong không gian cổ kính, linh thiêng, CLB chèo biểu diễn các tiết mục múa dân gian, hát chèo đặc sắc, gửi gắm vào các làn điệu dân ca tình yêu quê hương, đất nước, lòng tự hào dân tộc. Với niềm đam mê nghệ thuật, ngoài hát chèo, các thành viên CLB còn dàn dựng biểu diễn các tích chèo cổ như: “Quan Âm Thị Kính”, “Thị Màu lên chùa”, “Tấm Cám”, “Quai đê lấn biển”… và một số hoạt cảnh chèo nội dung kể về những sự kiện lịch sử và truyền thống văn hóa của vùng đất, con người quê hương Hải Hậu. Cùng với CLB chèo, Đền An Trạch đã thành lập được hội trống gồm 25 thành viên. Tại các sự kiện văn hóa, thể thao của xã đều có sự tham gia của hội trống Đền An Trạch. Các tiết mục biểu diễn múa trống của hội đều kết hợp tổng thể từ trang phục đẹp, động tác đồng đều, khéo léo đến chất lượng âm thanh hùng tráng, sôi động. Bởi vậy các màn biểu diễn trống hội ở Hải An luôn thu hút người xem, nhiều động tác biểu diễn múa dùi, xoay người, đổi vị trí đánh trống… thuần thục, đẹp mắt.
Phong trào VHVN ở Hải An (Hải Hậu) phát triển mạnh là nhờ có sự quan tâm của cấp ủy, chính quyền địa phương trong việc huy động các nguồn lực đầu tư xây dựng, hoàn thiện hệ thống thiết chế văn hóa – thể thao trên địa bàn. Từ nguồn kinh phí xã hội hóa, cả 10 xóm trong xã đều có nhà văn hóa, khuôn viên các nhà văn hóa được lắp đặt bộ trang thiết bị tập luyện TDTT ngoài trời từ 5 dụng cụ trở lên. Toàn xã đã thành lập các CLB TDTT và duy trì hoạt động thường xuyên thu hút trên 60% số người tham gia luyện tập hằng ngày. Ở các xóm, phong trào TDTT phát triển với các môn: bóng chuyền nam, bóng chuyền hơi nữ, cầu lông, bóng bàn, cờ tướng, dân vũ, dưỡng sinh, đi bộ, đạp xe… Ngoài tham gia luyện tập, các CLB TDTT còn là nơi thư giãn, trò chuyện của người dân, từ đó tăng tình đoàn kết trong các khu dân cư.
Từ hoạt động của các CLB VHVN, TDTT này, các phong trào thi đua, như: xây dựng "Gia đình văn hóa", "Làng văn hóa”, “Khu dân cư văn hóa"… được đẩy mạnh. Các quy ước, hương ước, các quy định về thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội cũng từ đó được nghiêm túc thực hiện, đi vào đời sống, hình thành nếp sống mới đối với người dân vừa giàu bản sắc, vừa hiện đại.
Bên cạnh việc phát triển, nhân rộng các mô hình “VHVN, TDTT”, thành công trong xây dựng đời sống văn hóa cơ sở ở xã Hải An (Hải Hậu) còn đến từ việc huy động sức dân thực hiện phong trào xây dựng “Xóm văn hóa kiểu mẫu”, xây dựng NTM nâng cao, kiểu mẫu đảm bảo cảnh quan sáng – xanh – sạch – đẹp. Đáng chú ý là xã đã vận động xã hội hóa nguồn lực xây dựng được con đường bích họa dài hơn 1km, chạy dọc xung quanh quần thể di tích quốc gia Đền An Trạch, nhà văn hóa xóm 5 và xóm 6.
Không quản thời tiết nắng nóng, với sự quyết tâm cao, các họa sĩ, giáo viên giảng dạy bộ môn Mỹ thuật tại một số trường học trên địa bàn huyện Hải Hậu đã tô vẽ, “biến” những bức tường khô khan thành những bức tranh tuyệt đẹp, hình thành lên con đường bích họa nổi bật ở một làng quê yên bình. Chủ đề các bức bích họa là truyền thống lịch sử, nét đẹp văn hóa lễ hội, di tích, phong tục tập quán của làng quê Việt Nam; những bức tranh mang đậm nét tính lịch sử Việt Nam được tái hiện qua hình ảnh bà Triệu – nữ tướng cưỡi voi dẹp giặc, Thánh Gióng cưỡi ngựa sắt xông trận. Đặc biệt các họa sĩ đã tái hiện hình ảnh Anh hùng liệt sĩ Vũ Xuân Thiều, người con của quê hương xã Hải An. Ông là phi công. Đêm 28/12/1972, phi công Vũ Xuân Thiều cùng chiếc máy bay Mig-21 tiêu diệt 1 máy bay B-52 của Mỹ và đã anh dũng hy sinh.
Từ khi con đường bích họa được hình thành, xã Hải An đã trở thành điểm tham quan, chụp ảnh, check-in của nhiều du khách trong và ngoài huyện Hải Hậu. Nhờ đó, hình ảnh, con người, làng quê xã Hải An đã được nhiều người biết đến. Công trình con đường bích họa đã góp phần cổ vũ, khích lệ người dân cùng có ý thức, trách nhiệm chung tay xây dựng quê hương ngày càng phát triển và gửi gắm những khát vọng về một cuộc sống mới bình yên, tươi sáng. Đây chính là minh chứng về sự sáng tạo của xã Hải An trong xây dựng xóm 5 thành mô hình “Xóm văn hóa kiểu mẫu”, từ đó nhân rộng ra các xóm khác trong toàn xã.
Có thể thấy, phong trào xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở đã lan tỏa, nhiều xóm trên địa bàn xã đã có nhiều cách làm hay, thiết thực trong việc khơi dậy, phát huy sức sáng tạo văn hóa của nhân dân. Để duy trì và phát huy các kết quả đạt được trong xây dựng đời sống văn hóa, xã Hải An tiếp tục đề ra các mục tiêu phát triển văn hóa đi đôi với phát triển kinh tế – xã hội gắn với xây dựng NTM kiểu mẫu. Những kết quả đạt được sẽ là động lực để cán bộ, nhân dân xã Hải An (Hải Hậu) phấn đấu hơn nữa trong xây dựng đời sống văn hóa, đẩy mạnh phát triển kinh tế góp phần xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp.
