Sự kiện này đã nhấn mạnh vai trò thiết yếu của đổi mới sáng tạo, công nghệ và hợp tác quốc tế trong việc định hình một tương lai nông nghiệp sinh thái, xanh, công bằng và bền vững.
Vị thế và thách thức của nông nghiệp Việt Nam
Nông nghiệp luôn giữ một vị trí đặc biệt quan trọng tại Việt Nam, không chỉ đảm bảo an ninh lương thực mà còn là sinh kế của hơn 60% dân số, đóng góp 12% vào GDP quốc gia (số liệu 2024).
Từ một quốc gia từng đối mặt với nạn đói, Việt Nam đã vươn lên trở thành một trong những nước xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới, với sản phẩm hiện diện tại gần 200 quốc gia và vùng lãnh thổ.
Tuy nhiên, với nguồn tài nguyên đất đai hạn chế (khoảng 10,3 triệu ha đất nông nghiệp), ngành nông nghiệp Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức lớn, bao gồm biến đổi khí hậu, suy thoái đất, suy giảm đa dạng sinh học và cạn kiệt tài nguyên nước. Đại diện Bộ NN&MT khẳng định: "Không thể có một nền nông nghiệp thịnh vượng nếu nguồn tài nguyên thiên nhiên tiếp tục bị đe dọa."
Chuyển đổi xanh: Con đường tất yếu
Để vượt qua những thách thức này, Bộ NN&MT đang từng bước thực hiện quá trình chuyển đổi nông nghiệp sinh thái theo hướng xanh, thông minh và bền vững. Trong đó, vị đại diện này nhấn mạnh đổi mới sáng tạo, nghiên cứu ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại và chuyển đổi số là những yếu tố cốt lõi để tạo ra đột phá.
Việt Nam đã và đang thể hiện quyết tâm mạnh mẽ thông qua việc ban hành nhiều chiến lược quan trọng, bao gồm:
(1) Chiến lược phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến 2050.
(2) Kế hoạch hành động quốc gia chuyển đổi Hệ thống lương thực thực phẩm minh bạch, trách nhiệm, bền vững ở Việt Nam đến năm 2030, trong đó chuyển đổi nông nghiệp sinh thái và tiếp cận thực phẩm lành mạnh là các tiếp cận chính để kết nối sản xuất bền vững với tiêu dùng bền vững.
(3) Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL).
Nhiều chính sách cụ thể hóa các định hướng trên đã được Bộ NN và MT ban hành thông qua các Đề án Quốc gia.
Quan điểm chuyên gia: Thách thức và yêu cầu mới
Để làm rõ hơn những thách thức và yêu cầu trong giai đoạn phát triển nông nghiệp mới, PGS.TS Đào Thế Anh, Chủ tịch Hội Khoa học Phát triển Nông thôn Việt Nam, đưa ra một số nhận định sâu sắc. Ông cho rằng, nông nghiệp Việt Nam hiện đang phải đối mặt với những thay đổi nhanh chóng của thị trường, tác động khốc liệt của biến đổi khí hậu và sự biến đổi nhanh chóng trong thói quen tiêu dùng của khách hàng.
Theo PGS.TS Đào Thế Anh, những yêu cầu của người tiêu dùng hiện nay không chỉ dừng lại ở sản phẩm sạch, an toàn mà còn hướng tới chất lượng dinh dưỡng và có trách nhiệm với môi trường. Điều này đòi hỏi ngành nông nghiệp phải chuyển dịch sang mô hình sản xuất sinh thái, thông minh, ứng dụng các công nghệ số tiên tiến, công nghệ sinh học và công nghệ chế biến sau thu hoạch để tối ưu hóa năng suất và giảm thiểu tác động xấu đến môi trường. Nông nghiệp sinh thái với 13 nguyên tắc chính là tiếp cận cần thiết để thực hiện cách mạng xanh 4.0.
PGS.TS Đào Thế Anh cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng các chuỗi giá trị liên kết bền vững, từ sản xuất đến tiêu thụ, nhằm đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe của các thị trường xuất khẩu. Đồng thời, việc minh bạch hóa thông tin về nguồn gốc sản phẩm, quy trình sản xuất cũng là một yếu tố then chốt để xây dựng lòng tin với người tiêu dùng và nâng cao giá trị thương hiệu nông sản Việt.
Phân tích 5 giải pháp hành động
Tại phiên thảo luận, đại diện Bộ NN&MT đã tổng kết 5 giải pháp cụ thể có thể hành động ngay, mở ra hướng đi rõ ràng cho ngành nông nghiệp Việt Nam. Về nội dung này, PGS.TS Đào Thế Anh lý giải rõ hơn như sau:
Thứ nhất, tăng cường đầu tư cho công nghệ sinh thái, xanh và chuyển đổi số: Đây là giải pháp cốt lõi để ổn định năng suất mà không phương hại đến môi trường, giảm phát thải KNK và tăng tính minh bạch. Việc áp dụng công nghệ như cảm biến, IoT (Internet vạn vật), và trí tuệ nhân tạo (AI) giúp quản lý sản xuất nông nghiệp sinh thái hiệu quả hơn, từ khâu gieo trồng, chăm sóc đến thu hoạch. Ví dụ, việc sử dụng các thiết bị thông minh để theo dõi độ ẩm đất, sâu bệnh có thể giảm lượng thuốc trừ sâu và phân bón cần sử dụng, bảo vệ môi trường và sức khỏe người tiêu dùng.
Thứ hai, phát triển hệ thống tài chính xanh và thị trường carbon: Nông nghiệp sinh thái bền vững cần nguồn vốn đầu tư lớn. Tín dụng xanh giúp nông dân và doanh nghiệp tiếp cận các khoản vay ưu đãi để đầu tư vào công nghệ thân thiện với môi trường. Đồng thời, việc phát triển thị trường carbon tạo ra cơ hội kinh doanh mới, nơi các nông hộ, hợp tác xã có thể bán tín chỉ carbon từ việc giảm phát thải, biến nông nghiệp carbon thấp thành một nguồn thu nhập ổn định và hấp dẫn.
Thứ ba, tăng cường năng lực địa phương: Giải pháp này tập trung vào việc trao quyền cho cộng đồng. Chia sẻ dữ liệu mở về khí hậu, đất đai và thị trường giúp người nông dân có cái nhìn tổng quan và đưa ra quyết định sản xuất thông minh hơn. Đào tạo kỹ năng số và xây dựng chính sách hỗ trợ phù hợp với từng vùng miền, đặc biệt là với các đối tượng yếu thế, là cần thiết để đảm bảo mọi người đều có thể tham gia vào cuộc cách mạng xanh này.
Thứ tư, phát triển các mô hình hợp tác công - tư - cộng đồng (PPCP): Mô hình này cho phép các bên tận dụng thế mạnh của nhau: Chính phủ tạo hành lang pháp lý và chính sách, khu vực tư nhân đóng góp nguồn vốn và công nghệ, trong khi cộng đồng nông dân cung cấp nguồn lực sản xuất và kiến thức địa phương. Sự hợp tác chặt chẽ giúp chia sẻ rủi ro, đẩy nhanh quá trình chuyển đổi và đảm bảo lợi ích được phân phối công bằng.
Thứ năm, tăng cường hợp tác đa phương và thực chất: Trong bối cảnh thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, an ninh lương thực, hợp tác đa phương không chỉ là một lựa chọn mà là con đường duy nhất. Việc chia sẻ tri thức, công nghệ, và kinh nghiệm giữa các quốc gia, đặc biệt là thông qua các diễn đàn như P4G, sẽ giúp chúng ta cùng nhau vượt qua các rào cản, xây dựng một hệ thống lương thực minh bạch, công bằng và bền vững cho toàn nhân loại.
Hội nghị Đối tác Tăng trưởng Xanh (P4G) khẳng định cam kết của Việt Nam trong việc trở thành đối tác hành động tích cực và trách nhiệm trong hành trình chuyển đổi hệ thống lương thực toàn cầu. Hội nghị kêu gọi các quốc gia cùng biến những cam kết thành hành động cụ thể vì một tương lai mà mọi người dân trên thế giới đều được hưởng lợi từ một hệ thống thực phẩm minh bạch, công bằng và bền vững.
