Quy luật bất biến của vũ trụ và phát triển cá nhân là sự thay đổi liên tục, điều được thể hiện rõ qua câu nói của nhà triết học Hy Lạp Heraclitus: "Không ai tắm hai lần trên cùng một dòng sông." Nếu chúng ta chỉ thay đổi bề mặt, giữ lại gốc rễ tư duy cũ, chúng ta đang chống lại quy luật này và chấp nhận nguy cơ bị bỏ lại phía sau, dẫn đến việc "mãi dậm chân tại chỗ." Giới hạn thực chất không phải là rào cản vật lý mà là những niềm tin cố hữu đã ăn sâu, tạo nên tư duy cố định (fixed mindset) đang cản trở sự trưởng thành. Để đạt được đột phá theo nghĩa đen, chúng ta phải phá vỡ những cấu trúc niềm tin đã lạc hậu, một hành động đòi hỏi sự can đảm phi thường.
Phá bỏ giới hạn cực để tiến xa
Mô hình, thời điểm và quy trình chuyển đổi
Việc phá bỏ giới hạn cũ không chỉ là hành động cảm tính mà phải là quyết định chiến lược về thời điểm và quy trình. Theo mô hình ba chân trời (three horizons), sự phát triển bền vững đòi hỏi việc quản lý đồng thời cái cũ và cái mới: chân trời 1 là tối ưu hóa cái cũ để tạo dòng tiền, còn chân trời 2 và chân trời 3 là nơi thử nghiệm và đầu tư vào những giá trị mới, phá vỡ. Thời điểm tối ưu cho bước nhảy vọt là khi chi phí cơ hội của việc duy trì hệ thống cũ bắt đầu vượt quá lợi ích nó mang lại, tức là khi cái cũ không còn khả năng mở rộng, đây là lúc chúng ta phải hành động thay vì trì hoãn.
Để đảm bảo đột phá mà không dẫn đến thất bại, chúng ta cần một quy trình chuyển tiếp cấu trúc: (1) Thực hiện kiểm toán chiến lược để phân biệt rõ ràng giữa tài sản cốt lõi (giá trị cần giữ) và niềm tin cốt lõi giới hạn (tư duy cần phá bỏ); (2) Áp dụng mô hình hai tốc độ (two-speed model), duy trì một đơn vị kinh doanh truyền thống và thiết lập một đơn vị đổi mới độc lập hoạt động với quy tắc riêng, tách biệt hoàn toàn khỏi sự trì trệ của cái cũ để thúc đẩy sự sáng tạo và thử nghiệm an toàn; (3) Duy trì cơ chế kiểm chứng liên tục bằng cách sử dụng kỹ thuật thử nghiệm nhanh (fail fast, learn faster).
Thomas Edison từng nói: "Tôi không hề thất bại. tôi chỉ tìm ra 10.000 cách làm việc không hiệu quả." Điều này minh họa cho việc coi thất bại nhỏ là chi phí học hỏi để hình thành các giá trị mới bền vững dựa trên dữ liệu thực tế. Đồng thời, tổ chức cần phân bổ một hạn mức lãng phí (ngân sách riêng cho các dự án rủi ro) để thừa nhận rằng thất bại có kiểm soát là bước đệm cần thiết cho thành công.
Áp dụng tư duy tiến trình
Lời khuyên cho những người muốn vượt qua giới hạn trong học tập, kinh doanh và tư duy là áp dụng tư duy tiến trình (process thinking) vào mọi hoạt động của mình.
Thứ nhất, Trong học tập và phát triển cá nhân: khai thác tư duy phát triển. Lời khuyên là hãy áp dụng triệt để tư duy phát triển (growth mindset). Thay vì giới hạn bản thân bởi câu hỏi "tôi giỏi cái gì?" (tư duy cố định), hãy chuyển sang hỏi "tôi có thể học được những gì?" để mở rộng giới hạn nhận thức. Hãy sử dụng kỹ thuật Feynman: học một khái niệm mới và sau đó cố gắng giải thích nó cho một người chưa biết gì. Nếu không thể giải thích đơn giản, tức là bạn chưa thực sự nắm được gốc rễ vấn đề, và đó là giới hạn cần phải phá bỏ bằng cách đào sâu, tránh học hời hợt.
Thứ hai, Trong kinh doanh và quản trị: thiết lập văn hóa thử nghiệm và luật loại bỏ. Đối với kinh doanh, lời khuyên là chuyển đổi từ văn hóa né tránh rủi ro sang văn hóa thử nghiệm. Hãy coi việc phá bỏ một sản phẩm, một quy trình lỗi thời là một thành công thay vì một thất bại để thúc đẩy sự đột phá. Áp dụng luật loại bỏ bằng cách định kỳ tự hỏi: "nếu chúng ta không làm điều này từ đầu, liệu chúng ta có bắt đầu nó bây giờ không?" Nếu câu trả lời là không, hãy can đảm loại bỏ nó, dù nó đã từng mang lại lợi nhuận, để giải phóng nguồn lực cho tương lai.
Thứ ba, Trong tư duy và ra quyết định: thẩm vấn giả định và tìm điểm đòn bẩy. Lời khuyên quan trọng nhất là thực hiện thẩm vấn giả định (assumption testing) một cách chủ động. Mỗi khi đối diện với một quyết định lớn, hãy liệt kê ba đến năm niềm tin cốt lõi đang chi phối quyết định của bạn và tìm cách chứng minh những niềm tin đó là sai. Đồng thời, áp dụng tư duy hệ thống để tìm ra điểm đòn bẩy (leverage point) – nơi một sự thay đổi nhỏ có thể tạo ra tác động lớn nhất, giúp phá bỏ giới hạn một cách chiến lược và hiệu quả nhất.
Tóm lại, thông điệp cốt lõi là không có sự thay đổi về tư duy, sẽ không có đột phá thực sự. Sự can đảm đập bỏ giới hạn là hành động tiên quyết, là đòn bẩy tinh thần để chuyển từ trạng thái trì trệ sang trạng thái phát triển. Để tiến xa, mỗi người phải chấp nhận sự thật rằng cái cũ là nền tảng tài chính và nguồn lực kinh nghiệm, nhưng nó phải được coi là công cụ để tài trợ cho tương lai, chứ không phải là xiềng xích giữ chặt hiện tại. Hãy nhớ lời Mahatma Gandhi: "Bạn phải là sự thay đổi mà bạn muốn thấy trên thế giới này," và biến quyết định đột phá thành một tiến trình có chủ ý và có kiểm soát để duy trì sự trưởng thành lâu dài.
