Trong dòng chảy hội nhập quốc tế sâu rộng, ngoại giao văn hóa ngày càng khẳng định vai trò là cầu nối hữu hiệu, góp phần quảng bá hình ảnh quốc gia, địa phương, tăng cường hiểu biết lẫn nhau và thúc đẩy hợp tác trên nhiều lĩnh vực.
Không nằm ngoài xu thế đó, tỉnh Quảng Ninh, một địa phương giàu tiềm năng về văn hóa và kinh tế, đã từng bước khẳng định vai trò của ngoại giao văn hóa như một công cụ hữu hiệu để quảng bá hình ảnh, tăng cường hợp tác quốc tế và phục vụ mục tiêu phát triển bền vững.
Giai đoạn từ năm 2014 đến 2024 đánh dấu một thập kỷ quan trọng trong tiến trình phát triển ngoại giao văn hóa của Quảng Ninh. Đây là thời kỳ tỉnh triển khai nhiều chủ trương, chính sách nhằm cụ thể hóa các nghị quyết của Đảng và Nhà nước về hội nhập quốc tế và phát huy sức mạnh mềm văn hóa.
Tiềm năng và cơ hội rộng mở cho Quảng Ninh với các hoạt động ngoại giao văn hoá
Quảng Ninh được ví như Việt Nam thu nhỏ, hội tụ nhiều tiềm năng, điều kiện, vị trí chiến lược về chính trị, kinh tế, quốc phòng, đối ngoại: Là tỉnh duy nhất có cả đường biên giới trên bộ và trên biển với Trung Quốc; có nhiều cảnh quan nổi trội “có một không hai” như: Vịnh Hạ Long - Di sản, kỳ quan thiên nhiên thế giới, có nguồn tài nguyên khoáng sản lớn, có nền văn hoá truyền thống lâu đời.
Quảng Ninh được xác định là một địa bàn chiến lược về kinh tế, chính trị, quốc phòng, an ninh và đối ngoại, là cửa ngõ hội nhập quốc tế với thế giới của vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và kết nối với khu vực ASEAN…
Từ tư duy đến hành động, tỉnh Quảng Ninh đã và đang triển khai thực hiện chiến lược Ngoại giao văn hóa gắn với việc triển khai thực hiện các chủ trương, chính sách liên quan đến công tác phát triển văn hóa, hội nhập quốc tế và thông tin đối ngoại của Đảng và Nhà nước. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cán bộ, công chức, viên chức về vị trí, vai trò của Chiến lược Ngoại giao văn hóa trong phát triển kinh tế - xã hội; góp phần nâng cao nhận thức thể hiện trách nhiệm với xã hội, cộng đồng.
Một thập niên định hình và phát triển công tác Ngoại giao văn hoá (2014-2024)
Quảng Ninh bước vào giai đoạn 2014-2024 với những tiền đề quan trọng từ các chủ trương của Đảng và Nhà nước về hội nhập quốc tế. Nghị quyết số 22-NQ/TW, ngày 10/4/2013 của Bộ Chính trị về Hội nhập quốc tế và Chương trình hành động số 17 của Tỉnh uỷ Quảng Ninh về việc Thực hiện Nghị quyết số 22-NQ/TW, ký ngày 10/7/2013 đã tạo khung định hướng cho các hoạt động đối ngoại của tỉnh, trong đó có ngoại giao văn hóa.
Công tác lãnh đạo, chỉ đạo từ lồng ghép đến chiến lược bài bản
Giai đoạn nhiệm kỳ từ năm 2010 đến năm 2015
Giai đoạn này chịu ảnh hưởng lớn từ Nghị quyết số 08-NQ/TW (khóa X) về phát triển nhanh và bền vững khi Việt Nam là thành viên WTO và chủ trương “chủ động và tích cực hội nhập quốc tế” của Đại hội XI. Quảng Ninh bắt đầu chú trọng hơn đến việc tận dụng các cơ hội từ hội nhập, trong đó có việc quảng bá hình ảnh thông qua văn hóa, nhưng các hoạt động còn mang tính khởi đầu và chưa có sự định hướng chiến lược rõ ràng về ngoại giao văn hóa.
Kế hoạch số 14-KH/TU ngày 12 tháng 9 năm 2011 của Tỉnh ủy về triển khai thực hiện Chỉ thị số 41-CT/TW của Ban Bí thư về tăng cường công tác ngoại giao kinh tế, cũng cho thấy sự ưu tiên ban đầu tập trung vào ngoại giao kinh tế, trong đó ngoại giao văn hóa được xem là một trong ba trụ cột của đối ngoại địa phương nhưng chưa được cụ thể hóa bằng các kế hoạch riêng.
Các văn bản như Chương trình hành động số 17 của Tỉnh uỷ Quảng Ninh về việc Thực hiện Nghị quyết số 22-NQ/TW, ký ngày 10/7/2013 và Quyết định số 2346/QĐ-UBND ngày 09/9/2013 của UBND tỉnh Quảng Ninh về việc ban hành Kế hoạch triển khai Chương trình hành động của Tỉnh ủy thực hiện Nghị quyết số 22-NQ/TW đã đề cập đến các khía cạnh của hội nhập quốc tế, bao gồm cả văn hóa, nhưng chưa xác định ngoại giao văn hóa thành một lĩnh vực trọng tâm. Các hoạt động ngoại giao văn hóa trong giai đoạn này thường lồng ghép trong các hoạt động đối ngoại chung, tập trung vào việc giới thiệu tiềm năng văn hóa, du lịch của tỉnh trong các sự kiện quốc tế và thông qua các kênh hợp tác song phương.
Nghị quyết số 17-NQ/TU, ngày 15/8/2014 của BCH Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh về việc tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo, đẩy mạnh và nâng cao chất lượng, hiệu quả hội nhập quốc đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 tiếp tục khẳng định vai trò của việc "mở rộng hợp tác quốc tế trong lĩnh vực văn hóa, giáo dục, khoa học - công nghệ"
Giai đoạn nhiệm kỳ từ năm 2015 đến năm 2020
Giai đoạn này đánh dấu sự chuyển biến rõ rệt trong nhận thức và hành động về ngoại giao văn hóa của tỉnh. Các văn bản chỉ đạo bắt đầu đề cập một cách cụ thể hơn đến vai trò độc lập và tầm quan trọng của ngoại giao văn hóa. Mặc dù không có một văn bản riêng biệt nào mang tính chiến lược về ngoại giao văn hóa được ban hành trong giai đoạn này, nhưng tinh thần chỉ đạo về hội nhập quốc tế và mở rộng hợp tác trong các lĩnh vực văn hóa tiếp tục được quán triệt theo tinh thần của Nghị quyết số 17-NQ/TU, ngày 15/8/2014 của BCH Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh. Các sở, ban, ngành của tỉnh, đặc biệt là Sở Văn hóa và Thể thao, Sở Du lịch và Sở Ngoại vụ, đã chủ động hơn trong việc xây dựng và triển khai các hoạt động ngoại giao văn hóa. Sự kiện Di sản Thiên nhiên Thế giới Vịnh Hạ Long tiếp tục được khai thác mạnh mẽ như một biểu tượng văn hóa và du lịch toàn cầu.
Giai đoạn từ năm 2020 đến năm 2024
Đây là giai đoạn mà tỉnh Quảng Ninh có những bước tiến quan trọng trong việc định hình và triển khai chiến lược ngoại giao văn hóa một cách bài bản và có hệ thống.
Chiến lược Ngoại giao Văn hóa đến năm 2020 do Thủ tướng Chính phủ ban hành theo Quyết định số 208/2011/QĐ-TTg, ngày 14/2/2011 đã khẳng định: “Ngoại giao văn hóa cùng với ngoại giao kinh tế và ngoại giao chính trị là ba trụ cột của nền ngoại giao toàn diện, hiện đại Việt Nam. Ba trụ cột này gắn bó, tác động lẫn nhau, góp phần thực hiện đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước. Ngoại giao chính trị có vai trò định hướng, ngoại giao kinh tế là nền tảng vật chất và ngoại giao văn hóa là nền tảng tinh thần của hoạt động đối ngoại”.
Trên cơ sở đó, tỉnh Quảng Ninh đã ban hành Kế hoạch số 188/KH-UBND ngày 04/8/2022 của Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ninh về việc triển khai Chiến lược Ngoại giao văn hóa của tỉnh Quảng Ninh đến năm 2030. Đây là một dấu mốc quan trọng trong công tác Ngoại giao văn hoá của tỉnh. Kế hoạch này đã cụ thể hóa các mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp và phân công trách nhiệm rõ ràng cho các sở, ban, ngành, địa phương trong việc thực hiện ngoại giao văn hóa.
Việc ban hành kế hoạch này không chỉ tạo ra một khung pháp lý và định hướng chiến lược cụ thể cho công tác này đến năm 2030 mà còn cho thấy sự quan tâm sâu sắc và quyết tâm cao của lãnh đạo tỉnh trong việc đưa ngoại giao văn hóa trở thành một công cụ sắc bén phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao vị thế của Quảng Ninh trên trường quốc tế. Kế hoạch tập trung vào việc quảng bá các giá trị văn hóa đặc sắc của tỉnh, tăng cường giao lưu văn hóa với các nước, thu hút khách du lịch và đầu tư thông qua các hoạt động văn hóa.
Những dấu ấn và thành tựu nổi bật
Trong thập niên qua, ngoại giao văn hóa Quảng Ninh đã ghi dấu ấn đậm nét qua nhiều hoạt động hợp tác quốc tế và quảng bá hình ảnh. Tỉnh duy trì và tăng cường quan hệ hữu nghị truyền thống với Khu Tự trị Dân tộc Choang Quảng Tây (Trung Quốc) thông qua giao lưu văn hóa vùng biên, và với ba tỉnh Bắc Lào (Luông Pha Băng, Hủa Phăn, Xay Nhạ Bu Ly) qua các hoạt động trao đổi lễ tết, lễ hội và giao lưu sinh viên. Mối quan hệ tốt đẹp với Nga, các nước SNG và ASEAN cũng được củng cố. Quảng Ninh tích cực tuyên truyền về quan hệ Việt - Trung, đồng thời cử nhiều đoàn công tác ra nước ngoài giao lưu, học tập kinh nghiệm, quảng bá văn hóa Việt Nam và Quảng Ninh. Công tác quản lý, hướng dẫn báo chí nước ngoài hoạt động tại tỉnh được chú trọng, đảm bảo an ninh và định hướng tuyên truyền tích cực về Vịnh Hạ Long và Quảng Ninh.
Các sự kiện văn hóa nghệ thuật thường niên như Lễ hội Hoa Anh đào-Mai vàng Yên Tử, Carnaval Hạ Long, Hội thi hát đối Việt-Trung trên biên giới, cùng với việc cử đoàn nghệ thuật tham gia sự kiện quốc tế và hợp tác văn hóa với nhiều địa phương trên thế giới (Quảng Tây, Hải Nam - Trung Quốc; Gangwon - Hàn Quốc; Luang Prabang - Lào; Cebu - Philippines; Nhật Bản; Liên hoan Xiếc quốc tế Hạ Long) đã giới thiệu một Hạ Long đa sắc màu trong quá trình hội nhập.
Các lễ hội truyền thống đặc sắc (Tuần lễ Du lịch Hạ Long, Yên Tử, Xuân Ngoạ Vân, Tiên Công, Đền Cửa Ông, Trà Cổ, đình Quan Lạn) đã trở thành sản phẩm du lịch văn hóa độc đáo, thu hút du khách quốc tế, khẳng định vai trò của văn hóa như một sức mạnh mềm, mở đường cho quan hệ đối ngoại và xúc tác ngoại giao chính trị, kinh tế.
Quảng Ninh thường xuyên cử các đoàn tham gia chương trình văn nghệ, thể thao quốc tế (Giải bơi thuyền chải Châu Á 2016, các giải thể thao khu vực Đông Nam Á, Giải đua thuyền rồng quốc tế ASEAN), tham gia hội chợ, sự kiện quảng bá du lịch ở trong và ngoài nước (Đông Bắc Á, Châu Âu). Tỉnh cũng hỗ trợ duy trì, bảo tồn và nâng cao chất lượng các loại hình nghệ thuật dân gian (Hát Nhà tơ, Soóng Cọ, giao duyên, Then).
Hợp tác giáo dục với ba tỉnh Bắc Lào được tăng cường thông qua hoạt động giao lưu, tặng quà cho lưu học sinh Lào đang học tập tại Quảng Ninh, tổ chức các hoạt động ngoại khóa tham quan di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh Việt Nam, góp phần tăng cường hiểu biết và tình hữu nghị Việt - Lào. Ngành giáo dục cũng đón tiếp nhiều đoàn cán bộ Lào sang thăm và trao đổi kinh nghiệm.
Trường THPT Hòn Gai và Tiểu học Hữu Nghị tham gia dự án dạy tăng cường tiếng Pháp với sự hợp tác của Hiệp hội ABCDE (Pháp). Sở Giáo dục và Đào tạo tham gia dự án JICA về xử lý rác thải trên biển, phối hợp xây dựng giáo trình giáo dục môi trường. Nhiều cán bộ giáo dục đã được cử đi tập huấn tại Nhật Bản. Tỉnh Đoàn phối hợp cử đoàn thanh thiếu niên tham gia các diễn đàn quốc tế, giao lưu và quảng bá văn hóa Quảng Ninh.
Công tác bảo tồn và phát huy di sản được chú trọng với việc hoàn thiện hồ sơ Yên Tử trình UNESCO công nhận Di sản Văn hóa Thế giới, phối hợp Hải Phòng hoàn thiện hồ sơ Vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà là Di sản Thiên nhiên Thế giới, xây dựng hồ sơ Thương cảng Vân Đồn là di tích quốc gia đặc biệt. Tỉnh tạo điều kiện thuận lợi cho các đoàn làm phim, phóng viên trong và ngoài nước đến tác nghiệp, quảng bá vẻ đẹp văn hóa, thiên nhiên, con người Quảng Ninh ra thế giới.
Hướng đến một thập niên mới đột phá và toàn diện hơn
Nhìn lại một thập niên, ngoại giao văn hóa Quảng Ninh đã có bước chuyển mình đáng kể, từ hoạt động đơn lẻ sang gắn kết chặt chẽ với ngoại giao chính trị, kinh tế và nhân dân. Mục tiêu xuyên suốt là nâng cao vị thế của tỉnh và Việt Nam trên trường quốc tế, tranh thủ sự ủng hộ quốc tế, quảng bá văn hóa Việt Nam, đồng thời góp phần xây dựng một thế giới hòa bình và phát triển. Ngoại giao văn hóa được xác định là nền tảng tinh thần, củng cố đoàn kết, hữu nghị, tạo môi trường hòa bình cho phát triển kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng.
Công tác triển khai ngoại giao văn hóa trở thành nhiệm vụ thường xuyên của các cấp, ngành, địa phương, với sự tăng cường nhận thức và đồng thuận xã hội về tầm quan trọng của việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời đấu tranh với các sản phẩm văn hóa độc hại và luận điệu sai trái. Tỉnh đã huy động sự tham gia của nhiều chủ thể vào truyền thông ngoại giao văn hóa, quảng bá hình ảnh, con người, lịch sử, bản sắc, tiềm năng và cơ hội hợp tác của Quảng Ninh đến bạn bè quốc tế.
Điểm mới trong giai đoạn này là sự gắn kết chiến lược ngoại giao văn hóa với thông tin đối ngoại. Quảng Ninh chủ động cung cấp thông tin về đường lối, chính sách, tình hình kinh tế - xã hội thông qua các hoạt động đối ngoại, xây dựng ấn phẩm đa ngôn ngữ quảng bá văn hóa, du lịch trên nhiều kênh, tổ chức xúc tiến du lịch quy mô lớn ở nhiều quốc gia. Công tác thông tin, tuyên truyền về ngoại giao văn hóa và bản sắc văn hóa tỉnh được đổi mới trên các phương tiện truyền thông đại chúng, chú trọng ứng dụng công nghệ hiện đại.
Tỉnh tăng cường tổ chức và thu hút các hoạt động giao lưu văn hóa quốc tế, tạo điều kiện cho sự tham gia của đối tác truyền thống và mở rộng hợp tác với các thành phố, địa phương trên thế giới. Đồng thời, Quảng Ninh tích cực tham gia các sự kiện văn hóa quốc tế, giới thiệu hình ảnh, con người, văn hóa đặc trưng và tiếp thu tinh hoa văn hóa thế giới.
Việc đầu tư, quảng bá, bảo tồn và phát huy các loại hình nghệ thuật dân gian, xây dựng, bảo tồn làng văn hóa truyền thống gắn với du lịch, phát triển làng nghề được chú trọng, tạo nền tảng vững chắc cho ngoại giao văn hóa. Nghiên cứu phát triển ngành công nghiệp văn hóa với các tiềm năng sẵn có như du lịch văn hóa, nghệ thuật biểu diễn, mỹ thuật… được đẩy mạnh, ứng dụng khoa học công nghệ vào sáng tạo và nâng cao chất lượng dịch vụ văn hóa. Tỉnh cũng chủ động đăng cai, phối hợp tổ chức các sự kiện văn hóa nghệ thuật quốc tế, lồng ghép quảng bá công nghiệp văn hóa với ngoại giao văn hóa.
Ngoại giao văn hóa được gắn kết chặt chẽ với ngoại giao chính trị, kinh tế thông qua việc duy trì, mở rộng hợp tác với các địa phương quốc tế, lồng ghép hoạt động văn hóa trong các chuyến thăm, làm việc của lãnh đạo tỉnh, tăng cường trao đổi, đề xuất tổ chức giao lưu văn hóa và tham gia các sự kiện văn hóa đối ngoại nhân các dịp lễ, tết, sự kiện chính trị quan trọng. Hoạt động ngoại giao văn hóa trong đối ngoại nhân dân cũng được chú trọng. Công tác chuẩn hóa quà tặng, trang phục, nghi lễ đối ngoại được thực hiện theo quy định và thông lệ quốc tế, ưu tiên các sản phẩm văn hóa đặc trưng của tỉnh. Hình ảnh thiên nhiên, văn hóa, con người, nghệ thuật dân gian, đặc sản, ẩm thực Quảng Ninh được tích cực đưa vào các hoạt động xúc tiến du lịch, thương mại quốc tế, lồng ghép trong các kế hoạch xúc tiến hàng năm và các hoạt động thu hút đầu tư, khách du lịch, trao đổi thương mại, góp phần mở rộng và đa dạng hóa quan hệ quốc tế của tỉnh.
Trong bối cảnh kinh tế, chính trị Việt Nam và thế giới có nhiều biến động, Quảng Ninh cần triển khai đồng bộ các giải pháp để nâng cao hiệu quả ngoại giao văn hóa Quảng Ninh trong bối cảnh mới.
Về cơ chế: Tỉnh cần kiện toàn bộ máy lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý bằng cách quán triệt sâu rộng các văn bản chỉ đạo (Nghị quyết 22-NQ/TW, Nghị quyết 17-NQ/TU, Kế hoạch 188/KH-UBND), nâng cao hiệu quả phối hợp liên ngành và xây dựng quy chế phối hợp cụ thể giữa các sở, ban, ngành, địa phương.
Về chiến lược: Cần rà soát, cập nhật Kế hoạch 188/KH-UBND, xây dựng các chương trình ngoại giao văn hóa trọng điểm, ưu tiên các lĩnh vực văn hóa đặc sắc. Phát triển đa dạng sản phẩm ngoại giao văn hóa, kết hợp truyền thống và hiện đại (văn hóa số, giao lưu trực tuyến), đồng thời nghiên cứu thị trường và đối tượng mục tiêu để có thông điệp, hình thức quảng bá phù hợp.
Về nguồn lực: Tăng cường đầu tư ngân sách ổn định và có lộ trình tăng cho ngoại giao văn hóa, đặc biệt cho các chương trình trọng điểm và quảng bá quốc tế. Đẩy mạnh xã hội hóa, khuyến khích doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân tham gia và chủ động thu hút nguồn lực, hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế và quốc gia đối tác.
Về năng lực: Nâng cao trình độ đội ngũ cán bộ đối ngoại văn hóa thông qua đào tạo chuyên sâu về kiến thức, kỹ năng (ngoại ngữ, truyền thông đa phương tiện), tăng cường trao đổi kinh nghiệm quốc tế và hợp tác với các chuyên gia, nhà nghiên cứu.
Về phương thức và phương hướng hợp tác: Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông hiện đại bằng cách xây dựng kênh đa ngôn ngữ, sử dụng hiệu quả công cụ truyền thông số (VR, AR, video…), hợp tác chặt chẽ với các cơ quan truyền thông quốc tế. Đồng thời, cần mở rộng quan hệ với các tổ chức quốc tế (UNESCO), thúc đẩy hợp tác song phương, đa phương với các quốc gia, vùng lãnh thổ, đặc biệt là khu vực ASEAN và các đối tác kinh tế, du lịch quan trọng, đồng thời tích cực tham gia các diễn đàn văn hóa quốc tế.
Trong bối cảnh năm 2025, Quảng Ninh cần tập trung quảng bá các giá trị văn hóa gắn với sự ổn định, phát triển bền vững, sử dụng ngoại giao văn hóa như công cụ hỗ trợ ngoại giao kinh tế, chính trị và ưu tiên các hoạt động có tính tương tác cao để xây dựng hiểu biết, tin cậy với đối tác quốc tế.
------------------
Tài liệu tham khảo:
- Nghị quyết số 17-NQ/TU, ngày 15/8/2014, của BCH Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh về việc tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo, đẩy mạnh và nâng cao chất lượng, hiệu quả hội nhập quốc đến năm 2020, định hướng đến năm 2030;
- Quyết định số 2890/QĐ-UBND ngày 04/12/2014 của Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ninh về việc ban hành Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết số 17-NQ/TU, ngày 15/8/2014 của BCH Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh về việc tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo, đẩy mạnh và nâng cao chất lượng, hiệu quả hội nhập quốc đến năm 2020, định hướng đến năm 2030
- Nghị quyết số 22-NQ/TW, ngày 10/4/2013 của Bộ Chính trị về Hội nhập quốc tế
- Chương trình hành động số 17 của Tỉnh uỷ Quảng Ninh về việc Thực hiện Nghị quyết số 22-NQ/TW, ký ngày 10/7/2013.
- Kế hoạch số 14-KH/TU ngày 12 tháng 9 năm 2011 của Tỉnh ủy về triển khai thực hiện Chỉ thị số 41-CT/TW của Ban Bí thư về tăng cường công tác ngoại giao kinh tế
