Giai đoạn đầy thử thách
Năm 2010, khi bắt đầu chương trình NTM, Hà Nội đối mặt với muôn vàn thách thức. Hơn 70% diện tích và 65% dân số thành phố thuộc khu vực nông thôn, nhưng hạ tầng còn thiếu thốn, sản xuất nông nghiệp manh mún, lạc hậu. Thu nhập bình quân đầu người ở nông thôn chỉ khoảng 13 triệu đồng/năm, và tỉ lệ hộ nghèo lên tới 11,25%.
Hầu hết các xã chỉ đạt trung bình một tiêu chí NTM, cho thấy sự khởi đầu đầy khó khăn. Đây cũng là thời điểm Thủ đô vừa mở rộng địa giới hành chính, sáp nhập tỉnh Hà Tây và huyện Mê Linh, khiến những khó khăn đó càng chồng chất.
Thành phố phải giải quyết bài toán phát triển trên một không gian rộng lớn, với sự khác biệt về tập quán sản xuất và nhận thức giữa các vùng miền. Nền kinh tế nông nghiệp vốn đã manh mún, lạc hậu lại càng trở nên phức tạp với tình trạng đất đai bị chia cắt nghiêm trọng, có nơi mỗi hộ sở hữu tới hàng chục thửa ruộng nhỏ lẻ. Những thách thức này đã buộc Hà Nội phải có những quyết sách đột phá để tháo gỡ, mở đường cho sự phát triển sau này.
Những giải pháp đột phá và cách làm sáng tạo
Trước những thách thức lớn của quá trình đô thị hóa, Hà Nội đã lựa chọn một hướng đi chiến lược, không vội vàng nhưng đầy quyết tâm, không đánh đổi bằng mọi giá mà hướng tới sự bền vững lâu dài. Dưới sự chỉ đạo sát sao của Thành ủy, nhiều chương trình trọng tâm đã được ban hành, đặc biệt là Chương trình số 02 và Chương trình số 04, thể hiện sự ưu tiên hàng đầu của thành phố đối với nông nghiệp, nông dân và nông thôn.
Một trong những giải pháp táo bạo và đột phá nhất của Hà Nội chính là dồn điền đổi thửa. Được ví như một "cuộc cách mạng về đất đai", công tác này đã giải quyết triệt để tình trạng manh mún, phân tán, tạo tiền đề cho sản xuất nông nghiệp quy mô lớn. Hoàn thành về cơ bản chỉ sau 3 năm (2012-2014), chương trình đã giúp mỗi hộ nông dân chỉ còn sở hữu 1-2 thửa ruộng. Điều này không chỉ tạo điều kiện thuận lợi để áp dụng cơ giới hóa và công nghệ cao, mà còn giúp hình thành những cánh đồng lớn hiệu quả, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm nông nghiệp.
Ông Nguyễn Công Soái, nguyên Phó Bí thư Thường trực Thành ủy, Trưởng Ban Chỉ đạo Chương trình NTM Hà Nội, khẳng định: "Thành phố đã thu hồi được 1.800 ha đất mà không phải giải phóng mặt bằng, tạo điều kiện cho các địa phương xây dựng các công trình phúc lợi và tạo nguồn lực xây dựng NTM."
Song song với việc tái cơ cấu đất đai, Hà Nội cũng đã chuyển đổi mạnh mẽ tư duy từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp. Các mô hình tiên tiến như nông nghiệp thông minh, nông nghiệp hữu cơ đã được khuyến khích phát triển. Điểm nhấn nổi bật là việc triển khai mạnh mẽ chương trình OCOP (Mỗi xã một sản phẩm). Nhờ sự đầu tư và hỗ trợ của thành phố, Hà Nội đã vươn lên dẫn đầu cả nước về số lượng sản phẩm OCOP, với hơn 3.400 sản phẩm được công nhận, khẳng định chất lượng và thương hiệu nông sản Thủ đô.
Đặc biệt, Hà Nội đang khai thác hiệu quả các giá trị văn hóa và làng nghề truyền thống để tạo ra những sản phẩm du lịch độc đáo. Với lợi thế sở hữu hơn 1.350 làng nghề, thành phố không chỉ tập trung vào việc sản xuất mà còn kể câu chuyện văn hóa ẩn chứa đằng sau mỗi sản phẩm. Làng gốm Bát Tràng, làng lụa Vạn Phúc... không chỉ là nơi mua sắm mà đã trở thành điểm đến trải nghiệm, nơi du khách có thể trực tiếp tham gia quy trình làm nghề. Sự kết hợp giữa các sản phẩm OCOP, ẩm thực truyền thống và du lịch đã tạo ra một "hệ sinh thái" giá trị gia tăng, giúp quảng bá văn hóa và nâng cao thu nhập một cách bền vững.
Với những giải pháp đồng bộ và tầm nhìn chiến lược, Hà Nội đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới năm 2024, sớm hơn một năm so với mục tiêu đề ra. Đây là minh chứng rõ rệt cho một hướng đi đúng đắn, biết khai thác lợi thế và tạo ra các giá trị bền vững cho kinh tế nông thôn.
Thành tựu nổi bật và tầm nhìn mới
Sau 15 năm nỗ lực xây dựng nông thôn mới (NTM), Hà Nội đã đạt được những thành tựu vượt bậc, thể hiện qua các con số và mô hình phát triển độc đáo, khác biệt. Thành công này không chỉ là sự hoàn thành sớm mục tiêu mà còn là việc tạo ra một diện mạo nông thôn hiện đại nhưng vẫn đậm đà bản sắc.
Hà Nội đã đạt được những thành quả ấn tượng về kinh tế và xã hội, làm thay đổi toàn diện diện mạo nông thôn và đời sống người dân: Tỷ lệ hộ nghèo đã giảm về 0% theo chuẩn nghèo đa chiều. Đây là một con số cho thấy hiệu quả của các chính sách phát triển kinh tế và an sinh xã hội, giúp người dân vùng nông thôn thoát nghèo bền vững. Thu nhập bình quân đầu người ở khu vực nông thôn tăng gấp 6 lần so với năm 2010, đạt 55 triệu đồng/năm vào năm 2020. Sự tăng trưởng này giúp nâng cao đáng kể chất lượng cuộc sống, thu hẹp khoảng cách với khu vực thành thị.
Hà Nội đã hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM cấp thành phố vào năm 2024, sớm hơn 1 năm so với kế hoạch, với những con số ấn tượng: 100% số xã đạt chuẩn NTM; 100% huyện, thị xã hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM; 229 xã đạt chuẩn NTM nâng cao và 109 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu…Đây là minh chứng cho sự quyết tâm và hiệu quả trong công tác triển khai.
Mô hình phát triển độc đáo và bền vững
Điểm khác biệt lớn nhất của Hà Nội là việc xây dựng NTM không chỉ dừng lại ở các tiêu chí thông thường mà còn hướng đến một mô hình đa mục tiêu và bền vững, gắn kết giữa đô thị và nông thôn.
Hà Nội ưu tiên phát triển hạ tầng đồng bộ theo tiêu chí đô thị, biến vùng ngoại thành thành những "miền quê đáng sống" với đầy đủ tiện ích hiện đại nhưng vẫn giữ được không gian xanh và sự yên bình. Mô hình này giúp khai thác tiềm năng của vùng ven đô, tạo động lực phát triển mới.
Đặc sắc nhất là sự kết hợp hài hòa giữa nông nghiệp công nghệ cao và phát triển kinh tế làng nghề truyền thống. Việc hai làng nghề gốm Bát Tràng và lụa Vạn Phúc được công nhận là Thành phố Thủ công Sáng tạo thế giới là minh chứng rõ nét cho sự khác biệt này. Hà Nội không chỉ hiện đại hóa mà còn nâng tầm, giữ gìn bản sắc văn hóa ngàn năm, tạo nên một mô hình nông thôn đa mục tiêu và bền vững.
Phát biểu về tầm nhìn trong giai đoạn mới, ông Nguyễn Mạnh Quyền, Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội, nhấn mạnh: "Chúng ta sẽ tập trung và phát triển nông thôn mới ở một cái tầm cao hơn, hiện đại hơn theo hướng đa mục tiêu và mang lại giá trị cao nhất". Ông khẳng định NTM Hà Nội sẽ mang những đặc trưng mới: (1) Phát triển hạ tầng theo tiêu chí đô thị: Xây dựng nông thôn hiện đại, phồn vinh, có kết cấu hạ tầng đồng bộ; (2) Nâng cao đời sống tinh thần: Chú trọng xây dựng các mô hình nông thôn thông minh, hiện đại nhưng vẫn giữ nguyên bản sắc văn hóa của từng vùng quê; (3) Phát triển nông nghiệp đa mục tiêu: Nông nghiệp gắn liền với du lịch, dịch vụ và văn hóa.
Bài học kinh nghiệm và thông điệp lan toả
Thành công của Hà Nội không phải ngẫu nhiên mà là kết tinh của nhiều bài học quý giá, mang tính định hướng cho các địa phương khác trong cả nước:
Thứ nhất, lấy người dân làm chủ thể: Đây là bài học cốt lõi. NTM thành công khi người dân được tham gia, được thụ hưởng và đóng vai trò chủ chốt trong mọi quyết định. Như ông Nguyễn Chí Viễn, Bí thư Đảng ủy xã Ứng Thiên, chia sẻ, thành công đến từ sự "chung sức đồng lòng" của mọi người dân.
Thứ hai, có chiến lược đột phá: Thay vì chạy theo tiêu chí một cách rập khuôn, mỗi địa phương cần xác định được những khâu đột phá riêng, phù hợp với đặc thù của mình. Bài học dồn điền đổi thửa của Hà Nội là một ví dụ điển hình cho cách tiếp cận này.
Thứ ba, phát triển đa mục tiêu và bền vững: NTM không chỉ là câu chuyện về hạ tầng. Nó còn là câu chuyện về nâng cao đời sống tinh thần, giữ gìn bản sắc văn hóa và tạo ra một nền kinh tế đa ngành, bền vững.
Những thành tựu này là minh chứng cho sự đúng đắn của chủ trương và sự đồng lòng của cả hệ thống chính trị cùng người dân. Hà Nội đang định hình một chuẩn mực mới cho nông thôn, nơi nông dân được sống trong ấm no, hạnh phúc và đóng vai trò chủ thể trong sự phát triển của Thủ đô.
