Việc áp dụng công nghệ tiên tiến trong nhà kính giúp Công Ty TNHH trang trại Langbiang (tỉnh Lâm Đồng) giảm thiểu nhân công, chi phí đầu tư, tăng sản lượng, chất lượng nông sản. Ảnh minh họa: TTXVN
Tiềm năng đột phá từ công nghệ chỉnh sửa gen
Tại Diễn đàn “Chỉnh sửa gen trong nông nghiệp – Công nghệ chiến lược gắn với khung pháp lý” do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức ngày 18/10/2025 tại Hà Nội, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến khẳng định: “Công nghệ chỉnh sửa gen là một trong những công nghệ chiến lược, phù hợp với định hướng đổi mới mô hình tăng trưởng, chuyển đổi số và phát triển nông nghiệp công nghệ cao.”
Theo Viện Di truyền Nông nghiệp, chỉnh sửa gen cho phép cắt, thay thế hoặc vô hiệu hóa các đoạn ADN ngay trong bộ gen của cây trồng mà không cần đưa vào gen ngoại lai, như trong công nghệ biến đổi gen (GMO). Điều này giúp tạo ra giống mới với các đặc điểm có lợi như chịu mặn, kháng sâu bệnh, tăng giá trị dinh dưỡng hoặc kéo dài thời gian bảo quản, trong khi bản chất sinh học của sản phẩm gần như tương đồng với giống truyền thống.
Nhiều viện, trường trong nước như Viện Di truyền Nông nghiệp, Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Đại học Quốc gia Hà Nội, Trung tâm Công nghệ sinh học TP. Hồ Chí Minh… đã bước đầu làm chủ công nghệ này. Một số kết quả nổi bật có thể kể đến:
Lúa chịu mặn, kháng đạo ôn qua chỉnh sửa gen OsRR22 và OsSWEET14 (Viện Di truyền Nông nghiệp, 2022)
Đậu tương giảm oligosaccharides gây khó tiêu, cải thiện giá trị dinh dưỡng (Học viện Nông nghiệp Việt Nam, 2023)
Cà chua giàu carotenoid, góp phần cải thiện vi chất dinh dưỡng trong bữa ăn (ĐHQG Hà Nội, 2024)
Theo Báo cáo của FAO (2022), công nghệ chỉnh sửa gen đã được triển khai tại hơn 30 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó Mỹ, Nhật Bản, Úc, Argentina và Trung Quốc là những nước đi đầu trong thương mại hóa cây trồng chỉnh sửa gen. Điều này không chỉ mang lại lợi ích về năng suất mà còn giúp giảm phát thải khí nhà kính, tiết kiệm nước, và tăng khả năng thích nghi với khí hậu khắc nghiệt.
Khung pháp lý hiện tại chưa theo kịp
Dù tiềm năng lớn, song theo các nhà khoa học, hành lang pháp lý của Việt Nam chưa theo kịp với tốc độ phát triển của công nghệ chỉnh sửa gen.
Hiện tại, Luật Đa dạng sinh học năm 2008 mới chỉ quy định khái niệm và cơ chế quản lý đối với sinh vật biến đổi gen, mà chưa có nội dung cụ thể về sinh vật chỉnh sửa gen. Việc đánh đồng hai loại công nghệ này có thể dẫn tới:
Quản lý quá nghiêm ngặt, không phù hợp với mức độ rủi ro thực tế
Cản trở hoạt động nghiên cứu, ứng dụng và thương mại hóa
Gây khó khăn trong hội nhập quốc tế khi các nước đã có quy định linh hoạt và tiến bộ hơn
GS.TS. Lê Huy Hàm, Chủ nhiệm Chương trình Khoa học và Công nghệ cấp Quốc gia về công nghệ sinh học nhận định: “Chúng ta cần phân biệt rõ sinh vật biến đổi gen (GMO) và sinh vật chỉnh sửa gen (GE) dựa trên bản chất ADN trong sản phẩm cuối cùng. Đây là nền tảng để xây dựng cơ chế quản lý phù hợp, đảm bảo tính minh bạch, an toàn và thúc đẩy sáng tạo.”
Cần một khung pháp lý mở và khoa học, Chậm chân sẽ đánh mất cơ hội
TS. Nguyễn Văn Long, Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, Bộ đang phối hợp với các cơ quan liên ngành để:
Xem xét sửa đổi Luật Đa dạng sinh học
Bổ sung định nghĩa và quy định riêng về sinh vật chỉnh sửa gen
Xây dựng cơ chế quản lý dựa trên tính chất của sản phẩm đầu ra
Bên cạnh đó, việc phân loại rõ ràng giữa chọn tạo truyền thống – chỉnh sửa gen – biến đổi gen là điều kiện tiên quyết để xây dựng các quy trình đánh giá, cấp phép, giám sát và truy xuất phù hợp.
Ngoài ra, các chuyên gia cũng nhấn mạnh đến nhu cầu:
Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ đối với giống cây chỉnh sửa gen
Hỗ trợ thương mại hóa sản phẩm ra thị trường trong nước và quốc tế
Khuyến khích nghiên cứu vào các tính trạng có giá trị kinh tế cao như chịu hạn, kháng sâu bệnh, cải thiện dinh dưỡng
Việt Nam từng mất gần một thập kỷ để hoàn thiện quy chế quản lý sinh vật biến đổi gen trước khi thương mại hóa thành công giống ngô GMO vào năm 2015. Theo thống kê của Bộ NN&PTNT, ngô biến đổi gen hiện chiếm hơn 40% diện tích trồng ngô toàn quốc, giúp nông dân tăng năng suất 15–20% và giảm thuốc trừ sâu 30–50%.
Bài học này cho thấy, một khung pháp lý dựa trên cơ sở khoa học, đồng thuận xã hội và đánh giá rủi ro bài bản là nền tảng để biến tiến bộ công nghệ thành lợi ích thực tiễn.
Công nghệ chỉnh sửa gen mở ra cơ hội đột phá cho nông nghiệp Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu, suy giảm đất canh tác và nhu cầu lương thực ngày càng gia tăng. Tuy nhiên, nếu không nhanh chóng hoàn thiện hành lang pháp lý phù hợp, Việt Nam có thể lỡ nhịp trước làn sóng công nghệ đang lan rộng toàn cầu.
Đây là lúc cần tư duy pháp lý mới mẻ, cập nhật xu thế quốc tế, và sự vào cuộc đồng bộ của các bộ ngành, nhà khoa học, doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách. Một khung pháp lý rõ ràng, linh hoạt và khoa học chính là điều kiện tiên quyết để công nghệ chỉnh sửa gen không chỉ dừng lại trong phòng thí nghiệm, mà thực sự bước vào đồng ruộng, góp phần xây dựng một nền nông nghiệp Việt Nam xanh, thông minh và bền vững.
V.X.B
|
Kinh nghiệm quốc tế: Chuyển hướng sang quản lý dựa trên sản phẩm Trên thế giới, ngày càng nhiều quốc gia áp dụng cách tiếp cận dựa trên sản phẩm (product-based approach) thay vì dựa trên công nghệ (process-based approach). Theo OECD (2021): Mỹ: Nếu sản phẩm chỉnh sửa gen không chứa ADN ngoại lai, nó sẽ không bị quản lý như GMO. Nhật Bản: Cây trồng chỉnh sửa gen được miễn đánh giá an toàn sinh học nếu không có gen ngoại lai. Argentina, Brazil: Thiết lập cơ chế “tiền thẩm định” để xác định liệu sản phẩm có cần được quản lý như GMO hay không. Trung Quốc: Đang thí điểm thương mại hóa giống ngô và đậu tương chỉnh sửa gen, đồng thời xây dựng luật riêng cho công nghệ này. Những quốc gia này nhìn nhận công nghệ chỉnh sửa gen là công cụ quan trọng trong chiến lược an ninh lương thực, phát triển nông nghiệp bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh toàn cầu. |
