Ngành sản xuất hoa và cây cảnh Việt Nam đang ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong nông nghiệp hiện đại, trở thành một ngành kinh tế đầy triển vọng. Theo GS.TS Nguyễn Thị Lan, Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam, toàn quốc hiện có khoảng 45.000 ha trồng hoa cây cảnh, đạt sản lượng 6 triệu cành và giá trị sản xuất 45.000 tỷ đồng/năm, với kim ngạch xuất khẩu vượt 100 triệu USD.
Tuy nhiên, bất chấp những con số ấn tượng này, ngành vẫn chưa phát triển xứng tầm. Chuyên gia cho rằng, “Ngành hoa và cây cảnh Việt Nam đang ở giai đoạn 'lượng' mà thiếu 'chất'". Thực trạng phổ biến là sản xuất còn mang tính tự phát, thiếu liên kết chuỗi giá trị và công nghệ lạc hậu, dẫn đến chất lượng sản phẩm không đồng đều và giá trị kinh tế chưa cao.
Trong khi đó, nhu cầu của thị trường trong nước và quốc tế ngày càng khắt khe, đòi hỏi sản phẩm không chỉ đẹp mà còn phải có câu chuyện, có giá trị văn hóa và thân thiện với môi trường. Để ứng phó với thách thức này, việc áp dụng triết lý "Tối ưu toàn cục" là một hướng đi đột phá, giúp ngành hoa và cây cảnh Việt Nam định hình lại tương lai của mình.
1. Tối - Tối đa hóa giá trị, tối thiểu hóa lãng phí
Triết lý "Tối" hướng tới mục tiêu tối đa hóa giá trị và tối thiểu hóa lãng phí trong mọi khía cạnh của ngành hoa và cây cảnh. Điểm mạnh của Việt Nam là nguồn tài nguyên đa dạng, cho phép trồng được nhiều loại hoa và cây cảnh. Tuy nhiên, điểm yếu lớn nhất là quy trình sản xuất còn manh mún, công nghệ bảo quản sau thu hoạch yếu kém, dẫn đến tình trạng hao hụt lớn.
Theo Viện Nghiên cứu Rau quả, tỷ lệ tổn thất sau thu hoạch của hoa và cây cảnh có thể lên đến 30-40%, một con số khổng lồ làm giảm đáng kể lợi nhuận. Thách thức đặt ra là làm sao để nâng cao giá trị sản phẩm trong khi giảm thiểu tổn thất.
Giải pháp là chuyển dịch từ sản xuất đại trà sang phát triển các sản phẩm giá trị gia tăng. Chẳng hạn, hoa có thể được sấy khô để làm hoa bất tử, chiết xuất tinh dầu, hoặc chế biến thành trà hoa. Với cây cảnh, thay vì chỉ bán cây thô, có thể tập trung vào các sản phẩm bonsai nghệ thuật, cây cảnh trang trí nội thất có giá trị cao.
Áp dụng công nghệ như nhà kính, tưới nhỏ giọt, và các phương pháp bảo quản sinh học sẽ giúp kéo dài thời gian tươi của hoa, cũng như duy trì sức sống của cây cảnh, giảm thiểu lãng phí và mở rộng thị trường xuất khẩu.
2. Ưu - Ưu tiên nguồn lực vào "nút thắt" chiến lược
Nguyên tắc "Ưu" nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xác định và ưu tiên giải quyết các nút thắt chính. Đối với ngành hoa và cây cảnh Việt Nam, ngoài công nghệ giống, nút thắt lớn nhất là hệ thống logistics và phân phối yếu kém.
Điểm yếu này khiến hoa và cây cảnh từ các vùng trồng không thể đến kịp thời và trong trạng thái tốt nhất đến các thị trường tiêu thụ xa. Ông Trần Văn Hùng, một doanh nhân xuất khẩu nông sản, từng chia sẻ: "Nếu chúng ta không giải quyết được bài toán logistics, hoa và cây cảnh Việt Nam sẽ mãi chỉ loay hoay trong thị trường nội địa".
Thách thức là làm sao để đảm bảo sản phẩm luôn tươi khi đến tay khách hàng. Giải pháp là ưu tiên xây dựng hệ thống chuỗi cung ứng lạnh chuyên biệt cho hoa và cây cảnh. Điều này bao gồm việc đầu tư vào các xe tải lạnh, kho lạnh tại các trung tâm thu mua và các sân bay, bến cảng, với các điều kiện nhiệt độ và độ ẩm phù hợp cho từng loại sản phẩm.
Song song đó, cần tập trung vào việc xây dựng thương hiệu và kênh phân phối hiện đại, bao gồm các sàn thương mại điện tử chuyên dụng cho hoa và cây cảnh. Nguồn lực cũng cần được ưu tiên để đào tạo nguồn nhân lực có kiến thức về logistics, marketing, và quản lý chất lượng để đáp ứng các tiêu chuẩn xuất khẩu. Việc giải quyết các nút thắt này sẽ tạo ra cơ hội lớn cho việc mở rộng thị trường, đặc biệt là các thị trường khó tính như châu Âu, Nhật Bản và Úc.
3. Toàn - Hài hòa các mắt xích, tạo nên sức mạnh tổng thể
Triết lý "Toàn" nhìn nhận ngành hoa và cây cảnh như một hệ sinh thái, trong đó mọi thành phần phải liên kết và hài hòa với nhau. Điểm yếu hiện tại là sự thiếu liên kết giữa các mắt xích, từ nhà sản xuất, nhà thiết kế, người làm cảnh quan, đến các doanh nghiệp du lịch. Mọi bên hoạt động riêng lẻ, khiến giá trị của ngành không được phát huy tối đa.
Thách thức là làm sao để tạo ra một "hệ sinh thái kinh tế sinh thái" bền vững. Theo PGS.TS. Nguyễn Minh Hòa, một nhà xã hội học uy tín, "Giá trị của một ngành không chỉ nằm ở sản phẩm, mà còn ở cách các cá thể kết nối để tạo nên sức mạnh tập thể".
Giải pháp là xây dựng các nền tảng kết nối số và các hiệp hội ngành nghề mạnh. Một nền tảng số có thể giúp các nhà vườn kết nối trực tiếp với các khách sạn, khu nghỉ dưỡng, hay các công ty tổ chức sự kiện để cung cấp hoa trang trí theo hợp đồng dài hạn.
Đồng thời, cần đẩy mạnh mô hình du lịch nông nghiệp, nơi du khách có thể đến thăm các vườn hoa, tham gia vào các hoạt động trải nghiệm trồng và chăm sóc cây cảnh, từ đó tạo ra giá trị từ dịch vụ chứ không chỉ bán sản phẩm. Sự kết nối và phối hợp này sẽ tạo ra một dòng chảy giá trị liền mạch, gia tăng doanh thu và lợi ích cho toàn bộ hệ thống.
4. Cục - Vượt qua tư duy cục bộ, mở rộng tầm nhìn toàn cầu
Cuộc chiến chống lại sự "Cục" là cuộc chiến chống lại tư duy sản xuất theo trào lưu, chỉ nhìn vào thị trường gần gũi và dễ tính. Điểm yếu cố hữu của ngành là sự thiếu chiến lược dài hạn và khả năng nắm bắt xu hướng toàn cầu. Khi thị trường xuất hiện cơn sốt về một loại cây nào đó, nhiều nhà vườn đổ xô trồng, dẫn đến tình trạng dư cung và giá giảm thê thảm. Ví dụ điển hình là "cơn sốt" lan đột biến trong những năm gần đây, khiến thị trường chao đảo.
Chuyên gia kinh tế, TS. Lê Đăng Doanh, từng khẳng định: "Tư duy ngắn hạn, chạy theo phong trào chính là rào cản lớn nhất của nền nông nghiệp Việt Nam". Thách thức là làm sao để định vị sản phẩm hoa và cây cảnh Việt Nam trên bản đồ thế giới một cách bền vững.
Giải pháp là xây dựng thương hiệu quốc gia và tập trung vào các sản phẩm độc đáo, có bản sắc văn hóa. Thay vì cạnh tranh với hoa của các nước khác, Việt Nam có thể tập trung vào các giống hoa đặc hữu như sen, mai, lan rừng, hoặc các loại cây bonsai nghệ thuật.
Việc này đòi hỏi phải đầu tư vào nghiên cứu thị trường quốc tế để hiểu rõ nhu cầu và tiêu chuẩn của các thị trường mục tiêu. Vượt qua tư duy cục bộ còn có nghĩa là chủ động tìm kiếm các cơ hội tham gia các hội chợ, triển lãm quốc tế, từ đó mở rộng tầm nhìn và khả năng cạnh tranh, đưa hoa và cây cảnh Việt Nam trở thành một sản phẩm có giá trị cao trên toàn cầu.
Kết luận
Áp dụng triết lý "Tối ưu toàn cục" là con đường tất yếu để ngành hoa và cây cảnh Việt Nam đột phá trong kỷ nguyên số. Thông qua các giải pháp toàn diện về số hóa, công nghệ, logistics và xây dựng thương hiệu, chúng ta có thể chuyển hóa những điểm yếu thành cơ hội. Vượt qua tư duy manh mún, cục bộ, ngành này sẽ tập trung vào tạo ra các sản phẩm giá trị cao, mang bản sắc riêng, đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng thông thái. Đây không chỉ là một chiến lược kinh tế mà còn là một hành trình tái định vị giá trị của hoa và cây cảnh Việt, từ đó xây dựng một ngành kinh tế sinh thái bền vững, thịnh vượng và tự hào.
