Ven bờ Bắc Lại giang, từ cuối nguồn sông An Lão (khu phố Trung Lương) đến vùng bãi bồi An Đông khu phố 1, phường Bồng Sơn (TX Hoài Nhơn) từ xưa đến nay, ngoài chăn nuôi trồng trọt người dân nơi đây còn có nghề truyền thống làm giá đỗ. Hàng ngày, khi nắng chiều hạ dần về hướng trời tây, trên những vùng đất bãi bồi ven sông Lại, tiếng nói cười của hàng chục hộ dân trong nghề làm giá đỗ với một số dụng cụ hành nghề trên tay tất bật trên diện tích sản xuất của mình bắt đầu cho một buổi làm việc cần mẫn với thời gian: gieo và thu hoạch sản phẩm cho buổi chợ ngày hôm sau.
Nhờ trồng ở bãi cát tự nhiên không sử dụng hóa chất nên chất lượng giá đỗ nơi đây sạch, ngọt, hương thơm nên từ nhiều năm qua, sản phẩm giá nơi đây được nhiều nơi trong và ngoài thị xã tin dùng.
Chiều chiều, trên những vùng bãi bồi ven sông Lại, hàng chục hộ dân theo nghề làm giá đỗ lại thoăn thoắt thao tác gieo, thu hoạch sản phẩm cho buổi chợ hôm sau. Vừa khoanh đào những hố tròn thẳng đều trên mặt đất chuẩn bị gieo cho lứa kế tiếp, bà Nguyễn Thị Út (45 tuổi), một trong những người làm giá đỗ ở xóm giá An Đông chia sẻ: “Điểm thuận lợi là bà con làm giá đỗ ở đây ai cũng sở hữu một khoảnh bãi bồi, người ít cũng được vài ba trăm mét vuông. Ở đây, chúng tôi không làm giá kiểu ủ trong các loại thùng, chum, thạp như nhiều nơi khác mà gieo trực tiếp xuống những hố cát mịn, sử dụng độ ẩm của cát sông, dinh dưỡng tự nhiên và giá như vậy được nhiều người gọi là… siêu sạch”.
Sống khỏe nhờ nghề làm giá đỗ
Để theo nghề không cần vốn liếng gì nhiều nhưng công việc đòi hỏi phải chịu khó và có kinh nghiệm. Bà Lê Thị Thành (51 tuổi, ở An Đông) kể: Gia đình tôi đã ba đời theo nghề làm giá. Không phải loại đậu xanh nào cũng làm nguyên liệu gieo giá được, nên người làm có kinh nghiệm biết cách chọn đúng loại đậu mình cần. Làm ra cây giá thì dễ, nhưng muốn giá đẹp, năng suất cao, chất lượng đều thi cả khâu ngâm, ủ đậu trước khi gieo cũng có bí quyết. Khâu tạo độ ẩm cho mỗi hầm giá cũng cực kỳ quan trọng, nếu thiếu ẩm khi thu hoạch giá dễ gãy nhiều vì thân khô, dư ẩm thì giá thừa nước dẫn đến bủn thân, thối gốc.
Chị Nguyễn Thị Út, ở xóm An Đông khối 1, cho biết, cứ mỗi hầm như vậy thu về khoảng 8-9 kg giá. Trung bình mỗi đợt gieo từ 10 đến 15 hầm giá, sau khoảng 4 ngày gieo thì bắt đầu thu hoạch.
Giá đỗ được ưa chuộng và gần như có mặt trên mâm cơm mỗi ngày, bởi vậy giờ đây cọng giá sạch luôn được nhiều người săn đón. Ông Huỳnh Quang Quốc, người có thâm niên hơn 20 năm trong nghề giá thổ lộ: Chọn được chỗ bãi bồi phù hợp rất quan trọng. Đó thường những bãi không nhiễm phèn, cao hơn mặt nước sông và tất nhiên phải được giữ sạch sẽ. Để đảm bảo sản lượng và chất lượng, mình còn phải thay cát ủ, làm vệ sinh vùng bãi bồi để nguồn nước được sạch sẽ! Khi gieo vào hầm (có nơi gọi là ổ giá) người ta chia thành nhiều đợt, mỗi đợt cách nhau từ 3-4 ngày, mỗi lần gieo từ 10 đến 15 hầm. Bình quân mỗi hầm gieo 1kg đậu thì sẽ thu được tầm 8 đến 9 kg giá. Vợ chồng anh Hạ, chị Dung (ở khối 4, thị trấn Bồng Sơn) chọn những cồn cát nổi ven sông làm nơi gieo giá, mỗi nơi anh gieo 2 đợt rồi chuyển hầm sang vị trí khác để tận dụng nguồn phù sa, vậy mà túc tắc anh chị cũng có thu nhập ổn định đủ sống.
Quy trình gieo, chăm sóc và thu hoạch giá đỗ.
Về làm dâu ở khối 4, gần 30 năm nay và cũng ngần ấy thời gian chị Nguyễn Thị Toàn (49 tuổi) mang nghề gieo giá đỗ về nhà chồng làm kế “mưu sinh”. Trừ những ngày tết, còn lại không ngày nào vợ chồng chị vắng bóng trên vùng đất soi bồi Phụ Đức để sản xuất. Công việc cứ thế xoay đều quanh năm, tuy có chút vất vả nhưng đủ sống. Chị Toàn nhẩm tính, cứ 1 kg đậu (40.000 đồng/kg) cho ra chừng 8 kg rau giá. Mỗi ngày nhà tôi gieo khoảng 15- 20 kg đậu, thu được từ 140 đến 150 kg giá, bỏ sỉ 8.000 đồng/kg. Như vậy sau khi trừ vốn gốc, chi phí các loại thu nhập cũng ở tầm 400 ngàn đồng. Ở nông thôn vậy là rất ổn.
Nghề truyền thống góp phần mang lại nguồn thu khá ổn định cho nông dân
Theo Hội Nông dân phường Bồng Sơn, những năm 2005 trở về trước, trên địa bàn 5 khu phố ven sông Lại có trên 50 hộ chuyên sống bằng nghề gieo đỗ, nhưng sau đó nhiều diện tích bị thu hồi xây dựng cơ sở hạ tầng, hiện chỉ còn 19 hộ, trong đó nhiều nhất là khu phố 1 chiếm 13 hộ, bởi vùng đất này còn trên 15ha đất bãi bồi rất thuận lợi cho việc giữ gìn và phát triển nghề theo hướng sản xuất sản phẩm đặc trưng của địa phương.
Ông Trần Đức Huy, Trưởng khu phố 1 khẳng định: “Nếu tính bình quân, sản lượng giá đỗ thành phẩm của riêng 13 hộ dân khối 1 thu hoạch và xuất bán hàng ngày ra thị trường trong và ngoài huyện có thể trên 1.000kg góp phần mang lại nguồn thu khá ổn định không những giúp cho hầu hết các hộ trong nghề có của ăn của để, xây dựng nhà cửa khang trang, nuôi con cái học hành đến nơi, đến chốn mà còn góp phần tạo nguồn rau sạch cung cứng ổn định cho thị trường trong và ngoài huyện.
Khác với nhiều địa phương làm giá đỗ trong các loại thùng, chum, thạp, từ lâu người làm giá sống ven bờ sông Lại (thị trấn Bồng Sơn) chỉ sử dụng các vùng đất bãi bồi để đào hầm gieo giá đỗ trong lòng cát.
Sản phẩm giá đỗ được làm nên trên những vùng đất phù sa ven sông Lại dù đến nay chưa có ngành, cấp nào chứng nhận là giá sạch nhưng những người dân ở đây vẫn tự hào sản phẩm mình làm ra rất sạch, bởi các công đoạn đều làm theo cách cha ông truyền dạy, giá lớn từ dưới những lớp cát phù sa mịn màng giàu dinh dưỡng, khi ăn, ta sẽ có cảm nhận hương thơm, vị ngọt ngào ấy chính là sự chắt chiu từ những giọt mồ hôi cần cù, chịu thương, chịu khó và tấm lòng trân trọng của những người nông dân đã dãi dầu sương gió để làm nên.
