Báo chí chính thống với vai trò định hướng dư luận xã hội, người làm báo tại các cơ quan báo chí Trung ương và địa phương đã và đang không ngừng bản lĩnh chính trị, năng lực chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp, hoàn thành tốt trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ công dân, xứng đáng là “chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng - văn hóa” của Đảng.
Quy tắc ứng xử - Lá chắn đạo đức trên không gian mạng
Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nhấn mạnh: “Cán bộ báo chí cần phải tu dưỡng đạo đức cách mạng”, bởi chỉ có đạo đức trong sáng mới giúp người làm báo không bị sa ngã trước những cám dỗ về vật chất, danh vọng. Trong giai đoạn hiện nay, lời dạy của Bác càng mang tính thời sự khi đội ngũ báo chí đối mặt với nhiều cám dỗ từ lợi ích nhóm, từ sự cạnh tranh khốc liệt trên nền tảng số.
Nhận thức rõ thách thức của thời đại số, từ năm 2018, Hội Nhà báo Việt Nam đã ban hành Quyết định số 1131/QĐ-HNBVN về Quy tắc sử dụng mạng xã hội của người làm báo Việt Nam. Đây là văn bản pháp lý và đạo đức quan trọng, gồm 3 chương, 7 điều, quy định rõ 4 điều người làm báo cần làm và 8 điều không được làm khi tham gia MXH. Quy tắc này được ví như “tấm gương soi” để mỗi người làm báo tự soi chiếu và điều chỉnh hành vi của mình trên mạng.
Mạng xã hội - Thách thức đạo đức nghề nghiệp và văn hóa báo chí
Thực tiễn cho thấy, trong không gian mạng, ranh giới giữa thông tin chính thống và thông tin sai lệch ngày càng mong manh. Không ít trường hợp người làm báo đã “đánh mất mình” trên mạng xã hội, chia sẻ thông tin thiếu kiểm chứng, hoặc bày tỏ quan điểm cá nhân mang tính cực đoan, trái với tôn chỉ, mục đích của cơ quan báo chí. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín, hình ảnh của người làm báo và môi trường báo chí cách mạng.
Theo nhà báo Trần Hoài Nam, Chủ tịch Hội Nhà báo tỉnh Cao Bằng: “Hiện tượng cơ quan báo chí không thực hiện đúng tôn chỉ, mục đích, thông tin sai sự thật, bóp méo sự thật... có chiều hướng gia tăng, trong đó không ít tác nhân xuất phát từ sự buông lỏng đạo đức nghề nghiệp của nhà báo trên mạng xã hội”. Những biểu hiện này, nếu không được kiểm soát, sẽ dẫn đến nguy cơ mất phương hướng trong nhận thức chính trị, đạo đức và cả niềm tin của công chúng vào báo chí chính thống.
Trước thực trạng đó, Hội Nhà báo các tỉnh, thành phố đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp nâng cao đạo đức nghề nghiệp, xây dựng môi trường cơ quan báo chívăn hóa và văn hóa người làm báo Việt Nam.
Đổi mới từ nhận thức đến hành động: Gắn xây dựng đạo đức nghề nghiệp với môi trường văn hóa báo chí
Tại thành phố Hà Nội, nơi có gần 900 hội viên nhà báo sinh hoạt tại 12 Liên Chi hội và Chi hội, việc xây dựng môi trường văn hóa trong cơ quan báo chí được đặc biệt coi trọng. Hội Nhà báo thành phố Hà Nội không chỉ phát động phong trào thi đua thực hiện 12 tiêu chí xây dựng cơ quan báo chí văn hóa và văn hóa người làm báo Việt Nam mà còn kết hợp lồng ghép vào sinh hoạt chuyên đề tại các chi bộ, công đoàn, đoàn thanh niên, biến cam kết đạo đức nghề nghiệp thành nội dung kiểm điểm thường xuyên.
Nhiều cơ quan báo chí Thủ đô còn chủ động bổ sung tiêu chí riêng như “xanh - sạch - đẹp”, “lối sống đẹp”, thể hiện quyết tâm xây dựng cơ quan báo chí văn hóa từ những hành động cụ thể, thiết thực. Bên cạnh đó, Hội Nhà báo thành phố Hà Nội tổ chức các buổi tập huấn chuyên đề về đạo đức báo chí trong môi trường số, kết hợp các tình huống thực tế để nâng cao năng lực xử lý “khủng hoảng truyền thông cá nhân”.
Hội Nhà báo tỉnh Cao Bằng đã tổ chức tọa đàm chuyên sâu về nội dung các quy tắc sử dụng mạng xã hội, tổ chức cho hội viên ký cam kết thực hiện đúng quy định về phát ngôn và chia sẻ thông tin trên mạng xã hội, tích cực xây dựng cơ quan báo chí văn hóa và văn hóa người làm báo Việt Nam. Tại Báo Cao Bằng, đội ngũ làm báo đã khai thác mạnh mẽ mạng xã hội thông qua fanpage chính thức, đồng thời yêu cầu mỗi phóng viên nâng cao kỹ năng sử dụng mạng xã hội như một công cụ tác nghiệp và lan tỏa thông tin hiệu quả. Một số bài viết có giá trị trên báo in đã được chia sẻ rộng rãi, nhận hàng nghìn lượt tương tác tích cực từ bạn đọc. Tuy nhiên, tòa soạn cũng nhấn mạnh: “Thông tin của nhà báo trên mạng xã hội không phải phát ngôn tự do mà là tuyên bố chính thức cần được kiểm soát chặt chẽ, nhất quán”.
Tại tỉnh Lào Cai, các cơ quan báo chí lồng ghép nội dung “ứng xử văn hóa trên mạng” vào tiêu chí đánh giá thi đua, đồng thời xây dựng các nhóm kiểm tra, tự giám sát nội dung đăng tải của hội viên trên nền tảng số. Một số đơn vị còn thành lập tổ công tác chuyên trách về truyền thông mạng xã hội để hướng dẫn nhà báo sử dụng nền tảng số một cách chuyên nghiệp, an toàn.
Hay như tại tỉnh Hà Giang, sau 7 năm thực hiện các Quy tắc sử dụng mạng xã hội của người làm báo Việt Nam, Hội Nhà báo và các cơ quan báo chí của tỉnhđã tổ chức nhiều lớp tập huấn, trao đổi nghiệp vụ gắn với thực tiễn sử dụng mạng xã hội của những người làm báo. Thông qua các lớp tập huấn, trao đổi nghiệp vụ, các nhà báo trong tỉnh cơ bản nắm vững nguyên tắc: đưa thông tin chính xác, định hướng dư luận đúng đắn, không để thông tin cá nhân mâu thuẫn với quan điểm chính thống của báo chí cách mạng.
Từ nhiều năm nay, để việc nâng cao đạo đức nghề nghiệp và xây dựng môi trường văn hóa báo chí không rơi vào hình thức, các cấp Hội Nhà báo đã triển khai mạnh mẽ phong trào thi đua, đưa phong trào thi đua đi vào thực chất như đẩy mạnh công tác giám sát, phát hiện và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm đạo đức nghề nghiệp, lạm dụng mạng xã hội vào mục đích cá nhân thiếu chuẩn mực.
Đồng thời, bảo vệ danh dự, lợi ích chính đáng của nhà báo chân chính; biểu dương, khen thưởng kịp thời những tấm gương đạo đức sáng, tinh thông nghiệp vụ, tận tụy vì lợi ích cộng đồng.Bên cạnh đó, Hội Nhà báo các cấp, các cơ quan báo chí đã chủ động đào tạo, cập nhật kỹ năng số cho nhà báo, trang bị cho họ bản lĩnh chính trị vững vàng, khả năng phân tích, kiểm chứng thông tin trong môi trường mạng đa chiều, phức tạp.
Việc nâng cao đạo đức nghề nghiệp và văn hóa ứng xử của người làm báo trên mạng xã hội không chỉ là yêu cầu nghề nghiệp, mà còn là “mệnh lệnh” từ sứ mệnh chính trị của báo chí cách mạng. Để báo chí tiếp tục giữ vai trò dẫn dắt, định hướng dư luận và phản ánh trung thực đời sống xã hội, mỗi nhà báo cần luôn “giữ mình” trong từng con chữ, từng dòng trạng thái, từng lần chia sẻ trên không gian số. Đó không chỉ là đạo đức nghề nghiệp, mà còn là trách nhiệm với Nhân dân, với Đảng, với chính danh dự của người cầm bút trong thời đại mới.
