Tầm quan trọng của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo
Nghị quyết 57 là kết quả của sự nhận thức sâu sắc về vai trò quyết định của KHCN&ĐMST và chuyển đổi số đối với sự phát triển của đất nước trong kỷ nguyên mới.
Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhiều lần nhấn mạnh tầm quan trọng đặc biệt của Nghị quyết, khẳng định KHCN&ĐMST và chuyển đổi số phải trở thành "đột phá quan trọng hàng đầu" và "động lực chính" để phát triển lực lượng sản xuất hiện đại, đổi mới mô hình tăng trưởng và phương thức quản trị quốc gia. Việc Tổng Bí thư trực tiếp ký ban hành và làm Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển KHCN&ĐMST và chuyển đổi số đã gửi đi một thông điệp mạnh mẽ về sự ưu tiên và quyết tâm chính trị chưa từng có của toàn hệ thống.
Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính liên tục coi Nghị quyết 57 là kim chỉ nam cho công cuộc tái cơ cấu nền kinh tế và chuyển đổi mô hình tăng trưởng. Thủ tướng nhấn mạnh, Nghị quyết là cơ sở để "cởi trói" những vướng mắc về thể chế, tạo hành lang pháp lý thông thoáng, cho phép Việt Nam tận dụng triệt để lợi thế về nguồn nhân lực trẻ, sự năng động của doanh nghiệp và hội nhập quốc tế để biến thách thức thành cơ hội, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ cao như AI và bán dẫn.
Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đã chỉ đạo Quốc hội khẩn trương rà soát, hoàn thiện pháp luật, thể chế hóa các chủ trương, chính sách trong Nghị quyết 57. Việc Quốc hội ban hành Nghị quyết 193/2025/QH15 thí điểm các cơ chế, chính sách đặc biệt đã chứng minh sự đồng bộ, quyết liệt trong hành động của cơ quan lập pháp, tạo cơ sở pháp lý cho những chính sách đột phá, dám vượt qua các quy định thông thường để thúc đẩy KHCN&ĐMST. Điều này thể hiện sự phối hợp nhịp nhàng giữa lập pháp, hành pháp và Đảng trong việc hiện thực hóa các mục tiêu chiến lược.
Giá trị cốt lõi và những chính sách đột phá
Nghị quyết 57 không chỉ là tập hợp các mục tiêu mà còn chứa đựng những giá trị cốt lõi và chính sách đột phá mang tính "cách mạng", biến nó thành một đòn bẩy mạnh mẽ.
Thứ nhất, thay đổi tư duy quản lý tài chính: Đây là một trong những điểm đột phá được các chuyên gia đánh giá cao nhất. Nghị quyết khẳng định rõ "đầu tư cho KHCN là đầu tư cho phát triển" thay vì chi tiêu. Các cơ chế tài chính được "cởi trói" như cấp kinh phí theo tiến độ, cho phép chuyển nguồn tự động sang năm sau, và quyết toán một lần khi kết thúc hợp đồng đã loại bỏ những rào cản hành chính rườm rà, giúp các nhà khoa học và tổ chức nghiên cứu tập trung hoàn toàn vào chuyên môn. PGS.TS. Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, nhận định: "Đây là điểm mấu chốt để dòng tiền đầu tư vào KHCN thực sự phát huy hiệu quả, tránh lãng phí và chậm trễ, đúng với tính chất của nghiên cứu và phát triển."
Thứ hai, chính sách "miễn trừ trách nhiệm" và chấp nhận rủi ro: Nghị quyết cho phép "thí điểm" và "miễn trừ trách nhiệm" đối với những thiệt hại khách quan do thử nghiệm công nghệ mới hoặc mô hình kinh doanh mới. Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thiện Nhân, một chuyên gia hàng đầu về đổi mới sáng tạo và nguyên Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, từng đánh giá rằng chính sách này là "cực kỳ táo bạo và cần thiết", xóa bỏ nỗi sợ hãi về rủi ro pháp lý, khuyến khích các doanh nghiệp và nhà khoa học dấn thân vào những lĩnh vực mới, chấp nhận thất bại như một phần của quá trình học hỏi và tiến bộ.
Thứ ba, coi dữ liệu là "tư liệu sản xuất chính": Việc Nghị quyết xác định dữ liệu là "tư liệu sản xuất chính", thúc đẩy phát triển công nghiệp dữ liệu, kinh tế dữ liệu, và hình thành các sàn giao dịch dữ liệu là một bước đi chiến lược. Ông Peter R. Davis, Giám đốc Phân tích Dữ liệu khu vực châu Á – Thái Bình Dương của một tập đoàn công nghệ lớn có trụ sở tại Singapore, nhận xét: "Việt Nam đang đi đúng hướng khi coi trọng tài nguyên dữ liệu và xác lập quyền sở hữu, kinh doanh dữ liệu. Đây là nền tảng để phát triển AI, Big Data và các ứng dụng thông minh, tạo ra giá trị kinh tế khổng lồ trong tương lai, một xu thế không thể đảo ngược trên toàn cầu."
Thứ tư, cơ chế đặc biệt cho nhân tài: Chính sách về nhập quốc tịch, sở hữu nhà, đất, thu nhập và môi trường làm việc nhằm thu hút, trọng dụng và giữ chân các nhà khoa học đầu ngành, chuyên gia, "tổng công trình sư" là một đột phá mang tính cách mạng. Tiến sĩ Nguyễn Quang Thuận, Chủ tịch HĐQT FiinGroup, một chuyên gia về thị trường tài chính và công nghệ, nhận định: "Chính sách này thể hiện sự dứt khoát của Nhà nước trong việc đầu tư vào con người, đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao. Đây là yếu tố sống còn để Việt Nam có thể cạnh tranh trong cuộc đua công nghệ toàn cầu."
Thứ năm, tập trung vào công nghệ chiến lược và chuyển đổi số toàn diện: Nghị quyết không dàn trải mà tập trung nguồn lực vào các lĩnh vực then chốt như Trí tuệ nhân tạo (AI), bán dẫn, năng lượng sạch, công nghệ sinh học, v.v. Đồng thời, đẩy mạnh chuyển đổi số trong toàn bộ hệ thống chính trị và đời sống xã hội, với mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam thuộc top 3 Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển AI, có 5 doanh nghiệp công nghệ số ngang tầm quốc tế. Ông Mark E. Minton, cựu Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam, trong một hội thảo gần đây về quan hệ Việt – Mỹ, đã đánh giá cao tầm nhìn này: "Việt Nam đang định vị mình là một điểm đến hấp dẫn cho đầu tư công nghệ cao, đặc biệt là ngành bán dẫn và AI. Nghị quyết 57 là một cam kết mạnh mẽ để hiện thực hóa tham vọng này."
Thứ sáu, phát huy sức mạnh tổng hợp: Nghị quyết nhấn mạnh người dân, doanh nghiệp là trung tâm, chủ thể; nhà khoa học là nhân tố then chốt; Nhà nước giữ vai trò dẫn dắt. Đây là mô hình tam giác phát triển bền vững, huy động được mọi nguồn lực và sức sáng tạo từ toàn xã hội, thay vì chỉ dựa vào nguồn lực nhà nước. Ông Vũ Thành Tự Anh, Giám đốc Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright, từng phân tích rằng, việc huy động toàn xã hội vào công cuộc đổi mới sáng tạo sẽ tạo ra một sức bật lớn, biến thách thức thành động lực phát triển.
Mục tiêu và những giải pháp bứt phá
Đến năm 2030, Việt Nam đặt mục tiêu tiềm lực KHCN&ĐMST đạt mức tiên tiến, thuộc nhóm 3 nước dẫn đầu Đông Nam Á về năng lực cạnh tranh số, Chính phủ điện tử và đặc biệt là nghiên cứu, phát triển AI. Kinh tế số sẽ đóng góp tối thiểu 30% GDP, và có tối thiểu 5 doanh nghiệp công nghệ số ngang tầm các nước tiên tiến. Kinh phí chi cho R&D đạt 2% GDP, trong đó hơn 60% từ xã hội, và 3% tổng chi ngân sách hàng năm được dành cho KHCN&ĐMST và chuyển đổi số. Mục tiêu phủ sóng 5G toàn quốc cũng được đặt ra.
Tầm nhìn đến năm 2045, KHCN&ĐMST và chuyển đổi số phát triển vững chắc, góp phần đưa Việt Nam trở thành nước phát triển, có thu nhập cao. Kinh tế số đạt tối thiểu 50% GDP, và Việt Nam trở thành một trong các trung tâm công nghiệp công nghệ số của khu vực và thế giới, thuộc nhóm 30 nước dẫn đầu thế giới về đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số.
Nghị quyết 57 không chỉ đề ra tầm nhìn mà còn đưa ra các mục tiêu cụ thể và hệ thống giải pháp đồng bộ để hiện thực hoá:
(1) Nâng cao nhận thức và đổi mới tư duy: Đề cao vai trò của người đứng đầu, khuyến khích tinh thần dám nghĩ, dám làm; đẩy mạnh phong trào "học tập số" và tôn vinh xứng đáng những đóng góp trong KHCN&ĐMST.
(2) Hoàn thiện thể chế và loại bỏ rào cản: Tập trung sửa đổi, bổ sung đồng bộ các quy định pháp luật để tháo gỡ điểm nghẽn; cải cách cơ chế quản lý tài chính khoa học, giao quyền tự chủ cho các đơn vị nghiên cứu; cho phép thí điểm, chấp nhận rủi ro và đặc biệt là áp dụng chính sách miễn trừ trách nhiệm cho các thử nghiệm công nghệ mới.
(3) Tăng cường đầu tư và hoàn thiện hạ tầng: Ban hành Chương trình và Quỹ phát triển công nghệ chiến lược, ưu tiên các lĩnh vực như bán dẫn, AI, năng lượng sạch...; bố trí ít nhất 15% ngân sách khoa học cho nghiên cứu công nghệ chiến lược; phát triển hệ thống phòng thí nghiệm trọng điểm và hạ tầng số hiện đại (5G/6G, trung tâm dữ liệu quốc gia), coi dữ liệu là "tư liệu sản xuất chính".
(4) Phát triển và trọng dụng nhân lực chất lượng cao, nhân tài: Có cơ chế hấp dẫn về tín dụng, học bổng để thu hút sinh viên giỏi; ban hành cơ chế đặc thù về nhập quốc tịch, sở hữu nhà, đất, thu nhập để thu hút và giữ chân các nhà khoa học, chuyên gia hàng đầu; xây dựng các trung tâm đào tạo AI chuyên sâu và đẩy mạnh hợp tác công tư trong đào tạo nhân lực số.
(5) Đẩy mạnh chuyển đổi số trong hệ thống chính trị: Đưa toàn bộ hoạt động của các cơ quan nhà nước lên môi trường số, cung cấp dịch vụ công trực tuyến không phụ thuộc địa giới hành chính; đảm bảo an toàn, an ninh mạng và chủ quyền quốc gia trên không gian mạng.
(6) Thúc đẩy KHCN&ĐMST và chuyển đổi số trong doanh nghiệp: Chính sách ưu đãi, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào R&D và chuyển đổi số; hỗ trợ hình thành các doanh nghiệp công nghệ số chiến lược quy mô lớn; khuyến khích tinh thần khởi nghiệp và đẩy mạnh tiêu dùng sản phẩm, dịch vụ số.
(7) Tăng cường hợp tác quốc tế: Đẩy mạnh hợp tác nghiên cứu, phát triển công nghệ với các quốc gia tiên tiến, đặc biệt trong các lĩnh vực AI, bán dẫn, công nghệ lượng tử; có chính sách mua, chuyển giao công nghệ tiên tiến phù hợp.
Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị không chỉ là một văn bản định hướng mà là một "lời hiệu triệu" và "cương lĩnh hành động" cho toàn Đảng, toàn dân và toàn quân trong công cuộc phát triển KHCN&ĐMST và chuyển đổi số. Với những chính sách đột phá về tư duy, thể chế, tài chính, nhân lực và hạ tầng, cùng sự chỉ đạo quyết liệt từ các đồng chí lãnh đạo cao nhất, và sự đồng thuận của các chuyên gia trong và ngoài nước, Nghị quyết 57 thực sự đóng vai trò là đòn bẩy, là trụ cột giúp Việt Nam bứt phá mạnh mẽ, tiến nhanh và bền vững trong kỷ nguyên số, hiện thực hóa khát vọng trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045./.
