Nữ Nghệ nhân Sinh Vật Cảnh giàu lòng đam mê

Khu vườn của bà Nguyễn Thị Hiện có hàng trăm chậu bonsai xếp gần sát tạo nên một không gian xanh mát tĩnh lặng ở ngoại thành Hà Nội. Từ một sự tình cờ, dần đến yêu thích và đam mê, bà Hiện đã có hai năm gắn bó với sinh vật cảnh. Trong ngôi vườn hàng nghìn mét vuông này có hàng chục loại cây mà bà đã tận tay gây trồng và chăm sóc. Từ bê đất đến trồng cây, những công việc tưởng chừng chỉ dành cho nam giới, nhưng bà vẫn thoăn thoắt hàng ngày, bao nhiêu giọt mồ hôi là bấy nhiêu tình cảm bà dành cho việc chăm sóc cây.

PV: Thưa chị, tôi nhìn thấy là ở đây trong vườn của chị thì có rất là nhiều các loại cây. Vậy thì cơ duyên nào giúp chị đến với việc chơi cây cảnh như vậy ạ?

Bà Nguyễn Thị Hiện: Thực ra nếu mà nói về cơ duyên thì nó rất là dài. Nhưng mà có lẽ là cái cơ duyên mà mình thích nhất tức là năm 2010, mình có đi xem cái triển lãm 1.000 năm Thăng Long. Mình thấy là những nghệ nhân người ta thả hồn vào những cái cây mà mình thấy rất đẹp, có hồn và có ý nghĩa. Sau đó, mình về hưu sớm và bắt đầu tập tành, đầu tiên là chỉ đi vào miền Nam đặt những cây mai nhỏ thôi. Khi chơi rồi, mình thấy thời gian của tuổi mình chưa nhiều và bén duyên với nghề cây. Mình gặp cháu Quân ở chợ Vạn Phúc, thấy cháu tạo tác rất đẹp và hút hồn mình.

Thêm vào đó, mình cũng có cơ duyên sang Nhật, gặp những nghệ nhân đã tạo tác cây qua ba đời. Nhờ cháu Quân, vì là thấy cháu là tạo tác những cái cây nó rất đẹp thì nó có cái gì hút hồn mình về cái tâm. Cháu Quân nói rằng, có những cây cháu chơi từ năm 10-16 tuổi mà đến bây giờ cháu rất nhẫn nại và thành công như hôm nay. Mình thấy nó có sức hút và đến với nghề cây thôi.

PV: Vậy thì quá trình trồng cây đã kéo dài nhiều năm rồi. Theo chị, đây có phải là một nghề vất vả không? Chị đã vượt qua những khó khăn đó như thế nào?

Bà Nguyễn Thị Hiện: Trồng cây là một công việc cần nhiều thời gian và công sức. Có khi mình phải mua phôi cây từ những nơi như bờ ruộng hoặc từ Nam Định. Sau đó, mình tạo tác để cây lớn hơn, thì cần phải thuê người cẩu cây. Còn với những cây nhỏ hơn, mình thường thuê người lao động từ ngoài chợ Vạn Phúc. Thực sự, vì mình là phụ nữ nên không thể bê vác được nhiều. Mình chỉ thuê người, chăm sóc cây, và tạo tác theo cách mình muốn.

PV: Việc chơi cây có vẻ phổ biến hơn ở đàn ông, và cũng khá đơn giản. Vậy trong quá trình chơi cây, chị có gặp khó khăn gì không? Để theo kịp xu hướng và cập nhật các, thế, các kiểu dáng cây như các anh đàn ông hay chơi, chị đã làm thế nào?

Bà Nguyễn Thị Hiện: Thực ra, chơi cây hiện nay có nhiều thay đổi so với ngày xưa. Ngày trước, các cụ chỉ chơi cây với dáng tán tầng hoặc tán đĩa. Nhưng bây giờ, người ta đã du nhập các dòng Bonsai từ Nhật Bản, Đài Loan, Trung Quốc, và có xu hướng hiện đại hơn. Để theo kịp xu hướng, mình phải tìm hiểu trên mạng về các kiểu dáng và cách tạo thế cây. Mình và cháu Quân thường trao đổi về cách chăm sóc và tạo dáng cây. Khi cây đạt độ trưởng thành, chúng tôi cùng nhau bàn bạc và cháu Quân là người trực tiếp tạo dáng cho cây.

PV: Thưa chị, hiện nay trong vườn của chị có rất nhiều gốc cây. Chị đang ươm và trồng bao nhiêu gốc cây cảnh và cây xanh? Việc ươm cây có phải do chị tự tay thực hiện tất cả các công đoạn không?

Bà Nguyễn Thị Hiện: Nếu nói về sản phẩm cây, hiện tại mình chơi cây rất đa dạng. Ngoài các cây xanh như si, đa, mình còn trồng cây hoa quả như cây khế, cây ổi, hoặc cây vú sữa. Mình đang học dần về những loại cây này. Đối với cây ghép, thực ra mình chỉ làm khi cần thiết. Ví dụ, nếu có cây bị lỗi nhịp, hoặc khi cưa không đúng cách làm cây không nảy mầm, mình phải cắt những cành hoặc ghép cây với nhau.

Ghép cây xanh, xi thực ra không quá khó, nhưng cần kiên nhẫn, quan trọng là chọn đúng thời điểm. Hiện tại, mùa này rất thuận lợi vì cây đang phát triển, dễ ra rễ. Khi thấy những cành cây đã già, mình có thể cắt và ghép vào những chỗ phù hợp. Có thể ghép vào những cành không đạt yêu cầu từ trước, hoặc cắt những cành già để ghép vào những chỗ cần thiết.

Theo bà Hiện, cây cảnh cũng có đẳng cấp và phong cách riêng, và đặc biệt nhìn vào cây có thể đoán được chủ nhân ban đầu. Bà Hiện từng làm am chậu và đắp bể cảnh nhưng gặp nhiều khó khăn vì thiếu kinh nghiệm, nhiều lúc muốn bỏ nghề. Tuy nhiên, mỗi sáng thức dậy, ngắm những cây lá xanh mướt là động lực để bà tiếp tục theo đuổi nghề. Trong quá trình sưu tầm và tạo tác cây cảnh, bà đã lặn lội đến nhiều vườn cảnh nổi tiếng trong và ngoài nước để học hỏi kinh nghiệm từ những người làm nghề đi trước và các nghệ nhân tâm huyết về phương pháp ươm giống, chăm sóc, và cung cấp những giống cây cảnh đẹp hợp với thị hiếu người tiêu dùng.

Bà Nguyễn Thị Hiện: So với những năm trước, kinh tế đã phát triển hơn, và người dân cũng có xu hướng muốn chơi cây cảnh nhiều hơn. Các gia đình hiện nay, tùy thuộc vào không gian sống, có thể chọn cây to hay nhỏ. Những người sống ở chung cư thường lựa chọn cây nhỏ hoặc cây hoa quả để trồng trên ban công. Còn những người có nhà đất có thể chơi những cây vừa trong vườn hoặc trên ban công.

Trong vườn của bà Hiện, có một cây xanh Song Long Tọa Thạch, một cây sanh cổ mà bà đã mua về khi cây chưa khỏe từ một người quen. Sau nhiều năm chăm sóc, cây đã dần phục hồi dáng vẻ và được đánh giá là một cây xanh quý hiếm. Đặc biệt, cây này của bà sẽ được mang đi triển lãm tại Festival Sinh vật cảnh Hà Nội vào tháng 9 tới đây.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Quân: Đặc biệt của cây này là nó nguyên bản theo lối cây cổ xưa, thường chỉ có hai hoặc ba thân. Nhưng cây của bà Hiện có đến năm thân và là một khối liền, điều này tạo sự khác biệt so với các cây khác. Cây xanh này thuộc vùng miền của người miền Bắc, vì vậy giá trị của nó ở miền Bắc rất cao, trong khi giá trị ở các vùng khác có thể thấp hơn.

Ông Vương Xuân Nguyên, Viện trường Viện Kinh tế - Văn hóa và Nghệ thuật: Tác phẩm này hội tụ đủ tiêu chí của một tác phẩm cây cảnh nghệ thuật, gồm có: phô thân khoe dáng, lộ căn cổ, linh tinh tú kỹ, và bị tàn. Điều này có nghĩa là tác phẩm có đường chạy rõ ràng từ gốc đến ngọn mà không bị khuất lấp. Dáng của cây là dáng trực và tử là dáng hoành, lộ căn là toàn bộ với gốc rễ nổi rõ trên mặt đất, một yếu tố quan trọng trong việc chơi cây cảnh.

Theo bà Hiện, người chơi cây không chỉ cần có tư duy thẩm mỹ mà còn phải biết nắm bắt xu thế cây trồng đang được yêu thích. Chơi cây cũng giúp rèn luyện tính kiên trì và nhẫn nại. Một cây cảnh có giá trị cần hội tụ đủ ba yếu tố: cổ, kỳ, mỹ, nghĩa là cây phải già, có dáng độc đáo và cành tán đẹp. Do đó, người chơi cần có khiếu thẩm mỹ và sự tỉ mỉ.

Nghệ nhân Nguyễn Thị Hiện: Mỗi người có xu hướng chơi cây khác nhau. Những người lớn lên ở vùng quê thường thích những cây theo kiểu truyền thống, như cây đa bến nước sân đình. Họ thường chọn những dáng cây như dáng làng hoặc dáng trực. Trong khi đó, lớp trẻ hiện nay có xu hướng nghệ thuật hóa cây cảnh, chọn những cây mềm mại và uyển chuyển hơn. Thực ra, có rất nhiều kiểu dáng cây khác nhau, không thể kể hết được.

Bà Hiện là một trong những hội viên tích cực của Hội Sinh vật cảnh Hà Nội. Vườn cây cảnh của bà thu hút nhiều khách hàng đến xem và mua cây. Mỗi khi có khách đến, bà nhiệt tình hướng dẫn về cách chăm sóc từng loại cây và chia sẻ kỹ thuật nhân giống. Bà cũng giữ uy tín với những khách hàng mới, giúp họ biết cách bài trí khuôn viên một cách hợp lý.

Theo thời gian, số lượng khách hàng tìm đến bà ngày càng đông. Ngoài việc cung cấp cây cảnh tại Hà Nội, bà còn phân phối cây cho các tỉnh lân cận như Bắc Ninh, Hưng Yên và các tỉnh thành khác trên cả nước.

Nghệ nhân Vũ Tuấn Khanh: Bà Hiện rất tâm huyết với cây cảnh. Cây cảnh giúp giảm căng thẳng, mang lại cảm giác thư thái. Đây cũng là đam mê của bà, giúp rèn luyện tính kiên nhẫn. Trong khu vườn với hàng nghìn loại cây quý giá, bà Hiện coi bộ dụng cụ làm vườn như kéo tỉa cây, nhíp nhặt cỏ, và máy thổi cũng quý giá không kém. Bà thuộc lòng công dụng của từng dụng cụ, kể về chúng với sự say mê. Dù những dụng cụ này thường được cho là chỉ dành cho đàn ông, bà vẫn thành thạo và yêu thích chúng.

Bà Nguyễn Thị Hiện: Vai trò của các dụng cụ làm vườn là rất quan trọng trong việc tạo ra những tác phẩm cây cảnh đẹp. Mỗi loại cây cần những dụng cụ phù hợp, và bà đã học hỏi từ kinh nghiệm của người làm cây ở nước ngoài. Bà cũng đã nhập khẩu các dụng cụ từ nước ngoài để phục vụ công việc. Trước đây, khi mua phôi cây, bà chủ yếu sử dụng những dụng cụ lớn như cưa kéo. Nhưng hiện tại, khi cây đã hoàn thiện, bà sử dụng những dụng cụ nhỏ hơn, phù hợp với công việc tỉa cành chi tiết.

Ông Vương Xuân Nguyên: Phụ nữ đang ngày càng đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế nông nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực hoa cây cảnh. Tại Festival Sinh vật cảnh năm nay, có 55 tỉnh thành tham gia với hơn 1000 nghệ nhân, doanh nhân và chủ vườn tiêu biểu từ toàn quốc. Rất vui khi thấy nhiều phụ nữ từ các tỉnh thành tham gia sự kiện này, mang đến những tác phẩm sáng tạo và khẳng định vai trò của phụ nữ trong nghệ thuật và phát triển kinh tế văn hóa.

Hiện nay, mỗi cây trong vườn của bà Hiện đều mang đậm tình cảm và dấu ấn cá nhân. Mỗi cây được uốn tỉa theo một dáng riêng và kèm theo đó là câu chuyện ý nghĩa. Với hơn 20 năm trong nghề sinh vật cảnh và niềm đam mê sáng tạo, giờ đây nghệ nhân Nguyễn Thị Hiện đã trở thành một cây kéo tài hoa trong lĩnh vực này.