Giải pháp: Tạm dừng và Lượng hóa nhập khẩu
Đề xuất cốt lõi của Bộ Nông nghiệp là kéo dài lệnh tạm dừng nhập khẩu gạo vốn được Tổng thống Ferdinand R. Marcos, Jr. ban hành từ ngày 1-9. Theo đó, lệnh cấm ban đầu dự kiến kết thúc vào ngày 2-11 sẽ được gia hạn đến hết năm 2025. Tiếp theo, Philippines sẽ chỉ cho phép nhập khẩu khoảng 300.000 tấn gạo trong tháng 1-2026, trước khi tái áp đặt lệnh cấm cho đến tháng 4-2026, thời điểm nông dân bước vào vụ thu hoạch lúa chính.
Ông Tiu Laurel nhấn mạnh sự cần thiết của giải pháp này: "Chúng ta phải nhập khẩu gạo vào tháng 1-2026 để đảm bảo an toàn nguồn cung." Tuy nhiên, ông cũng thẳng thắn thừa nhận việc quản lý nhập khẩu là trọng tâm, bởi Philippines đã nhập khoảng 3,5 triệu tấn gạo tính đến cuối tháng Chín, vượt mục tiêu cả năm tới 800.000 tấn. Bộ trưởng cho rằng, khối lượng nhập khẩu hàng tháng lý tưởng chỉ nên vào khoảng 300.000 tấn.
Đề xuất này nhằm tạo ra một khoảng trống thị trường cho lúa gạo nội địa trong vụ thu hoạch năm 2026, đối phó với tình trạng giá lúa tại ruộng đã giảm mạnh, đạt 17,11 peso/kg vào tháng Tám, giảm 27,8% so với cùng kỳ năm trước.
Việc tìm kiếm giải pháp ổn định thị trường gạo không phải là không gặp trở ngại. Bộ trưởng Tiu Laurel cho rằng Bộ Nông nghiệp hiện đang bị “trói tay” trong việc quản lý nhập khẩu sau khi luật thuế quan gạo được tự do hóa vào năm 2019, thay thế hạn ngạch bằng thuế quan. Ông ám chỉ việc thị trường tự do hóa hoàn toàn đã dẫn đến tình trạng dư thừa và giá lúa trong nước bị giảm sâu.
Để khắc phục, các nhà hoạch định chính sách đang cân nhắc tăng thuế nhập khẩu gạo trở lại, sau khi Tổng thống Marcos đã cắt giảm thuế từ 35% xuống còn 15% cho đến năm 2028 nhằm bình ổn giá gạo bán lẻ. Bộ trưởng Tài chính Ralph Gonzalez Recto cho biết việc gia hạn lệnh cấm đến cuối năm sẽ tạo đủ thời gian để xác định mức thuế quan mới mà không gây sốc cho thị trường.
Tuy nhiên, giới chuyên gia bày tỏ lo ngại. Roy S. Kempis, giáo sư kinh tế nông nghiệp đã nghỉ hưu, cảnh báo rằng việc gia hạn lệnh cấm có thể "gây ra thảm họa" nếu không tính đến những tác động tiêu cực từ các cơn bão gần đây, vốn đang đe dọa sản lượng lúa trong nước và làm suy yếu khả năng đáp ứng nhu cầu tiêu dùng.
Mặt khác, cựu Thứ trưởng Nông nghiệp Fermin D. Adriano bày tỏ lo ngại về tác động lên quan hệ thương mại. Philippines là nước nhập khẩu gạo hàng đầu thế giới, lấy gần 90% lượng gạo từ Việt Nam. Ông Adriano lo ngại việc tạm dừng nhập khẩu có thể gây căng thẳng và khiến các nhà cung cấp gạo lớn như Việt Nam tìm kiếm các thị trường thay thế, ảnh hưởng đến nguồn cung dài hạn của Philippines.
Trong bối cảnh đó, Thứ trưởng Christopher V. Morales tiết lộ Philippines dự kiến có khoảng 3,24-4,06 triệu tấn gạo vào cuối năm 2025, đủ đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong khoảng 85-106 ngày. Điều này cho thấy Philippines vẫn cần một chiến lược quản lý nhập khẩu linh hoạt, ưu tiên sản xuất nội địa nhưng không thể hoàn toàn loại bỏ nhập khẩu để đảm bảo an ninh lương thực.
