Với Việt Nam, đặc biệt là tỉnh Phú Thọ – vùng đất cội nguồn dân tộc, việc xây dựng văn hóa trở thành nền tảng phát triển bền vững không chỉ là yêu cầu mang tính thời sự mà còn là lựa chọn chiến lược dài hạn.
Cựu sinh viên lớp Sử Khoá 13 (1968 -v1972) Đại học Tổng hợp Hà Nội (cũ) chụp ảnh kỷ niệm trước thềm bậc cổng lên đền Hùng Phú Thọ.
Vùng Đất Tổ – lợi thế độc nhất để phát triển văn hóa và du lịch
Phú Thọ là chiếc nôi của văn hóa Lạc Việt, nơi đặt kinh đô Văn Lang thời Hùng Vương và lưu giữ hệ thống di sản phong phú, đa dạng bậc nhất cả nước. Di sản vật thể, phi vật thể, lễ hội dân gian và đời sống văn hóa cộng đồng tạo nên “tài nguyên mềm” đặc biệt, giúp tỉnh định vị vị thế trung tâm du lịch văn hóa – sinh thái – tâm linh của quốc gia. Giỗ Tổ Hùng Vương và Tuần Văn hóa – Du lịch Đất Tổ thường niên trở thành điểm nhấn thu hút hàng triệu du khách; hơn 300 lễ hội lớn nhỏ diễn ra khắp các vùng quê, phản ánh chiều sâu văn hóa và sự phong phú của các thiết chế cộng đồng.
Những lợi thế ấy không chỉ là nguồn cảm hứng sáng tạo mà còn là chất liệu quan trọng để phát triển công nghiệp văn hóa và du lịch bền vững. Các lễ hội truyền thống, nghệ thuật dân gian, tín ngưỡng và phong tục đặc trưng chính là “sứ giả văn hóa”, lan tỏa hình ảnh con người Phú Thọ đến bạn bè trong nước và quốc tế.
Hiện thực hóa Chiến lược văn hóa đến 2030: Bước chuyển mạnh mẽ giai đoạn 2021–2025
Giai đoạn 2021–2025 đánh dấu bước phát triển vượt bậc trong công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa. Ngay sau khi Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030 được phê duyệt, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tham mưu ban hành hệ thống văn bản chỉ đạo đồng bộ với hàng chục kế hoạch triển khai từ tỉnh đến cơ sở. Đây chính là nền tảng thống nhất về nhận thức, tạo sức ép tích cực trong thực thi nhiệm vụ.
Công tác tuyên truyền được thực hiện sâu rộng: mỗi năm có trên 330 chương trình nghệ thuật phục vụ miền núi, hàng chục chương trình chính trị – nghệ thuật trọng điểm, hơn 2.600 buổi chiếu phim và gần 1.000 lượt tuyên truyền lưu động. Những con số ấy khẳng định nỗ lực của tỉnh trong việc mang văn hóa đến mọi tầng lớp nhân dân, thu hẹp khoảng cách hưởng thụ văn hóa giữa miền núi – đồng bằng, giữa thành thị – nông thôn.
Hai ảnh trên: Ngày chính Giỗ Tổ Hùng Vương 10/3 âm lịch hàng năm là dịp để người Việt Nam ta cùng hướng về nguồn cội, tham gia các hoạt động văn hoá truyền thống đặc sắc. Ảnh: Internet.
Về thể chế, nhiều văn bản quan trọng như Kế hoạch 26-KH/TU hay Kế hoạch 8933/KH-UBND được ban hành, tạo hành lang pháp lý chặt chẽ cho công tác bảo tồn và phát triển văn hóa trong bối cảnh mới. Đây chính là “điểm tựa pháp lý” để Phú Thọ triển khai đồng bộ các nhiệm vụ, hướng tới xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc.
Bảo tồn di sản – củng cố cội nguồn, nuôi dưỡng bản sắc
Phú Thọ sở hữu hai di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại là Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và Hát Xoan. Việc bảo tồn các di sản quý giá này được tỉnh đặc biệt quan tâm.
Giai đoạn 2020–2025, tỉnh cùng ba địa phương trước sáp nhập đã tu bổ, tôn tạo 260 di tích, trong đó 62 di tích cấp quốc gia, với tổng nguồn vốn lên tới 1.500 tỷ đồng. Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Đền Hùng được đầu tư quy mô lớn, đáp ứng yêu cầu phục vụ lễ hội và phát triển du lịch. Công tác lập quy hoạch di sản cũng được triển khai bài bản với 3/6 di tích quốc gia đặc biệt đã hoàn thành quy hoạch.
Ở lĩnh vực di sản phi vật thể, tỉnh đã xây dựng 20 hồ sơ đề nghị ghi danh vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, từ lễ hội đình Hùng Lô, lễ hội Khai Hạ của người Mường đến nghệ thuật Chèo, Keng Loóng hay tri thức lịch Đoi. Các đề án bảo tồn Hát Xoan, Mo Mường được triển khai bài bản thông qua hệ thống câu lạc bộ, nghệ nhân và các lớp truyền dạy.
Hoạt động bảo tàng cũng được hiện đại hóa: Bảo tàng Hùng Vương kiểm kê 11.800 hiện vật, chỉnh trang trưng bày và ứng dụng công nghệ số, giúp di sản “sống” trong đời sống đương đại.
Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” tiếp tục lan tỏa mạnh mẽ. Đến năm 2025, 94% gia đình đạt chuẩn văn hóa, 90% thôn, bản, tổ dân phố đạt danh hiệu văn hóa. Hệ thống thiết chế văn hóa được hoàn thiện: 100% xã, phường và 99,2% thôn, bản có nhà văn hóa. Đây là những không gian quan trọng để gìn giữ, bồi đắp đời sống tinh thần của người dân.
Lực lượng văn nghệ quần chúng với hơn 4.300 đội biểu diễn mỗi năm gần 9.000 buổi nghệ thuật đóng vai trò “người giữ lửa”, góp phần duy trì sinh hoạt văn hóa và truyền dạy các giá trị truyền thống.
Công nghiệp văn hóa và chuyển đổi số – hướng đi mới cho Đất Tổ
Mặc dù còn ở giai đoạn sơ khai, Phú Thọ đã sớm xác định công nghiệp văn hóa là hướng phát triển tất yếu trong kỷ nguyên số. Tỉnh đã ban hành nghị quyết định hướng phát triển một số ngành công nghiệp văn hóa phù hợp với tiềm năng địa phương như du lịch văn hóa, biểu diễn nghệ thuật, bảo tàng, thủ công mỹ nghệ… Đây là bước chuẩn bị quan trọng để công nghiệp văn hóa trở thành ngành kinh tế mạnh trong tương lai.
Đặc biệt, chuyển đổi số được xem là nhiệm vụ đột phá. Tỉnh đạt 100% hồ sơ công việc xử lý trên môi trường mạng (trừ hồ sơ mật), 100% dịch vụ công trực tuyến, tỷ lệ hồ sơ đúng hạn đạt 100%. Hệ thống thư viện điện tử, cổng dịch vụ công, nền tảng quản lý văn bản được vận hành đồng bộ, từng bước hình thành hệ sinh thái văn hóa số. Đây là hướng mở quan trọng để gìn giữ, quảng bá di sản và tạo các sản phẩm văn hóa mới trong thời đại công nghệ.
Hằng năm, tỉnh tổ chức trên 20 lớp tập huấn, cử hơn 150 lượt cán bộ đi đào tạo chuyên môn và lý luận chính trị. Trong bối cảnh văn hóa phải đối mặt với nhiều thách thức như mai một di sản, thiếu nghệ nhân kế cận hay đòi hỏi chuyên nghiệp hóa, công tác đào tạo nhân lực thể hiện rõ tầm nhìn dài hạn và sự chủ động của tỉnh.
Những thách thức và yêu cầu đặt ra để văn hoá thành động lực phát triển
Bên cạnh thành tựu nổi bật, Phú Thọ vẫn đối diện một số khó khăn: nguồn lực đầu tư văn hóa còn hạn chế; nhiều di tích khảo cổ, di tích cách mạng chưa được đầu tư tương xứng; chế độ đãi ngộ nghệ nhân còn thấp; công nghiệp văn hóa chưa phát triển mạnh như kỳ vọng. Những vấn đề này đòi hỏi chiến lược mới, giải pháp mạnh mẽ hơn và sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành, các cấp.
Định hướng chiến lược đến năm 2030 xác định mục tiêu đưa Phú Thọ trở thành trung tâm văn hóa – tín ngưỡng của cả nước; phát triển kinh tế – xã hội dựa trên nền tảng văn hóa; đưa công nghiệp văn hóa trở thành ngành kinh tế thế mạnh; nghiên cứu lập hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận Mo Mường và Tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên; đầu tư các công trình văn hóa trọng điểm như Tháp Hùng Vương; phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế quan trọng với tăng trưởng trực tiếp hai con số.
Bên cạnh đó, việc điều chỉnh Quy hoạch tỉnh 2021–2030, tầm nhìn 2050 cho thấy cách tiếp cận toàn diện, tích hợp: từ quy hoạch hệ thống thiết chế văn hóa – thể thao đến quy hoạch không gian du lịch gồm 5 khu du lịch quốc gia và 9 trung tâm du lịch trọng điểm. Đây là cơ sở để liên kết vùng, phát huy tối đa tiềm năng và tạo động lực phát triển mới.
Trong bối cảnh văn hóa trở thành trụ cột của phát triển bền vững, Phú Thọ đang từng bước hiện thực hóa mục tiêu biến giá trị cội nguồn thành nguồn lực kinh tế – xã hội quan trọng. Những thành tựu giai đoạn 2021–2025 khẳng định vị thế của Đất Tổ như một trung tâm văn hóa – tín ngưỡng, đồng thời mở ra triển vọng phát triển mạnh mẽ trong kỷ nguyên mới.
Xây dựng văn hóa không chỉ là nhiệm vụ của ngành văn hóa mà là trách nhiệm của toàn xã hội. Khi văn hóa được đặt đúng vị trí – nền tảng, mục tiêu và động lực – Phú Thọ sẽ tiếp tục vươn lên, phát triển bền vững và ngày càng khẳng định bản sắc riêng có của vùng đất Tổ thiêng liêng.
V.X.B - N.T. D
