Đồng bằng sông Cửu Long là trung tâm sản xuất nông nghiệp lớn nhất Việt Nam, đóng góp hơn 50% tổng sản lượng lúa cả nước, 70% các loại trái cây và 95% sản lượng gạo xuất khẩu. Tuy nhiên, thâm canh sản xuất nông nghiệp, thủy sản cùng với các tác động của biến đổi khí hậu (BĐKH) khiến khu vực kinh tế trọng yếu này đang đối mặt với nhiều thách thức.
Trong nhiều năm qua, Chính phủ Việt Nam đã có nhiều chủ trương, chính sách, kêu gọi đầu tư và hợp tác quốc tế thực hiện nhiều chương trình phát triển, giúp ĐBSCL từng bước tái cơ cấu, chuyển đổi định hướng phát triển ngành nông nghiệp nhằm giúp khu vực tăng trưởng bền vững, thích ứng linh hoạt với BĐKH, bảo vệ con người và sự cân bằng sinh thái trong khu vực.
Đồng hành cùng Việt Nam trong các nỗ lực phát triển bền vững ĐBSCL, trong những năm qua Chính phủ CHLB Đức đã liên tục triển khai nhiều dự án nông nghiệp, môi trường và thích ứng biến đổi khí hậu tại khu vực này. Với tổng vốn đầu tư bảy triệu Euro, Dự án GIC Việt Nam là gói cam kết hỗ trợ kỹ thuật tiếp theo từ Chính phủ Đức, được phối hợp thực hiện bởi Cục Kinh tế Hợp tác và Phát triển Nông thôn, GIZ và chính quyền sáu tỉnh An Giang, Đồng Tháp, Cần Thơ, Hậu Giang, Kiên Giang và Sóc Trăng từ năm 2020-2024.
Thông qua thúc đẩy và tăng cường năng lực áp dụng các giải pháp đổi mới sáng tạo và những mô hình kinh tế có tính cạnh tranh, Dự án GIC Việt Nam sẽ hỗ trợ nông dân nâng cao chất lượng sản phẩm nhằm đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng của thị trường quốc tế. Dự án sẽ giúp cải tiến các hệ thống canh tác theo hướng bền vững, qua đó nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng nguồn tài nguyên thiên nhiên đồng thời tăng cường khả năng thích nghi và chống chịu trước các tác động của BĐKH của hai chuỗi giá trị nông sản chủ lực ở ĐBSCL là lúa gạo và xoài.
Ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục KTHT & PTNT nhận định: "Với mục tiêu trọng tâm là thúc đẩy việc tìm ra các đổi mới sáng tạo, mô hình kinh tế phù hợp và khả thi để triển khai trong hai chuỗi giá trị lúa gạo và xoài ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, chúng tôi rất kỳ vọng sẽ cùng dự án GIC Việt Nam tạo ra những tác động tích cực giúp nâng cao chất lượng, xây dựng hình ảnh và cải thiện vị thế nông sản Việt Nam tại các thị trường khó tính như châu Âu hay Mỹ. Chúng tôi sẽ phối hợp chặt chẽ cùng dự án để đảm bảo các can thiệp được triển khai thuận lợi, qua đó mang lại những lợi ích thiết thực cho các nhân tố trong hai chuỗi trị từ nông dân, đến hợp tác xã và các doanh nghiệp".
Dự án đề cập tới các giải pháp liên quan đến người nông dân và sức khỏe người tiêu dùng
Trong năm năm triển khai, GIC Việt Nam sẽ hỗ trợ 20.000 nông hộ sản xuất nhỏ cải thiện được chất lượng sản phẩm của mình, 20.000 nông hộ có thể nâng cao thu nhập từ 15-20%. 12.000 nông hộ sẽ được đào tạo và áp dụng các giải pháp giảm thiểu các tác động tiêu cực lên môi trường. Dự án sẽ chú trọng thúc đẩy sự tham gia của khối tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ,các hợp tác xã (HTX) nhằm tạo mối liên kết giữa người sản xuất và doanh nghiệp, thúc đẩy các cơ hội hợp tác trực tiếp dựa trên những nhu cầu và quan tâm chung của các nhân tố tham gia chuỗi giá trị.
Các doanh nghiệp/HTX tham gia dự án sẽ được nâng cao năng lực, cải tiến quy trình sản xuất, qua đó cải thiện một số chỉ số hiệu quả kinh doanh chính. Khoảng 200 việc làm mới, ưu tiên cho phụ nữ và thanh niên được kỳ vọng tạo ra thêm từ các mô hình tận dụng phụ phẩm lúa gạo như rơm rạ.
Ông Oemar Idoe, Trưởng nhóm các dự án Nông nghiệp, Môi trường, Biến đổi khí hậu và Hội nhập kinh tế khu vực ASEAN, Đại diện cho Giám đốc Quốc gia GIZ Việt Nam cho biết: "Dự án GIC VN đưa ra cách tiếp cận mới trong lĩnh vực hợp tác phát song phương phát triển chuỗi giá trị bằng cách tập trung thúc đẩy các đối tác đa bên. Qua đó, dự án dự định lựa chọn, điều chỉnh và nhân rộng các giải pháp đổi mới sáng tạo để đóng góp vào sự phát triển bền vững trên mọi phương diện
Hiện nay, Các giải pháp đổi mới sáng tạo bao gồm: Các giải pháp tạo ra công ăn việc làm, chú trong đến những chủ thể quan trọng cho phát triển nông thôn bền vững là người phụ nữ và thanh niên; Các giải pháp liên quan đến người nông dân và sức khỏe người tiêu dùng, bao gồm các giải pháp bảo vệ môi trường và sử dụng hóa chất nông nghiệp có trách nhiệm; Các giải pháp thích ứng với tác động của biến đổi khí hậu như hạn hán và ngập lụt, tập trung vào các giải pháp canh tác nông nghiệp thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu...
Trong Quy hoạch tổng thể phát triển vùng Đồng bằng sông Cửu Long, chính phủ nhấn mạnh việc chuyển đổi hệ thống nông nghiệp vùng đồng bằng, đặc biệt là hệ thống canh tác lúa, theo hướng chống chịu cao hơn, và một số nơi có thể thay thế lúa bằng các cây trồng khác thích hợp hơn. Dự án GIC Việt Nam sẽ đóng góp vào nỗ lực này thông qua các hoạt động nâng cao năng lực cho các bên liên quan ở địa phương, gồm cơ quan nhà nước, người nông dân, các cơ sở sản xuất kinh doanh tư nhân và các hợp tác xã, giúp họ tham gia vào quá trình phát triển chuỗi giá trị nông sản bền vững. Dự án sẽ hỗ trợ cải thiện các dịch vụ hỗ trợ giúp hoạt động sản xuất hiệu quả, thân thiện với môi trường và đạt được chứng nhận.
Dự án GIC giúp ĐBSCL đối mặt với các vấn đề trên và thực hiện các định hướng phát triển mà Chính phủ xây dựng thông qua các giải pháp phát triển chuỗi giá trị của gạo và trái cây là hai ngành thế mạnh của ĐBSCL.
Thứ nhất, Xây dựng cơ chế thúc đẩy tìm kiếm, thử nghiệm và nhân rộng các giải pháp sáng tạo nhằm hỗ trợ chuyển đổi cơ cấu nông nghiệp lấy tài nguyên thiên nhiên làm trọng tâm, góp phần giảm qui mô diện tích trồng lúa theo định hướng tái cơ cấu ngành gạo, giảm diện tích trồng lúa 3 vụ xuống còn 2 hay 1 vụ đồng thời đa dạng hóa chuyển sang sản xuất các mặt hàng có giá trị gia tăng cao như rau củ quả hay nuôi trồng thủy sản phù hợp với thế mạnh của từng địa phương;
Thứ hai, Giới thiệu thử nghiệm và phổ biến nhân rộng thực hành các giải pháp sáng tạo trong đổi mới phương pháp canh tác ứng dụng công nghệ cao (như công nghệ thông tin, viễn thám, thiết bị bay không người lái, v.v.), thực hành áp dụng các tiêu chuẩn canh tác bền vững (SRP, VietGAP,...) qua đó giảm sử dụng nguyên liệu (nước, giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật); tăng cường năng lực công nghệ chế biến và sử dụng các sản phẩm phụ. Qua đó, giúp sử dụng tài nguyên thiên nhiên đặc biệt tài nguyên đất và nước một cách bền vững, giảm phát thải nhà kính, bảo vệ môi trường, bảo vệ sức khỏe của người dân trong khu vực, nâng cao chất lượng sản phẩm và an toàn thực phẩm đáp, ứng yêu cầu tiêu chuẩn chất lượng của thị trường trong nước và xuất khẩu, đồng thời giảm giá thành sản xuất, tăng giá trị sản phẩm, thu nhập của nông dân được nâng cao.
Thứ ba, Đổi mới sáng tạo trong tổ chức quản lý sản xuất theo hướng phát triển chuỗi, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và điều hành hoạt động của từng khâu trong chuỗi giá trị (ví dụ như mô hình block chain), gắn kết hiệu quả các tác nhân trong chuỗi, bao gồm liên kết ngang giữa các nông dân để hình thành các vùng sản xuất chuyên canh, tập trung và liên kết dọc bao gồm liên kết giữa nông dân với các đơn vị tổ chức doanh nghiệp cung ứng vật tư, công nghệ sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm.
Thứ tư, Đổi mới sáng tạo nhằm thúc đẩy các phương thức kinh doanh nông sản (như các sàn giao dịch điện tử) qua đó tăng cơ hội tiếp cận thị trường và tăng 17 hiệu quả kinh tế trên một đơn vị sản phẩm cho các tác nhân trong chuỗi giá trị.
Thứ năm, Đổi mới sáng tạo trong cải tiến, nâng cao hiệu quả cung cấp dịch vụ công, đào tạo nâng cao năng lực cán bộ trong các lĩnh vực hỗ trợ cho sự vận hành và phát triển của các chuỗi giá trị (ưu tiên cho chuỗi gạo và rau củ quả).
Thứ sáu, Thông qua các ứng dụng công nghệ, dự án tạo ra các môi trường mới (thông qua trang web, các diễn đàn điện tử, các ứng dụng di động, v.v.), giúp các tác nhân trong chuỗi giá trị có khả năng tương tác nhanh chóng, trực tiếp với các nhà hoạch định chính sách, các đơn vị cung cấp dịch vụ công.
Trong bối cảnh Việt Nam vừa tuyên bố cam kết đạt mức phát thải ròng bằng không vào năm 2050, dự án GIC tại Việt Nam sẽ đóng góp vào nỗ lực giảm phát thải trong ngành nông nghiệp, đặc biệt là trong canh tác lúa – vốn là một nguồn phát thải đáng kể ở Việt Nam. Các can thiệp hỗ trợ của dự án nhằm nâng cao năng lực cho cơ quan địa phương giảm phát thải khí nhà kính, giám sát và báo cáo về phát thải khí nhà kính trong canh tác lúa kỳ vọng sẽ giúp Việt Nam tiếp cận được với các nguồn lực hỗ trợ tài chính trong tương lai./.
| Theo GS.TSKH Trần Duy Quý, Chủ tịch Hội Khoa học Phát triển Nông thôn Việt Nam - PHANO, thì Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Xanh trong Nông nghiệp và Thực phẩm Việt Nam triển khai tại 6 tỉnh đồng bằng Sông Cửu Long, một khu vực chịu nhiều tổn thương nhất từ biến đổi khí hậu là phù hợp với các giải pháp về chủ trương thuận thiên (thuận với thiên nhiên), với Nghị quyết 120 của Chính phủ ra đời rất đúng lúc, nhất là khi biến đổi khí hậu ảnh hưởng rất mạnh mẽ không chỉ cho ĐBSCL mà cho cả thế giới. Bốn năm qua sau khi có Nghị quyết 120 thì các tỉnh cũng như các bộ, ngành có chuẩn bị chuyển sang giai đoạn thuận theo thiên nhiên để phát triển ĐBSCL. Trước đây mỗi người một kiểu, người dân tự phát làm, có khi trên cánh đồng lúa lớn lại có vườn na, ruộng xoài, nuôi cá… Nhưng khi có Nghị quyết 120, các tỉnh mạnh dạn cùng với bà con nông dân phát triển cây kỹ thuật, hệ thống canh tác. Thời gian tới, Chính phủ cần triển khai quy hoạch cụ thể hơn, tiếp tục theo “thuận thiên”. Có những nơi mùa mưa chứa nước nhiều quá nhưng mùa khô lại không có, thay vì 3 vụ lúa vừa tốn kém nước ngọt hiếm hoi, thì có thể xem xét lựa chọn vùng phù hợp chuyển sang trồng xoài, hoặc cây phù hợp. Những cách làm đó tới đây các ngành cũng như bà con nông dân ngồi lại cùng với doanh nghiệp có đầu ra lớn bàn bạc để nghị quyết thành công hơn. |
