Chùa Dạ Khách thôn Lục Thụ, xã Xuân Lôi, huyện Lập Thạch sau khi được trùng tu
Theo thống kê, trên địa bàn huyện Lập Thạch có 160 di tích lịch sử văn hóa và di tích lịch sử cách mạng; trong đó có 13 di tích được xếp hạng quốc gia, 62 di tích được xếp hạng cấp tỉnh và 85 di tích chưa xếp hạng. Cùng với đó, toàn huyện có 49 lễ hội truyền thống mang yếu tố đặc sắc, tiêu biểu như: Lễ hội Đền Trần Nguyên Hãn, lễ hội “Leo cầu bắt chạch cầu đinh”, “Chạy nước kéo lửa nấu cơm thi”... Đặc biệt, địa phương đã lưu giữ được các giá trị văn hóa phi vật thể như làn điệu dân ca Soọng cô được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia từ năm 2018.
Các di tích lịch sử, văn hóa mà vùng đất và con người Lập Thạch tạo dựng được qua các thời kỳ lịch sử được gìn giữ và phát huy, thể hiện ở hệ thống di sản văn hóa vật thể; hệ thống di tích thờ Thần, thờ Phật phong phú, đa dạng, phân bố ở hầu khắp các địa phương và các lễ hội được tổ chức hằng năm gắn với các di tích lịch sử văn hóa.
Thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng các cấp, nhất là Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện lần thứ 21, những năm qua, Lập Thạch đã tập trung chỉ đạo, triển khai phát triển toàn diện, đồng bộ kinh tế và xã hội; kết hợp chặt chẽ, hài hòa giữa phát triển kinh tế với phát triển văn hóa, xã hội, bảo tồn các di tích lịch sử; thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng chính sách, từng bước đi.
Hằng năm, Lập Thạch đều dành nguồn lực cho đầu tư, nâng cấp, bảo tồn các di tích lịch sử; tổ chức các lễ hội truyền thống thu hút đông đảo Nhân dân và khách thập phương. Tính từ năm 2020 đến nay, Lập Thạch đã dành hơn 60 tỷ đồng để tu bổ, cải tạo, sửa chữa, nâng cấp, phục dựng các di tích lịch sử. Trong đó, tiêu biểu là dự án tu bổ chùa Dạ Khách tại xã Xuân Lôi với tổng kinh phí trên 7 tỷ đồng từ nguồn xã hội hóa.
Theo báo cáo của Phòng Văn hóa, Thông tin huyện Lập Thạch, chùa Dạ Khách được xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh. Nơi đây có dấu ấn của Đại công thần Trần Nguyên Hãn, người đã có công chiến đấu đánh giặc ngoại xâm cùng vua Lê Lợi. Trải qua năm tháng, chùa Dạ Khách đã xuống cấp trầm trọng, không bảo đảm điều kiện phục vụ nhu cầu tâm linh của Nhân dân, phật tử trong và ngoài xã Xuân Lôi. Được sự đồng ý của cấp trên, đầu tháng 7/2022, chùa Dạ Khách được khởi công, tôn tạo. Sau gần 2 năm thi công, ngôi chùa đã hoàn thành với tổng kinh phí trên 7 tỷ đồng bằng nguồn xã hội hóa với các hạng mục: Nhà giảng đường, nhà thờ mẫu, ngôi tam bảo và các công trình khác như tháp, lầu địa tạng, nhà ăn, tường rào, sân, công trình vệ sinh. Việc khánh thành và đưa chùa Dạ Khách được tu bổ, tôn tạo vào hoạt động không chỉ đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng, tâm linh của Nhân dân mà còn là biểu thị sự thành kính, biết ơn công đức của các vị tiền bối đã có công với đất nước.
Theo đánh giá của UBND huyện Lập Thạch, việc phát huy tốt giá trị các di tích lịch sử và các lễ hội truyền thống không chỉ giúp cho thế hệ trẻ hiểu được truyền thống dựng nước và giữ nước của thế hệ cha ông mà còn góp phần đưa kinh tế của địa phương ngày càng phát triển; thu nhập bình quân đầu người đạt 61 triệu đồng/người/năm. Đây cũng nền tảng quang trọng để thực hiện tiêu chí văn hóa trong xây dựng nông thôn mới và Làng văn hóa kiểu mẫu.
Tính đến tháng 7/2024, Lập Thạch có 3 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao, 16 thôn đạt chuẩn thôn nông thôn mới kiểu mẫu. Lĩnh vực văn hoá - xã hội có nhiều tiến bộ; hằng năm, tỷ lệ gia đình văn hóa, thôn, tổ dân phố văn hoá luôn đạt trên 90%. Đặc biệt, huyện đã hoàn thành đưa và sử dụng 3 Làng văn hóa kiểu mẫu ở thôn Hoàng Chung, xã Đồng Ích; thôn Quảng Cư, xã Quang Sơn; thôn Vân Nam, xã Vân Trục. Riêng tại thôn Hoàng Chung, xã Đồng Ích, thời gian gần đây có nhiều đoàn khách đến tham quan, học hỏi kinh nghiệm trong việc gìn giữ, gắn việc bảo tồn, phát huy di tích lịch sử cấp quốc gia Đền thờ Tả tướng Lưỡng Quốc Triệu Thái và Đình Hoàng Chung với phát triển du lịch.
Phát triển văn hóa, nâng cao đời sống tinh thần cho Nhân dân, năm 2023, Lập Thạch tổ chức khánh thành công trình Tượng đài Tả Tướng quốc Trần Nguyên Hãn tại khu Quảng trường huyện, tạo điểm nhấn văn hoá trên địa bàn. Mới đây, huyện cũng phát động cuộc thi sáng tác biểu trưng (logo) với các yêu cầu như thiết kế đơn giản, thẩm mỹ, dễ nhớ, dễ nhận biết, ấn tượng với công chúng và thể hiện được những nét đặc trưng về văn hóa, con người huyện Lập Thạch.
