Là một hoạt động thường niên, POBI được thực hiện độc lập bởi các tổ chức nghiên cứu phi lợi nhuận, nhiều tiêu chí đánh giá POBI 2021 đã có sự cải thiện so với năm 2020 . Diễn đàn Nông thôn và Phát triển tổng hợp một số nét chủ yếu về sự kiện này nhằm cung cấp thông tin đến bạn đọc.
Mở đầu
Khảo sát chỉ số công khai ngân sách cấp Tỉnh (POBI) là một hoạt động thường niên được thực hiện ở Việt Nam từ năm 2017. POBI là một sáng kiến quốc gia, được thực hiện độc lập bởi các tổ chức nghiên cứu phi lợi nhuận. Khảo sát POBI 2021 được 2 tổ chức thành viên của Liên minh Minh bạch Ngân sách (BTAP) làTrung tâm Nghiên cứu Kinh tế & Chiến lược Việt Nam(VESS ) vàTrung tâm Phát triển& Hội nhập (CDI) thực hiện Đây là khảo sát dựa trên bằng chứng công khai tài liệu ngân sách địa phương của toàn bộ 63 tỉnh, thành phố Việt Nam dưới sự hỗ trợ của Tổ chức Oxfam . Nội dung khảo sát bao gồm ba trụ cột chính về minh bạch ngân sách, sự tham gia của người dân và trách nhiệm giải trình trong chu trình ngân sách.
Minh bạch được xây dựng thông qua đánhh giá tính sẵn có, kịp thời, thuận tiện, đầy đủ, tin cậy và liên tục của 11 loại tài liệu ngân sách. Chỉ số này là kết quả của 87 câu hỏi được quy về thang điểm 100. Sự tham gia của người dân là trụ cột thứ hai, bao gồm 6 câu hỏi tính điểm, được xây dựng thông qua khảo sát mức độ UBND và Sở Tài chính cấp tỉnh tạo điều kiện để người dân tham gia vào quy trình ngân sách và có trách nhiệm phản hồi những câu hỏi của công dân liên quan tới ngân sách nhà nước. Trụ cột thứ ba là về trách nhiệm giải trình. Trụ cột này có 8 câu hỏi tính điểm cho biết thực tế công khai giám sát và trách nhiệm giải trình của Hội đồng Nhân dân (HĐND) và UBND cấp tỉnh đối với hoạt động quản lý tài chính công. Trách nhiệm giải trình được đánh giá thông qua việc công khai những tải liệu liên quan tới quá trình thẩm định, thảo luận và phê duyệt ngân sách của HDND theo Luật Tiếp cận Thông tin.
Kể từ lần khởi đầu vào năm 2018, Khảo sát POBI đã trở thành công cụ giúp các tỉnh có thể tham chiếu và đo lường mức độ công khai, minh bạch trong quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) và mức độ thực thi Luật Ngân sách .Kết quả khảo sát góp phần tăng thêm niềm tin của người dân và các đối tác phát triển đối với quản lý ngân sách thông qua những hình thức quản lý minh bạch với trách nhiệm giải trình và sự tham gia của người dân.
POBI-2021 chỉ số đo lường công khai Ngân sách của 63 tỉnh thành phố trongcả nước
Khảo sát POBI-2021 được áp dụng cho năm Nghân sách 2021 với những tài liệu dược công’khai trước ngày 31 tháng 01 năm 2022. Chỉ số công khai POBI-2021 được vận dụng cho chu trình ngân sách câp Tỉnh trong các khâu : Lập, phê duyệt, thực hiện và quyết toán ngân sách theo Luật ngân sách Việt Nam và thông lệ quốc tế. Ngoài 2 trụ cột chính về minh bạch ngân sách, sự tham gia của người dân, khảo sát POBI-2021 còn bổ sung thêm trụ cột quan trọng thứ ba là trách nhiệm giải trình. Trong xếp hạng công khai minh bạch ngân sách địa phương, POBI -2021 được thực hiện theo thang điểm100 chia làm 4 mức, đó là công khai đầy đủ ,tương đối công khai, công khai chưa đầy đủ và ít công khai. Công khai đầy đủ có điểm quy đổi phải đạt từ 75 đến 100; tương đối công khai từ 50 đến dưới 75; công khai chưa đầy dủ từ 25 đến dưới 50 và dưới 25 diểm quy đổi là it công khai.
Báo cáo kết quả khảo sát chỉ số công khai Ngân sách cấp Tỉnh năm 2021 nhận định, mức độ công khai ngân sách cấp Tỉnh cải thiện không đáng kể so với năm ngân sách 2020.
Làm rõ nôi dung khảo sát về trụ cột minh bạch ngân sách,. PGSTS Vũ Sỹ Cường, đại diện cho nhóm nghiên cứu POBI-2021nhấn mạnh, điểm xếp hạng trung bình về công khai ngân sách 63 tỉnh, thành trong cả nước mới đạt 69,53/100 điểm, tăng 0,44 điểm so với năm 2020. Trong đó có 31 tỉnh công khai đầy đủ ; số tỉnh công khai tương đối đầy đủ là 24; số công khai chưa đầy đủ và ít công khai lần lượt là 6 và 2 tỉnh.
Khoảng cách chênh lệch công khai giữa các tỉnh, thành phố diễn ra khá rộng. Vũng Tàu là tỉnh đứng đầu bảng xếp hạng đạt 98,59 điểm, Khánh Hòa xếp thứ hai với 92,69 điểm; trong khi ở nhóm cuối bảng, Bình Phước và Hà Tĩnh lần lượt chỉ đạt 5,15 và 9,14 điểm. Trongg kết quả xếp hạng, so với năm 2020, 3 tinh tiến bộ vượt bậc là. Quảng Bình, Khánh Hòa, Quảng Ninh lần lượt tăng 45, 42 và 39 bậc; ngược lại thứ hạng của 3 tỉnh Ninh Bình, Tây Ninh và Lâm Đồng lại sụt giảm đáng kể, lần lượt giảm 38, 35 và 23 bậc.
Phân tích về tính kịp thời,dầy đủ và độ tin cậy của tài liệu ngân sách, báo cáo tông hợp POBI -2021 nêu rõ, dự toán Ngân sách là tài liệu rất quan trọng, nó dược đưa ra nhằm lấy ý kiến đóng góp không chỉ của các chuyên gia mà quan trọng là của đông dảo người dân. Độ tin cậy là tiêu chí do lường việc lập dự toán Ngân sách Nhà nước (NSNN). Trong đó, chi thường xuyên cho giáo dục và y tế là những khoản chi quan của ngân sách địa phương.
Kết quả khảo sát cung cấp một bức tranh chi thường xuyên ngân sách ở cấp tỉnh . Mặc dù được cải thiện,. nhưng dự toán ngân sách và dự toán được công bố còn thấp, lần lượt chỉ có 38 và 31 trong tổng số 63 tỉnh thành phố trong cả nước. So sánh mức chênh lệch giữa dự toán và quyết toán của năm 2020 cũng cho thấy, việc lập dự toán chưa đảm bảo độ tin cậy cho quá trình triển khai thực hiện. Đối với dự toán thu, chỉ 1/63 tỉnh có mức chênh lệch giữa số dự toán và quyết toán dưới 5%, trong khi số tỉnh có mức chênh lệch trên 15% lên tới 53, chiếm trên 84,1%.
Về sự tham gia của người dân
Kết quả khảo sát POBI 2021 cho thấy,còn nhiều hạn chế về cải thiện mức độ giám sát và trách nhiệm giải trình của HĐND. Nhiều tỉnh chưa mở rộng điều kiện để người dân thsam gia vào quy trình ngân sách. Số điểm quy đổi trung bình của 63 tỉnh, thành phố chỉ đạt 41,8 điểm, thuộc mức công khai chưa đầy dủ. Tuy tăng 2,55 điểm so với năm 2020 và 3,78 điểm so với năm 2019, nhưng mức độ cải cải thiện chưa đáng kể. Đà Nẵng là địa phương đạt điểm cao với số điểm 100, bỏ quá xa Đắk Nông là tỉnh có sự tham gia thấp của người dân chỉ đạt 8,3 điểm.
Kết quả khảo sát về mức độ tham gia của người dân cũng dã chỉ ra, các tỉnh ít tạo điều kiện để người dân tham gia vào quy trình ngân sách. Số điểm quy đổi trung bình của 63 tỉnh thành phố tăng 2,5 điểm so với năm trước cho thấy, sự cải thiện về điểm số của trụ cột này còn rất hạn chế.
Theo Điều 17 của Luật Tiếp cận Thông tin và điều 27 Luật Công nghệ Thông tin 2017 thì, địa chỉ được công khai trên cổng TTĐT của Sở Tài chính được sử dụng để trao đổi, cung cấp thông tin với cá nhân và tổ chức; nhưng theo kết quả đành giá của POBI-2021, chỉ có 11/ 63 tỉnh,thành phản hồi những câu hỏi yêu cầu cung cấp thông tin nghiên cứu qua email hoặc trên cổng tin điện tử của Sở Tài chính, 49 Tỉnh không trả lời.
Đối với những tài liệu phục vụ các kỳ họp HĐND phải công bố trên cổng thông tin điện tử (TTDT) của Tỉnh . Kết quả khảo sát cũng cho thấy, có 27 tỉnh công khai báo cáo tiếp nhận ý kiến cử tri trình kỳ họp HĐND trong kỳ họp tháng 12 năm 2021, chỉ có 7 tỉnh thông báo và hướng dẫn người dân tham gia góp ý cho dự thảo dự toán ngân sách năm 2022 trình HĐND tỉnh.
Về giám sát và trách nhiệm giải trình
Khảo sát POBI-2021 đã tách riêng và bổ sung một số vấn đề liên quan đến giám sát và trách nhiệm giải trình về ngân sách. Kết quả khảo sát cho thấy, điểm bình quân của trụ cột này của cả nước là 48,2 thuộc mức công khai chưa đầy dủ. Kết quả khảo sát còn cho thấy, có 41 tỉnh (65,08%) công khai kế hoạch giám sát thường xuyên và chuyên đề. 14 HĐND tỉnh chiếm 22,2% công khai báo cáo giám sát ngân sách; 21 tỉnh (33,3%) công khai biên bản về dự toán và phân bổ ngân sách năm 2022 trên cổng TTĐT của HĐND; 38 tỉnh (chiếm 60,3%) công khai báo cáo thẩm tra ngân sách;. 41 tỉnh có thư mục hỏi đáp sử dụng được, 7 tỉnh có thư mục hỏi đáp nhưng không sử dụng và 15 tỉnh không có thư mục hỏi đáp.
Ngoài công khai dự toán NSNN năm 2022 qua tiếp xúc cử tri sau kỳ họp tháng 12/2021, UBND và sở Tài chính nhiều tỉnh còn sử dụng các kênh truyền thông khác để tuyên truyền phổ biến dự toán ngân sách 2022 tới người dân.,Có 4 tỉnh sử dụng từ 3 kênh trở lên, 5 tỉnh sử dụng từ 1 đến 2 kênh, số còn lại không sử dụng thêm các kênh truyền thông khác.
Chỉ số công khai Ngân sách Tỉnh 2021(POBI-2021) tiếng nói từ các nhà nghiên cứu với những đề xuất và khuyến nghị
Mở đầu lễ công bố, PGS.TS. Nguyễn Đức Thành, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam (VESS) đã nhận định “Qua nghiên cứu khảo sát năm nay có thể thấy việc tuân thủ công khai ngân sách tỉnh tiếp tục được cải thiện. Có 31 tỉnh đạt mức độ công khai đầy đủ, so với 27 tỉnh của năm trước, và 0 tỉnh nào vào năm đầu tiên. Đây là bước tiến đáng khích lệ từ khi Chỉ số POBI ra đời. Quan sát cho thấy, tỉnh nào thực hành công khai ngân sách tốt tỉnh dó thường thực thi ngân sách một cách tích cực; những tỉnh thiếu ý thức tuân thủ Luật Ngân sách 2015 liên tục nằm trong nhóm có thứ hạng thấp.. Có những tỉnh tuy ban đầu chưa tuân thủ tốt, nhưng đã cải thiện mạnh mẽ và giữ ổn định ở vị trí cao, như Hòa Bình và Lạng Sơn..So với năm trước, những tỉnh có sự cải thiện tốt nhất bao gồm: Quảng Bình, Khánh Hòa, Quảng Ninh. Ông hy vọng các tỉnh sẽ ngày càng nghiêm túc trong việc thực hành công khai minh bạch theo đúng tinh thần pháp luật.”
Thay mặt tổ chức Oxfarm Việt Nam, Quản lý cấp cao Nguyễn Thu Hương đánh giá, công khai minh bạch ngân sách là yêu cầu tất yếu để đảm bảo sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội. Qua đó. mọi người mới có thông tin để đóng góp ý kiến, giúp cho quá trình sử dụng ngân sách hiệu quả, sát với nhu cầu thực tế và mong đợi của người dân. Bà cho biết, qua 5 năm thực hiện, kết quả đã thay đổi rõ rệt và nhấn mạnh năm nay là năm đầu thực hiện chỉ số công khai minh bạch ngân sách cấp tỉnh bằng đo lường trách nhiệm giải trình, đặc biệt là trách nhiệmm của HĐND tỉnh trong giám sát sử dụng ngân sách.và tin rằng, kết quả POBI được công bố sẽ cung cấp những thông tin hữu ích, chân thực cho Chính phủ, Bộ Tài chính và UBND các tỉnh về mức độ công khai minh bạch ngân sách, sự tham gia và trách nhiệm giải trình trong sử dụng ngân sách cấp tỉnh”,.
Đại diện cho tổ chức điều phối BTAP, Giám đốc điều hành CDI chia sẻ: “Khảo sát POBI 2021 cho thấy có 5 tỉnh đạt 91 điểm trở lên, trong đó, Bà Rịa Vũng Tàu đứng đầu xếp hạng minh bạch ngân sách POBI 2021 với số điểm 98,59/100. Điều này cho thấy, việc công khai theo Luật Ngân sách Nhà nước hoàn toàn có thể thực hiện được.
Những tỉnh công khai ngân sách chưa đầy đủ hoặc ít công khai cần thực hiện công khai thông tin một cách đầy đủ. Cần có chế tài xử lý đối với các cơ quan, cá nhân chưa hoàn thành trách nhiệm về công khai ngân sách”.
Trong thảo luận bàn tròn với sự tham gia của TS Bùi Đặng Dũng, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Tài chính và Ngân sách của Quốc hội, PGSTS. Vũ Sỹ Cường, Chuyên gia Tài chính công, Đại diện Vụ Ngân sách Nhà nước Bộ Tài chính, các Giám đốc CDI,VESS và Đại diện nhiều sở Tài chính cấp Tỉnh. TS Bùi Đặng Dũng cho biết, điều 6 của Luật Ngân sách nhà nước đã quy định cụ thẻ về công khai, minh bạch ngân sách nhà nước và nhấn mạnh.“Đã có quy định rồi, trách nhiệm giải trình của các cấp chức năng sẽ rõ ràng hơn”-
Thay mặt cho các nhà nghiên cứu, PGS .TS Vũ Sỹ Cường đã kiến nghị các tỉnh cần khắc phục và công khai ngay những tài liệu bắt buộc phải công bố theo quy định của Luật Ngân sách 2015 và Luật Thông tin 2016. Ông nhấn mạnh, xây dựng kế hoạch và lập dự toán ngân sách cần được tính toán và xem xét cẩn trọng, đảm bảo mức chênh lệch giữa số dự toán vào số quyết toán không nhiều hơn 5%. Để làm được điều náy; các tỉnh cần chủ động hơn trong việc tiếp nhận và phản hồi những ý kiến đóng góp của người dân. Đặc biệt là rà soát lại việc cung cấp địa chỉ liên hệ, cập nhật thư mục hỏi đáp để người dân có thể tham gia dễ dàng hơn.
Công khai ngân sách là trách nhiệm chung của mọi ngành. Việc công khai giúp người dân hiểu rõ và có nhìn nhận, đánh giá đúng về sử dụng hiệu quả nguồn ngân sách. Đại diện Sở tài chính tỉnh Quảng Bình chia sẻ, chỉ số công khai ngân sách tỉnh là cơ hội để nhìn lại trách nhiệm tham mưu ngân sách cho tỉnh. Trước đây, Quảng Bình là tỉnh thuộc nhóm ít công khai.Với sự quan tâm của lãnh đạo địa phương cùng với quyết tâm của cán bộ, chuyên viên Tài chính, Quảng Bình đã thăng hạng đáng kể trong bảng chỉ số POBI, lọt vào top các tỉnh công khai ngân sách đầy đủ. trong năm 2021
Kết quả khảo sát POBI 2021 cho thấy, dường như chưa có sự cải thiện đáng kể so với POBI 2020. Điểm bình quân POBI 2021 đạt 69,53 chỉ tăng 0,44 điểm so với năm 2020; nhưng đã thay đổi tích cực về tỉ lệ các tỉnh công bố đầy dủ thông tin. Dựa trên kết quả xếp hạng POBI 2021, các nhà nghiên cứu dã đưa ra một số kết luận và khuyến nghị chính sách sau đây:
Về tính sẵn có.
POBI 2021 chưa cải thiện đáng kể trong công khai tài liệu ngân sách so với năm 2020. Do đó, cần khắc phục và công khai ngay những tài liệu bắt buộc phải công bố theo quy định của Luật Ngân sách năm 2015 và Luật Tiếp cận Thông tin năm 2016.
Về tính kịp thời
Đã có sự cải thiện về công khai tài liệu so với năm 2020, nhưng lại giảm về số lượng tỉnh công bố đúng hạn. Nhóm nhóm nghiên cứu đã đề nghị các tỉnh cần thực hiện đúng và đầy đủ việc công khai kịp thời các thông tin ngân sách.
Về tính đầy đủ .
Tuy có tiến bộ so với năm 2020, nhưng tài liệu dự thảo dự toán và dự toán được phê duyệt công bố còn thấp, lần lượt mới là 38 và31 tỉnh. Công khai dự toán và quyết toán đầu tư ít cải thiện; chi đầu tư còn hạn chế, chưa theo đúng kế hoạch của nhiều địa phương.
Về tính thuận tiện
So với năm 2020, tài liệu công khai trong khảo sát POBI 2021 tiếp tục cải thiện,. Riêng về danh mục dự án đầu tư công có tới 19 tỉnh còn khó khăn trong chuyển đổi.
Về độ tin cậy
Đã có những cải thiện trong phân bổ ngân sách cho lĩnh vực GDĐT, nhưng lĩnh vực y tế và dân số lại giảm so với 2020.Kết quả khảo sát cho thấy, nhiều tỉnh còn chủ quan, chưa chuẩn bị kĩ về nguồn lực để ứng phó với dịch bệnh. Việc lập dự toán ngân sách chưa đảm bảo độ cậy cho quá trình thực hiện; mức chênh lệch giữa số dự toán và số quyết toán còn cao, có tới 53 tỉnh mức chêch lệch lên trên 15%.. Do đó, việc lên kế hoạch và lập dự toán cần được tính toán và xem xét cẩn trọng để đảm bảo mức chênh lệch giữa số dự toán và số quyết toán không quá 5%.
Về tính liên tục.
Kết quả được đánh giá tích cực so với năm 2020. Việc duy trì công khai tài liệu ngân sách của những năm trước là rất cần thiết, nó không chỉ phục vụ cho việc tìm kiếm thông tin mà còn giúp kiểm chứng về tính tin cậy của các thông tin ngân sách. Duy trì việc công khai liên tục tài liệu ngân sách qua các năm là việc làm cần thiết.
Về sự tham gia
Thaam gia của người dân đóng vai trò quan trọng trong tiến trình xây dựng và thực hiện ngân sách. Nhìn chung, các tỉnh còn ít tạo điều kiện để người dân tham gia vào quy trình ngân sách. Số điểm quy đổi trung bình của 63 tỉnh thành phố là 41,8 điểm, tuy tăng 2,55 điểm so với năm 2020 và 3,78 điểm so với năm 2019. Nhưng qua đó, có thể thấy ,sự cải thiện về điểm số của trụ cột này còn rất hạn chế. Do đó, các tỉnh cần chủ động hơn trong việc tiếp nhận và phản hồi các câu hỏi, thắc mắc của người dân.
Về giám sát và trách nhiệm giải trình
Kết quả khảo sát cho thấy, điểm số trung bình của trụ cột này mới đạt 48,2, ở mức công khai thấp, cần cải thiện rất nhiều về trách nhiệm giám sát và giải trình. Theo đó,. cần tăng cường hơn nữa nghĩa vụ và trách nhiệm của HĐND với vai trò của cơ quan dân cử. Ngoài việc công khai các kế hoạch giám sát, kết quả giám sát cũng cần được công khai đầy đủ và cụ thể. Đặc biệt cần
rà soát lại việc cung cấp địa chỉ liên hệ, cập nhật thư mục hỏi đáp để tăng được hiệu quả giám sát và nâng cao trách nhiệm giải trình đối với người dân’
Thay lời kết luận
Qua 5 năm thực hiện POBI, kết quả đã thay đổi rõ rệt. Là năm đầu thực hiện chỉ số công khai minh bạch có đo lường trách nhiệm giải trình, POBI 2021đã có sự cải thiện so với năm 2020, nhưng tài liệu dự toán và quyết toán còn chênh lệch cao. Đây là vấn đề cần được quan tâm để công khai đầy đủ theo quy định của Luật ngân sách 2015 và Thông tư 343/2016/TT- BTC của Bộ Tài Chính.
Cùng với công khai đầy dủ, chủ động tiếp nhận và phản hồi để người dân có thể dễ dàng tham gia đóng góp ngay từ dự thảo ngân sách dịa phương là việc làm cần thiết. Nhằm thực hiện tốt nghĩa vụ và trách nhiệm của cơ quan dân cử, vai trò của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh cần được tăng cường. Ngoài công khai các kế hoạch giám sát, kết quả giám sát của HDND Tỉnh cũng cần được công khai đầy đủ và cụ thể.
Khắc phục tình trạng chênh lệch còn quá xa giữa dự toán và quyét toán ngân sách ở nhiều dịa phương, việc lập dự toán cần được tính toán và xem xét cẩn trọng để đảm bảo mức chênh lệch giữa số dự toán và số quyết toán không nhiều hơn quá 5%
