Bài viết này giải mã những triết lý và giải pháp của Giáo sư Vũ Khiêu thông qua từng chữ cái trong tên ông: V-U-K-H-I-E-U. Đây không chỉ là một lối tiếp cận độc đáo mà còn làm nổi bật những điểm cốt lõi mà ông đã dày công đúc kết, giúp bạn đọc dễ dàng nắm bắt những tinh thần xuyên suốt được thể hiện trong hệ thống các công trình, tác phẩm nghiên cứu đồ sộ của ông.
(1) V - Văn hóa: Nền tảng và nguồn lực chiến lược
Giáo sư Vũ Khiêu đã sớm nhận định vấn đề cốt lõi mà Việt Nam đang đối diện: làm sao để phát triển kinh tế nhanh chóng mà vẫn giữ vững bản sắc dân tộc? Giải pháp của ông không nằm ở những mô hình kinh tế phức tạp, mà ở chính nền tảng văn hóa.
Ông khẳng định văn hóa không chỉ là “hồn cốt” mà còn là “nguồn lực chiến lược”. Đây là một luận điểm mang tính đột phá, vượt ra khỏi quan niệm truyền thống coi văn hóa chỉ là một yếu tố tinh thần đơn thuần. Ông lập luận rằng, sức mạnh thực sự của một quốc gia không phải là sức mạnh quân sự hay kinh tế bề mặt, mà nằm ở sức sống mãnh liệt của nền văn hiến, được hun đúc từ các giá trị tinh thần và vật chất.
Lời giải của Giáo sư Vũ Khiêu cho bài toán phát triển bền vững là: mọi sự phát triển đều phải được xây dựng trên nền tảng văn hóa. Tư tưởng này mang ý nghĩa định hướng chiến lược. Nếu thiếu nền tảng văn hóa, sự phát triển dù nhanh đến đâu cũng sẽ thiếu bền vững. Ông đã phân tích các giá trị cốt lõi như chủ nghĩa nhân đạo, lòng yêu thương, tinh thần tương thân tương ái để chứng minh rằng đây chính là giải pháp hữu hiệu tạo ra một xã hội gắn kết.
Luận giải của Giáo sư Vũ Khiêu đã được khẳng định trong Nghị quyết Trung ương 5 (Khóa VIII), khi xác định văn hóa là nền tảng tinh thần, mục tiêu, động lực của sự phát triển. Điều này cho thấy những nghiên cứu của ông không chỉ mang tính lý luận mà còn có tính ứng dụng cao, đưa ra một giải pháp cho con đường phát triển dựa trên chính sức mạnh nội tại của văn hiến Việt Nam.
(2) U - Ưu việt: Tư duy phát triển bền vững
Giáo sư Vũ Khiêu đã sớm nhận ra những nguy cơ tiềm ẩn của sự phát triển "nóng" và đưa ra giải pháp mang tính định hướng: đặt con người vào vị trí trung tâm của sự phát triển. Trong tác phẩm "Bàn về Văn hiến Việt Nam", ông đặc biệt nhấn mạnh rằng, sự tăng trưởng kinh tế chỉ thực sự vững chắc khi được xây dựng trên một nền tảng đạo đức vững mạnh. Phát triển không phải chỉ là GDP tăng trưởng, mà là sự phát triển toàn diện của con người, bao gồm cả tri thức, đạo đức và nhân cách. Mục tiêu cuối cùng của mọi sự phát triển phải là con người hạnh phúc, có cuộc sống đủ đầy cả về vật chất lẫn tinh thần.
Một giải pháp quan trọng khác mà ông đưa ra là hội nhập quốc tế phải có chọn lọc. Ông nhận định rằng, Việt Nam cần chủ động tiếp thu tinh hoa văn hóa của nhân loại nhưng phải kiên quyết loại bỏ những yếu tố tiêu cực.
Luận điểm này đã trở thành một kim chỉ nam, giúp Việt Nam vừa mở cửa hội nhập, vừa bảo vệ được những giá trị văn hóa truyền thống, tránh nguy cơ bị hòa tan bản sắc. Tư duy "Ưu việt" của Giáo sư Vũ Khiêu không chỉ là một lý thuyết mà còn là một chiến lược thực tiễn, cho thấy để phát triển bền vững, Việt Nam phải trở về với chính nguồn lực vô tận: Văn hiến Việt Nam.
(3) K - Kế thừa và sáng tạo: Chìa khóa đổi mới
Giáo sư Vũ Khiêu đã đưa ra một giải pháp mang tính đột phá cho bài toán bảo tồn văn hóa trong bối cảnh hiện đại: kết hợp nhuần nhuyễn giữa kế thừa và sáng tạo. Ông cho rằng văn hóa sẽ trở nên "khô cứng" nếu chỉ dừng lại ở việc kế thừa thụ động.
Theo Giáo sư Vũ Khiêu, kế thừa không phải là sao chép mà là quá trình chắt lọc, tiếp thu những giá trị cốt lõi, những tinh hoa đã được chứng minh sức sống qua lịch sử. Ông đã chỉ ra rằng, việc kế thừa này phải xuất phát từ sự thấu hiểu và trân trọng sâu sắc cội nguồn.
Giải pháp để văn hóa phát triển là sự sáng tạo. Nếu chỉ kế thừa mà không sáng tạo, văn hóa sẽ trở nên lạc hậu, xa rời đời sống hiện đại. Sáng tạo là cách đưa "hồn cốt" của dân tộc vào những hình thức mới, giúp những giá trị truyền thống trở nên sống động, có sức hấp dẫn với thế hệ trẻ.
Ông đã đưa ra minh chứng tiêu biểu: tư tưởng "đạo đức làm người" của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đây không chỉ là sự tiếp nối những giá trị đạo đức truyền thống mà còn là một sự sáng tạo vĩ đại, biến đạo đức thành sức mạnh hành động, sức mạnh giải phóng dân tộc. Lời giải của Giáo sư Vũ Khiêu đã trở thành kim chỉ nam cho công cuộc xây dựng và phát triển văn hóa ở Việt Nam, khẳng định rằng văn hóa là một "dòng chảy" sống động, luôn đổi mới và phát triển.
(4) H - Hòa hợp: Sức mạnh nội sinh của dân tộc
Giáo sư Vũ Khiêu đã đưa ra một luận điểm sâu sắc và mang tính định hướng: hòa hợp và thống nhất là một giá trị văn hóa tạo nên sức mạnh nội sinh của dân tộc. Trong tác phẩm "Bàn về Văn hiến Việt Nam", Giáo sư Vũ Khiêu đã phân tích cách người Việt tiếp thu và "Việt hóa" các ảnh hưởng văn hóa từ bên ngoài. Ông chỉ ra rằng, sức mạnh của văn hóa Việt Nam không phải là sự thuần nhất tuyệt đối, mà là khả năng hòa hợp các yếu tố đa dạng một cách nhuần nhuyễn, tạo ra một nền văn hóa vừa thống nhất, vừa đa dạng, có khả năng thích ứng cao trước mọi biến động.
Ông khẳng định sự hòa hợp không chỉ tồn tại ở cấp độ tư tưởng mà còn trong đời sống xã hội. Dù có sự khác biệt về vùng miền, nghề nghiệp hay tín ngưỡng, người Việt luôn có một sợi dây vô hình gắn kết, đó là lòng yêu nước và tinh thần đại đoàn kết. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, lời giải của Giáo sư Vũ Khiêu càng trở nên quan trọng. Hòa hợp không chỉ là một giá trị văn hóa mà còn là một công cụ giúp Việt Nam vượt qua thách thức, duy trì sự ổn định xã hội, đối phó với những mâu thuẫn và bảo vệ chủ quyền quốc gia.
(5) I - Ích lợi: Mục đích tối thượng của văn hoá
Giáo sư Vũ Khiêu đã đưa ra một cái nhìn đột phá, biến khái niệm văn hóa từ một "tài sản tinh thần" tĩnh tại thành một "lợi ích thiết thực". Ông khẳng định rằng, mục đích tối thượng của văn hóa không phải là để chiêm ngưỡng mà là để phục vụ cuộc sống, mang lại lợi ích cụ thể cho con người và dân tộc. Đây là một quan điểm mang tính giải pháp, giúp chuyển hóa văn hóa thành một nguồn lực sống và công cụ hành động mạnh mẽ.
Trong tác phẩm "Bàn về Văn hiến Việt Nam", ông đã minh chứng bằng cách phân tích những giá trị văn hóa cốt lõi. Tinh thần yêu nước và tinh thần đoàn kết đã tạo nên sự gắn kết cộng đồng, giúp người Việt đoàn kết, hỗ trợ lẫn nhau trong thiên tai, dịch bệnh hay chiến tranh. Ông khẳng định đây là một trong những giá trị văn hóa giúp dân tộc đứng vững và phát triển.
Giáo sư Vũ Khiêu khẳng định một quốc gia chỉ phát triển bền vững khi nền tảng văn hóa vững mạnh. Tăng trưởng kinh tế mà thiếu đạo đức sẽ dẫn đến những hệ lụy khôn lường. Văn hóa chính là kim chỉ nam định hướng cho sự phát triển, đảm bảo con người luôn là trung tâm của mọi mục tiêu. Ông đã nâng tầm việc bảo tồn và phát huy văn hóa thành một nhiệm vụ mang tính sống còn, vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến sự hưng thịnh của quốc gia.
(6) E - Êm đẹp: Hài hòa và nhân ái
Trong tác phẩm "Bàn về Văn hiến Việt Nam", Giáo sư Vũ Khiêu đã chỉ ra một giá trị cốt lõi mang tính nhân văn sâu sắc: vẻ đẹp của văn hóa Việt Nam không nằm ở sự phô trương, mà ở sự hài hòa, bao dung và nhân ái. Ông khẳng định, chính những giá trị này đã tạo nên sự "êm đẹp" trong tình dân tộc, làm nên sức mạnh đoàn kết vượt thời gian.
Giải pháp của ông là biến những triết lý sống như "lá lành đùm lá rách" hay "một miếng khi đói bằng một gói khi no" thành một sức mạnh thực tiễn, tạo ra một xã hội gắn kết. Ông nhấn mạnh rằng, lòng nhân ái không chỉ là một nét tính cách, mà là một giá trị cốt lõi, là nền tảng của văn hiến dân tộc.
Giáo sư Vũ Khiêu đặc biệt đề cao vai trò của tư tưởng Hồ Chí Minh trong việc phát huy và nâng tầm giá trị nhân ái. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã biến lòng bao dung truyền thống lên thành tình cảm dân tộc, một sức mạnh đoàn kết vĩ đại. Bằng việc kêu gọi toàn thể người dân cùng chung tay vì mục tiêu chung, Người đã tạo ra một tinh thần "hài hòa" đặc biệt. Tinh thần này đã gắn kết mọi người dân, không phân biệt giai cấp, tôn giáo hay vùng miền, cùng chiến đấu để giành độc lập. Đây là một giải pháp văn hóa để xây dựng khối đại đoàn kết, tạo nên những chiến công lẫy lừng.
(7) U - Ứng vạn biến giữ bất biến: Con đường kiến tạo văn hiến
Trong tác phẩm "Bàn về Văn hiến Việt Nam", Giáo sư Vũ Khiêu đã khẳng định một luận điểm cốt lõi: văn hóa Việt Nam không chỉ có chiều sâu mà còn có khả năng ứng vạn biến nhưng vẫn giữ được bất biến. Ông đã sử dụng những tư liệu lịch sử để chứng minh rằng, văn hóa Việt Nam giống như một "dòng sông", liên tục bồi đắp và có khả năng chống chịu mãnh liệt trước mọi biến động.
Ông đã chứng minh khả năng "bất biến" của văn hóa Việt Nam bằng sự tự chủ và tái tạo phi thường. Suốt hàng nghìn năm Bắc thuộc, văn hóa Việt không những không bị đồng hóa mà còn mạnh mẽ tái sinh. Đó không phải là sự ngẫu nhiên, mà là kết quả của một bản lĩnh kiên cường được hun đúc từ những giá trị như ý chí độc lập, tinh thần đoàn kết và ý chí tự cường. Những giá trị này đã được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, tạo thành một bản lĩnh văn hóa, giúp dân tộc giữ vững bản sắc và phục hồi sau những tổn thương.
Để minh họa cho khả năng "ứng vạn biến", Giáo sư Vũ Khiêu đã sử dụng hình ảnh ẩn dụ: văn hiến Việt Nam giống như một "dòng sông" liên tục bồi đắp, luôn tiếp nhận, sàng lọc và làm giàu thêm từ những nguồn nước mới. Ông đã chỉ ra một minh chứng tiêu biểu cho sự bồi đắp này: đạo đức và tư tưởng Hồ Chí Minh. Theo Giáo sư, tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh là sự tiếp nối, kế thừa những tinh hoa văn hóa truyền thống, nhưng đồng thời cũng là sự sáng tạo vĩ đại, biến văn hóa thành động lực cho sự phát triển.
Có thể thấy, Giáo sư Vũ Khiêu không chỉ lý giải về sự trường tồn của văn hóa Việt Nam mà còn đưa ra một giải pháp chiến lược cho sự phát triển trong tương lai: không ngừng kế thừa những giá trị cốt lõi và sáng tạo để chúng luôn phù hợp với dòng chảy của thời đại, thể hiện tinh thần "ứng vạn biến giữ bất biến".
Kết luận
Với Giáo sư Vũ Khiêu, văn hóa không phải là di sản để chiêm ngưỡng, mà là một nguồn lực sống, một giải pháp cho sự phát triển. Tác phẩm "Bàn về Văn hiến Việt Nam" đã chứng minh rằng, văn hóa là nền tảng vững chắc, là sợi dây gắn kết tạo nên sức mạnh nội sinh. Đây là lời giải cho những bài toán lớn của dân tộc, từ khả năng tự phục hồi, ý chí tự cường đến tinh thần đoàn kết. Ông đưa ra tư duy định hướng rằng sự phát triển bền vững phải dựa trên nền tảng văn hóa. Việc kế thừa và sáng tạo không ngừng là con đường tất yếu để văn hóa Việt Nam giữ được bản sắc và luôn ưu việt. Bảo vệ văn hiến chính là bảo vệ lợi ích tối thượng của dân tộc, tạo ra một xã hội thịnh vượng và hạnh phúc.
|
1. VĂN HOÁ là gốc rễ, cội nguồn tạo nên bản sắc và sự bền vững của mỗi cá nhân và tập thể. Khi con người có nền tảng đạo đức và trí tuệ vững chắc, đó là lúc họ có đủ sức mạnh nội tại để vượt qua mọi sóng gió. 2. ƯU VIỆT không phải là sự hơn người, mà là sự vượt lên chính mình. Một tâm hồn ưu việt luôn khao khát học hỏi, tìm kiếm những điều tốt đẹp và lan tỏa ánh sáng tích cực đến cộng đồng, soi rọi con đường đi của bản thân và những người xung quanh. 3. KẾ THỪA là trân trọng quá khứ, là học hỏi tinh hoa từ những thế hệ đi trước để làm giàu thêm hành trang của chính mình. Sự tiếp nối ấy tạo nên một dòng chảy không ngừng của tri thức và kinh nghiệm, là nền tảng cho những bước tiến đột phá. 4. HOÀ HƠP là chìa khoá để mở ra cánh cửa của sự kết nối. Khi chúng ta biết dung hoà với thế giới xung quanh, với những khác biệt và đa dạng, chúng ta sẽ tạo ra được một môi trường sống đầy tin tưởng và hợp tác, là bệ phóng cho mọi thành công. 5. ÍCH LỢI thực sự nằm ở sự cho đi, ở việc lan toả giá trị đến cộng đồng. Khi chúng ta sống vì người khác, biết chia sẻ yêu thương và giúp đỡ, chính là lúc chúng ta nhận lại được những giá trị vô hình lớn lao, làm cho cuộc sống thêm ý nghĩa. 6. ÊM ĐẸP không phải là sự bằng phẳng, mà là sự an yên trong tâm hồn. Dù sóng gió cuộc đời có ra sao, khi lòng người thảnh thơi và bình an, chúng ta sẽ có đủ sức mạnh để tận hưởng từng khoảnh khắc, dù là khó khăn nhất. 7. ỨNG BIẾN chính là năng lực cốt lõi trong thế giới đầy biến động. Khả năng thích nghi linh hoạt, đón nhận những thử thách với tinh thần lạc quan, sẽ giúp chúng ta vượt qua mọi rào cản, biến nguy cơ thành cơ hội, và vươn tới thành công một cách vững chãi và bền vững. |
