Hoàng Kim Đáng - Vững vàng tay máy tay bút mắt sáng lòng trong

Vào thập niên 60 của thế kỷ trước, chàng thanh niên trai trẻ Hoàng Kim Đáng đã là một thầy giáo giỏi được chọn đi báo cáo điển hình ở Trung ương, được Bộ trưởng Bộ Giáo dục Nguyễn Văn Huyên về tận trường trao tặng Cờ thi đua “Hai tốt” cùng Bằng khen và chỉ thị cho Trưởng ty Giáo dục tỉnh Hưng Yên vào năm 1963 rằng: “Đây là con chim đầu đàn, nhân tố mới trong ngành Giáo dục, vì thế đừng để cậu ấy đi đâu và cố gắng xây dựng thành một nhà giáo điển hình”. Khi cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của dân tộc ta bước vào giai đoạn ác liệt, khát vọng được trực tiếp đóng góp sức trẻ của mình cho sự nghiệp chiến đấu giải phóng Miền Nam, thống nhất đất nước đã thôi thúc thấy giáo trẻ Hoàng Kim Đáng lên đường nhập ngũ. Anh trở thành người chiến sĩ công binh trên tuyến đường Trường Sơn máu lửa thuộc BộTư lệnh Đoàn 559, dưới sự chỉ huy của Tướng Tư lệnh Đồng Sỹ Nguyên. Cuối năm 1965, anh bị sốt rét ác tính, phải nắm viện điều trị gần một năm trời. Ra viện, mặc dù sức khoẻ còn rất yếu “chỉ có thể làm được những công việc nhẹ” như lời cán bộ y tế ghi trong bệnh án, nhưng anh vẫn không chịu rời chiến trường. Năm 1966, anh về làm phóng viên cho Báo Trường Sơn thuộc Đoàn 559 cùng nhà thơ Phạm Tiến Duật, nhà văn Lê Lựu và một số phóng viên của tờ báo này. Chụp ảnh là công việc có sức hút đặc biệt với Hoàng Kim Đáng, anh đã chủ động tìm gặp những phóng viên ảnh chiến trường để học hỏi với tinh thần thực sự cầu thị và tự mình trau dồi kiến thức nghề nghiệp. Và nghề chụp ảnh đã trở thành duyên nợ với anh từ đó. Sau gần 10 năm tham gia chiến đấu ở Trường Sơn, năm 1974, Hoàng Kim Đáng chuyển ngành ra Hà Nội. Anh chọn Báo Văn Nghệ là nơi thể nghiệm khả năng và sở thích của mình. Tại báo này, anh vừa làm biên tập viên, vừa kiêm nhiệm phóng viên ảnh. Năm 1985, anh chuyển sang làm Thư ký Toà soạn Báo Người Hà Nội do nhà văn Tô Hoài sáng lập và làm Tổng biên tập. Năm 1991, anh được điều về làm Uỷ viên Thường trực Ban Thư ký Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam và Phó tổng biên tập Tạp chí Nhiếp ảnh thuộc Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam. Năm 1995, Hoàng Kim Đáng chuyển sang làm chuyên viên Vụ Văn hoá - Văn nghệ Ban Tư tưởng - Văn hoá Trung ương, nay là Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương. Năm 2002, Hoàng Kim Đáng nghỉ hưu ở tuổi 60.

Ngày 25-4-2011, Câu lạc bộ Sáng tác Văn học Hồ Gươm trực thuộc Trung tâm Văn hoá Thành phố Hà Nội được thành lập, do nhà thơ Phạm Đức làm Chủ nhiệm, nhà thơ Quang Hoài và nhà thơ Tô Nhuần làm Phó chủ nhiệm. Nghệ sĩ nhiếp ảnh, nhà báo, nhà văn Hoàng Kim Đáng là người nhiệt tình tham gia Câu lạc bộ từ đó đến nay. Ông đã để lại cho Câu lạc bộ nhiều bức ảnh quý giá phản ánh sinh động hoạt động của Câu lạc bộ qua các kỳ đại hội và các buổi sinh hoạt thường kỳ. Đặc biệt, nhiều bài bút ký, ký sự, phóng sự của ông đã góp phần không nhỏ làm phong phú và đa dạng nội dung các tập thơ văn của Câu lạc bộ, từ tập Hồ Gươm 1 đến tập Hồ Gươm 6 do Nhà xuất bản Hội Nhà văn cấp phép ấn hành từ khi Câu lạc bộ chính thức được thành lập cho đến nay.

Có thể khẳng định, trải qua 60 năm hoạt động say mê và không mệt mỏi từ năm 1965 đến năm 2025 trên hai lĩnh vực cầm máy và cầm bút, Hoàng Kim Đáng đã để lại cho đời một di sản ảnh và văn khá đồ sộ - di sản Hoàng Kim Đáng , xứng đáng được nhiều khán độc giả yêu thích và mến mộ.

Về ảnh, trước hết phải kể đến hai bức ảnh nổi tiếng, được Hoàng Kim Đáng thừa nhận và coi là tài sản quý giá nhất trong cuộc đời cầm máy của ông. Đó là hai bức ảnh về hai ông tướng, theo cách gọi riêng của Hoàng Kim Đáng, tướng Võ là Đại tướng Võ Nguyên Giáp và tướng Văn là Nhà văn Nguyễn Tuân. Với tướng Giáp, khi được Hoàng Kim Đáng đem ảnh đến tặng, Đại tướng rất thích thú, sau khi ký tên mình vào bức ảnh, ông nói: “Tấm ảnh quý này lại hoá hay. Nhỡ tôi có bề nào, đây là hình ảnh tôi chào Tổ quốc Việt Nam, nhân dân Việt Nam và nhân dân thế giới trước khi ra đi thanh thản”. Với tướng Văn, trong tích tắc xuất thần, Hoàng Kim Đáng đã “chộp” được hồn cốt Nguyễn Tuân - một người kỹ tính và kỹ văn đã phải thốt lên niềm cảm phục và mến mộ khi nhận được bức chân dung của mình, và ông đã ghi tặng: “Nếu tôi còn trẻ tráng, sẽ xin vui lòng đi theo cầm máy ảnh của anh Hoàng Kim Đáng để chụp chân dung con người và phong cảnh đất nước mình. Anh Đáng “chụp” được lắm”.

Cũng về ảnh, Hoàng Kim Đáng đã tổ chức thành công 4 cuộc triển lãm ảnh cá nhân, được nhiều khán giả ưa thích. Đó là các cuộc: Đất nước qua những tấm hình (1982 tại Nghĩa Bình); Đất nước và Hội An đô thị cổ (1985 tại Hội An): Thăng Long - Hà Nội, trường ca bằng ảnh (2000 tại Hà Nội); Đất nước qua ống kính Hoàng Kim Đáng (2000 tại Hà Nội). Nhà thơ Tố Hữu trong một lần đến thăm triển lãm ảnh của Hoàng Kim Đáng đã khẳng định: “Cả dân tộc và đất nước có thể tìm thấy hình dáng, màu sắc và cả tâm hồn mình trong những hình ảnh nhiều vẻ đẹp chân thực và sâu thẳm này của nghệ sĩ lớn Hoàng Kim Đáng”. Đúng như vậy, ảnh của nghệ sĩ Hoàng Kim Đáng chứa đựng trong nó vẻ đẹp chân thực bởi tấm lòng trân trọng và yêu quý cuộc sống của ông, hoàn toàn không phải là cái đẹp làm màu mông má và tô vẽ bằng kỹ thuật công nghệ.

Về sách, Hoàng Kim Đáng không chỉ có các tác phẩm nhiếp ảnh, mà ông còn có các công trình nghiên cứu, sưu tầm, biên soạn và hơn nữa còn có các tác phẩm văn học như: bút ký, ký sự, phóng sự được đăng tải trên nhiều phương tiện thông tin. Ông đã in riêng và in chung trên 20 đầu sách về nghệ thuật, lịch sử nhiếp ảnh của Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam và một số sách bút ký, phóng sự văn học. Trong đó, phải kể đến các tác phẩm tiêu biểu như: Người mở đập, Thơ và đời, Kazit và bạn bè, Hội An đô thị cổ, Phố Hiến lịch sử - văn hoá, Sách ảnh nghệ thuật Việt Nam, Chân dung văn hoá Việt Nam, Lai Xá - Làng Nhiếp ảnh, Thăng Long - Hà Nội Việt Nam, Nhiếp ảnh Nghệ thuật - Hiên thực và sáng tạo, Vinh quang Nghệ thuật Nhiếp ảnh Việt Nam, Một góc nhìn đất nước, Tình thơ - Ảnh Nghệ, Toả sáng Đất trời Nam, v. v… Những cuốn sách viết về lý luận và thực tiễn nhiếp ảnh của Hoàng Kim Đáng được giới nhiếp ảnh đánh giá cao, trở thành nền tảng cho những người cầm máy muốn tìm hiểu sâu về nghệ thuật nhiếp ảnh. Riêng cuốn “Vinh quang Nghệ thuật Nhiếp ảnh Việt Nam” là một bộ sách hoành tráng và bề thế về lịch sử nhiếp ảnh, tôn vinh những nghệ sĩ tài ba đã để lại những dấu ấn sâu đậm trong lịch sử nhiếp ảnh Việt Nam.

“Toả sáng Đất trời Nam” là tác phẩm tiếp tục khẳng định bản lĩnh vững vàng tay máy tay bút của một nghệ sĩ mắt sáng lòng trong - nghệ sĩ Hoàng Kim Đáng. Cuốn sách có khổ rộng bề thế 20 x 25 cm, gồm 474 trang, được Nhà xuất bản Hội Nhà văn ấn hành vào quý ba năm 2024. “Toả sáng Đất trời Nam” được coi là một thể loại mới kết hợp sinh động giữa văn và ảnh, gồm những bài viết, những bức ảnh, bút tích và chữ ký của 40 nhân vật có tên tuổi trong lòng công chúng, được công chúng tôn vinh và mến mộ. Trong đó, về văn học nghệ thuật có các nhà văn, nhà thơ, nhạc sĩ nổi tiếng như: Nguyễn Tuân, Văn Cao, Tô Hoài, Đỗ Nhuận, Tố Hữu, Trịnh Công Sơn, Nguyên Hồng, Hữu Thỉnh, Tào Mạt, Xuân Quỳnh, Lưu Quang Vũ, Phạm Tiến Duật, Lê Lựu, Văn Ký, Bằng Việt, v. v… mà tác giả có điều kiện được gặp gỡ tiếp xúc gần gũi và để lại nhiều ấn tượng, nhiều kỷ niệm sâu đậm. Tác phẩm đã đem đến cho độc giả một cài nhìn bao quát, toàn diện, khá đầy đủ và rõ ràng, minh bạch hơn về 40 danh nhân của đất nước. Bằng ống kình và cây bút của mình, Hoàng Kim Đáng đã cung cấp cho độc giả những cảm nhận khái quát bức chân dung tinh thần bằng ảnh và văn về con người Việt Nam thông minh, tài trí, thật thà, chất phác, giàu tinh thần, nghị lực và óc sáng tạo, một lòng một dạ phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Qua tác phẩm “Toả sáng Đất trời Nam”, chúng ta nhận ra tài năng và tâm huyết của người cầm máy và cầm bút Nghệ sĩ Hoàng Kim Đáng - một con người lão thực, giản dị và khiêm nhường, không bon chen ồn ào chức tước, lặng thầm và cần mẫn dâng hiến cho đời những bông hoa nghệ thuật ảnh và văn thấm đẫm tình người và chủ nghĩa nhân văn cao đẹp. Chúng ta càng thêm trân quý và mến mộ ông. Cầu mong ông ở tuổi ngoại bát tuần ngày càng dồi dào sức khoẻ và bút lực để thực hiện ý nguyện của mình: còn sống còn sáng tạo, còn sống còn in sách, thể hiện ý chí kiên định tôn vinh và giữ gìn những giá trị văn hoá của dân tộc.

Phố Vương Thừa Vũ - Hà Nội

Ngày 23-2-2025

Q. H.