Một trong những thành tựu nổi bật, mang tính chiến lược và bền vững chính là sự phát triển vượt bậc của nông nghiệp, nông dân, nông thôn - thường gọi tắt là “tam nông”.
Ngày 14-11-1945 là Ngày truyền thống ngành Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam. Ảnh: Thoibaotaichinhvietnam.vn
Từ thiếu ăn đến quốc gia xuất khẩu nông sản hàng đầu
Đất nước ta trong lịch sử hàng nghìn năm thì có lẽ đến 90% người dân làm nông nghiệp lúa nước. Do đó, người Việt coi trọng nghề nông, từng tư duy “canh nông vi bản” - nông nghiệp là gốc của mọi thứ trong xã hội. Trong suốt chiều dài lịch sử luôn luôn phải chống chọi với thiên tai khắc nghiệt và giặc ngoại xâm để có Việt Nam hôm nay với gần 100 triệu dân hướng tới hùng cường, thịnh vượng.
Thế nhưng nhìn lại chặng đường đã qua, năm 1945, hơn 2 triệu đồng bào đã chết đói do các chính sách dã man của thực dân, phát xít và một nền nông nghiệp lạc hậu, năng suất thấp. Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, nhiệm vụ hàng đầu của nông nghiệp Việt Nam là bảo đảm đủ lương thực cứu đói cho đồng bào. Trong suốt 3 thập niên của các cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc, nền nông nghiệp Việt Nam đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ vừa bảo đảm nhu cầu cho nhân dân, vừa cung cấp lương thực cho tiền tuyến.
Sau năm 1975, điều kiện kinh tế đất nước tiếp tục đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức bởi hậu quả nặng nề của chiến tranh và chính sách bao vây, cấm vận từ bên ngoài. Theo Cục Thống kê, Bộ Tài chính, giai đoạn 1976-1980, sản lượng lúa trung bình của cả nước chỉ đạt khoảng 13-14 triệu tấn/năm. Đặc biệt, năm 1978, sản lượng giảm còn 9,79 triệu tấn, mức thấp nhất lịch sử, buộc Việt Nam phải nhập khẩu tới gần 1,6 triệu tấn gạo/năm.
Nhưng gần 40 năm đổi mới, nhờ những quyết sách táo bạo như Chỉ thị 100 và Nghị quyết 10 “khoán tới hộ” trong nông nghiệp, chỉ sau hơn một thập kỷ, sản lượng lương thực đã tăng gấp đôi, đạt hơn 35 triệu tấn vào năm 2000. Đến năm 2024, xuất khẩu gạo của Việt Nam đạt mức kỷ lục 9,18 triệu tấn với kim ngạch 5,75 tỷ USD, tăng 12,9% về lượng và tăng 23% về giá trị so với năm 2023, chiếm gần 15% thị phần gạo toàn cầu, đưa Việt Nam trở thành một trong ba nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, cùng với Ấn Độ và Thái Lan. Đây là minh chứng rõ nét về vị thế mới của nông nghiệp Việt Nam trên bản đồ thương mại quốc tế.
Thu nhập của người dân nông thôn đã cải thiện mạnh mẽ. Theo Cục Thống kê, nếu năm 2008, bình quân đầu người khu vực nông thôn chỉ khoảng 830 nghìn đồng/tháng, năm 2024 thu nhập bình quân đầu người/tháng theo giá hiện hành đạt 5,4 triệu đồng, tăng 9,1% so với năm 2023 tăng gấp hơn 5 lần trong vòng 15 năm. Đời sống vật chất và tinh thần ngày càng nâng cao, nhiều vùng nông thôn đã có diện mạo mới, với đường giao thông, điện lưới, trường học, trạm y tế khang trang, đáp ứng nhu cầu phát triển và hội nhập.
Đặc biệt, công tác giảm nghèo đạt kết quả được cộng đồng quốc tế ghi nhận từ hơn 70% dân số đầu thập niên 1980 đến hết năm 2024, tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn nghèo đa chiều trên cả nước đã giảm xuống còn 1,93%. Theo Ngân hàng Thế giới, Việt Nam là một trong những quốc gia giảm nghèo nhanh nhất thế giới, được coi là “hình mẫu” trong thực hiện các Mục tiêu Thiên niên kỷ của Liên Hợp Quốc. So sánh quốc tế, cùng giai đoạn này, tỷ lệ nghèo của Ấn Độ vẫn còn ở mức trên 10%, Campuchia khoảng 16%, trong khi Việt Nam đã dưới ngưỡng 2%, trở thành nước có tốc độ giảm nghèo nhanh hàng đầu trong nhóm các quốc gia đang phát triển.
Nông nghiệp - trụ đỡ, nông dân - chủ thể, nông thôn - nền tảng và tầm nhìn tương lai
Điểm lại chặng đường 80 năm qua, có thể khẳng định: Nông nghiệp luôn là trụ đỡ vững chắc, đảm bảo an ninh lương thực quốc gia, góp phần ổn định xã hội và hỗ trợ nền kinh tế vượt qua nhiều cú sốc toàn cầu như khủng hoảng tài chính 1997, khủng hoảng kinh tế 2008, đại dịch Covid-19. Nông nghiệp đang bảo đảm sinh kế cho trên 60% dân số sinh sống ở khu vực nông thôn; chiếm 30% lực lượng lao động cả nước và chiếm tỉ trọng gần 12% GDP. Từ một nước kém phát triển về nông nghiệp, phải nhập khẩu lương thực; Việt Nam hiện nay trở thành một trong những nước xuất khẩu nông – lâm – thủy sản hàng đầu thế giới với tổng kim ngạch năm 2024 đạt 62,5 tỷ USD, tăng 18,5% so với năm 2023, tiếp cận đến 196 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới.
Nông dân đã thực sự trở thành chủ thể trung tâm của quá trình đổi mới, không chỉ sản xuất để tự cung tự cấp mà còn tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu, góp phần đưa hàng Việt Nam vươn xa. Câu nói "Nông dân đã thực sự trở thành chủ thể trung tâm của quá trình đổi mới" nhấn mạnh sự thay đổi vai trò của nông dân trong công cuộc phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam, từ vị thế "lực lượng lao động chính" sang vị thế "chủ động, sáng tạo và quyết định" sự phát triển của chính mình và cộng đồng, thông qua các chính sách đổi mới, sự gia tăng kiến thức và áp dụng khoa học công nghệ, cùng với sự tham gia ngày càng sâu vào các chuỗi giá trị.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: "Nông dân ta giàu thì nước ta giàu. Nông nghiệp ta thịnh thì nước ta thịnh". Lời chỉ dạy của Bác đã và đang được hiện thực hoá ở nông thôn khắp các vùng miền của Tổ quốc và đó luôn là nhiệm vụ chính trị thường xuyên của Đảng, Nhà nước ta. Nghị quyết số 19 Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 5 Khóa XIII về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2045 đã chỉ rõ: nông dân là chủ thể, là trung tâm của quá trình phát triển nông nghiệp, kinh tế nông thôn và xây dựng nông thôn mới. Từ đó đặt ra yêu cầu, mục tiêu là: nông dân và cư dân nông thôn phát triển toàn diện, văn minh, có trình độ và thu nhập cao; vai trò, vị thế, năng lực làm chủ, đời sống vật chất, tinh thần được nâng lên; nông thôn ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc, dân trí được nâng cao, môi trường sinh thái được bảo vệ, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh.
Chương trình xây dựng Nông thôn mới đã đổi thay căn bản từ cơ sở hạ tầng đến đời sống xã hội, hình thành diện mạo mới – hiện đại, năng động, văn minh hơn, nhưng vẫn gìn giữ được bản sắc văn hóa truyền thống. Đến tháng 10/2024, cả nước có 6.320 xã đạt chuẩn NTM (82%), trong đó có 2.182 xã đạt chuẩn nâng cao và 480 xã đạt kiểu mẫu. Đây là bước phát triển vượt bậc, góp phần nâng cao chất lượng sống của người dân nông thôn, rút ngắn khoảng cách với đô thị.
Tự hào về 80 năm đã qua, có thể khẳng định: Thành tựu to lớn trong phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn chính là minh chứng hùng hồn cho sức sống mãnh liệt của dân tộc Việt Nam dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng. Từ một đất nước thiếu đói, chúng ta đã vươn lên thành cường quốc xuất khẩu nông sản; từ một nông thôn nghèo nàn, lạc hậu, nay đã hình thành diện mạo mới, văn minh, hiện đại.
Trong không khí kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, những thành tựu ấy không chỉ là niềm tự hào mà còn là lời hiệu triệu cho chặng đường phía trước tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, phát huy trí tuệ, bản lĩnh và sức sáng tạo của hàng chục triệu nông dân Việt Nam, xây dựng nền nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh. Đó chính là nền tảng để hiện thực hóa khát vọng về một nước Việt Nam hùng cường, thịnh vượng, nhân dân hạnh phúc trong thế kỷ XXI.
V.X.B
