Chương trình OCOP là viết tắt của One Commune One Product (Mỗi xã một sản phẩm), một chiến lược phát triển kinh tế khu vực nông thôn được Chính phủ Việt Nam triển khai mạnh mẽ. OCOP ra đời với cảm hứng từ các mô hình thành công trên thế giới như OVOP (One Village One Product) của Nhật Bản và OTOP (One Tambon One Product) của Thái Lan.
Điểm khác biệt cốt lõi của OCOP Việt Nam là sự lồng ghép chặt chẽ vào Chương trình Mục tiêu Quốc gia Xây dựng Nông thôn mới và sự định hướng mạnh mẽ từ Nhà nước. Khác với OVOP Nhật Bản thiên về tính tự lực và phát triển chậm rãi, OCOP Việt Nam tập trung vào việc tổ chức hóa sản xuất thông qua các Chủ thể (hợp tác xã, doanh nghiệp nhỏ) và sử dụng hệ thống phân hạng sao (3-5 sao) làm công cụ chuẩn hóa và đánh giá quốc tế rõ ràng. Đặc biệt tại Hà Nội, OCOP còn là giải pháp bảo tồn và nâng tầm các làng nghề truyền thống. Bốn trụ cột cốt lõi Ổn định, Chủ thể, Ống dẫn, Phát triển đã tạo nên hệ thống đánh giá toàn diện, đưa sản phẩm Việt Nam vươn tầm toàn cầu.
Những giá trị cốt lõi
Nội hàm giá trị và tính giải pháp của OCOP được mã hóa rõ ràng qua bốn trụ cột cốt lõi, mỗi trụ cột là một giải pháp thiết yếu để chuyển đổi sản phẩm địa phương thành thương hiệu có năng lực cạnh tranh quốc tế.
(1) O: Ổn định chất lượng và phát huy di sản bản địa
Trụ cột Ổn định là nền tảng tin cậy của OCOP, đòi hỏi sản phẩm phải đạt được sự nhất quán trong mọi khía cạnh, từ chất lượng đến nguồn gốc, đồng thời vượt qua tính bấp bênh của sản xuất nhỏ lẻ. Sự Ổn định này cam kết vượt trội về chất lượng, buộc sản phẩm phải được kiểm chứng bằng các tiêu chuẩn quốc tế như ISO, HACCP, VietGAP và được Chủ thể duy trì nhất quán qua các lô hàng. Đây là tiêu chí quan trọng để sản phẩm Việt Nam có thể cạnh tranh sòng phẳng trên thị trường nước ngoài.
Triết lý kinh doanh của trụ cột Ổn định là: "Chất lượng là nền tảng thương hiệu." Để xây dựng thương hiệu bền vững, Chủ thể phải áp dụng công thức: (Tri thức bản địa + Chuẩn hóa quốc tế) = Thương hiệu có giá trị toàn cầu. Sự Ổn định còn là bảo chứng cho nguồn gốc xuất xứ và tri thức bản địa, thể hiện qua câu chuyện sản phẩm và giá trị văn hóa được bảo tồn.
Tiêu chí này đặc biệt quan trọng với OCOP Hà Nội, nơi các sản phẩm làng nghề phải giữ được linh hồn truyền thống nhưng vẫn đảm bảo tính Ổn định kỹ thuật và mỹ thuật, tránh sự mai một hay lai căng. Chuyển đổi số đóng vai trò then chốt trong việc tạo sự Ổn định thông qua truy xuất nguồn gốc bằng mã hóa (blockchain hoặc mã QR), giúp xây dựng niềm tin và sự xác thực tuyệt đối từ người tiêu dùng, nhất là các nhà nhập khẩu khó tính. OCOP đang kiến tạo giá trị vật chất xứng đáng với giá trị tinh thần mà sản phẩm mang lại, khẳng định rằng tính Ổn định là nền tảng cho sự Phát triển bền vững.
Chủ thể cần nhìn nhận sự Ổn định không chỉ là tiêu chí tuân thủ mà là lợi thế cạnh tranh cốt lõi, là lời tuyên bố về sự khác biệt của sản phẩm thủ công, đặc sản địa phương so với hàng hóa công nghiệp đại trà. Giải pháp tài chính cũng cần tập trung vào việc hỗ trợ Chủ thể đầu tư công nghệ bảo quản và chế biến để đảm bảo tính Ổn định về mặt vật lý của sản phẩm qua thời gian và chuỗi cung ứng dài.
(2) C: Chủ thể xây dựng nhân hiệu, thương hiệu và tổ chức sản xuất tinh gọn, hiệu quả
Trụ cột Chủ thể khẳng định vai trò trung tâm của con người và tổ chức trong mô hình OCOP. Chương trình trao quyền cho Cộng đồng, ưu tiên là các hợp tác xã, doanh nghiệp nhỏ và các tổ hợp tác – trở thành người tiên phong (Pioneer) dẫn dắt, giải quyết bài toán sản xuất manh mún thông qua tổ chức hóa chuỗi giá trị.
Chủ thể phải có năng lực sáng tạo trong việc cải tiến mẫu mã bao bì, ứng dụng công nghệ mới và xây dựng câu chuyện sản phẩm hấp dẫn, đồng thời tuân thủ các chuẩn mực cao về quản lý và vận hành. Khác biệt lớn nhất của OCOP so với OVOP là sự nhấn mạnh vào pháp nhân và năng lực quản trị, buộc Chủ thể phải chuyên nghiệp hóa và có khả năng đàm phán, giao dịch quốc tế.
Triết lý kinh doanh của trụ cột Chủ thể là: "Làm giàu từ nhân hiệu và tri thức bản địa." Công thức xây dựng nhân hiệu trên nền tảng số là: (Chủ thể + Câu chuyện văn hóa + Minh bạch quy trình) = Niềm tin người tiêu dùng. Chủ thể phải biết cách sử dụng các nền tảng xã hội (Social Commerce) để kể câu chuyện về làng nghề, về nguồn gốc sản phẩm, biến mình thành đại sứ thương hiệu.
Điều này không chỉ giúp sản phẩm có đầu ra mà còn tạo ra sự ổn định xã hội, kết nối làng nghề và chia sẻ lợi ích với cộng đồng, nâng cao đời sống tinh thần cho người dân. Chủ thể được khuyến khích áp dụng mô hình sản xuất tinh gọn (Lean Manufacturing) để tối ưu hóa nguồn lực, giảm thiểu lãng phí và tăng cường hiệu quả vận hành.
Việc nâng cấp năng lực Chủ thể là giải pháp cốt lõi để OCOP Việt Nam vượt qua những hạn chế về quy mô và công nghệ, đảm bảo họ là nhân tố quyết định sự Ổn định và Phát triển. Các chương trình đào tạo chuyên sâu về marketing số, quản trị tài chính, và kỹ năng đàm phán quốc tế cần được đẩy mạnh để trang bị cho Chủ thể bộ công cụ cạnh tranh trong kỷ nguyên số.
(3) O: Ống dẫn thị trường với chiến lược marketing số và hội nhập toàn cầu
Trụ cột Ống dẫn đại diện cho giải pháp thương mại và tính hiệu quả, là cầu nối đưa sản phẩm OCOP ra khỏi phạm vi địa phương, hướng tới mục tiêu tính quốc tế cao. Ống dẫn thị trường là chiến lược tối ưu hóa (Optimization) sản phẩm để tương thích với các kênh phân phối hiện đại và quốc tế, từ vật lý đến trực tuyến.
Triết lý marketing của trụ cột Ống dẫn là: "Bán câu chuyện, mua trải nghiệm." Công thức tìm đầu ra và định hướng sản xuất là: (Nhu cầu thị trường quốc tế + Chế biến sâu + Thẩm mỹ bao bì) = Khả năng thâm nhập thị trường. Để đi qua Ống dẫn này, sản phẩm phải được tối ưu hóa triệt để về quy trình, ứng dụng công nghệ vào chế biến sâu và gia tăng giá trị.
Tối ưu hóa bao bì bao gồm việc cải tiến mẫu mã bao bì phải đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe về chất liệu (thân thiện môi trường) và thông tin sản phẩm (ngôn ngữ, dinh dưỡng) của các thị trường khó tính như Mỹ, EU. Ống dẫn tạo ra cơ hội để sản phẩm được phổ cập (Penetration) rộng rãi, từ hệ thống siêu thị, khách sạn cao cấp, đến thương mại điện tử quốc tế (như Amazon, Alibaba).
Chủ thể cần áp dụng chiến lược marketing số đa kênh (Omnichannel Marketing), sử dụng dữ liệu lớn (Big Data) để phân tích hành vi người tiêu dùng và điều chỉnh sản xuất theo xu hướng tiêu dùng xanh, hữu cơ. Ống dẫn còn bao gồm việc kết nối OCOP với du lịch văn hóa, biến làng nghề thành điểm đến trải nghiệm (như mô hình du lịch của Hàn Quốc), tạo ra đầu ra ổn định và kinh tế đa chiều.
Việc xây dựng một sàn giao dịch OCOP số hóa cũng là một giải pháp then chốt để kết nối trực tiếp Chủ thể với các nhà nhập khẩu toàn cầu. Ống dẫn là công cụ quyết định khả năng Phát triển kinh tế nông thôn, biến giá trị văn hóa thành lợi ích kinh tế thực tiễn và bền vững.
(4) P: Phát triển triết lý kinh doanh bền vững và chuẩn hóa toàn diện
Trụ cột Phát triển là tầm nhìn chiến lược, đánh giá tác động cuối cùng của OCOP lên kinh tế, xã hội và môi trường. Phát triển ở đây là sự thịnh vượng (Prosperity) toàn diện, bao gồm cả tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững về văn hóa, xã hội và môi trường.
Triết lý kinh doanh của trụ cột Phát triển là: "Kinh doanh vì mục tiêu xã hội và di sản." Công thức chuẩn hóa sản phẩm và định hướng sản xuất là: (Sản xuất tuần hoàn + Bảo tồn bản sắc + Tăng trưởng thu nhập) = Phát triển bền vững. OCOP được định vị là động cơ thịnh vượng, yêu cầu Chủ thể phải gắn tăng trưởng kinh tế với bảo tồn bản sắc và tác động môi trường tích cực (ví dụ: áp dụng mô hình sản xuất tuần hoàn, sử dụng năng lượng tái tạo).
Tiêu chí đánh giá Phát triển sẽ xem xét việc tăng thu nhập và tạo việc làm ổn định, chất lượng cao cho người dân địa phương, đồng thời đánh giá mức độ phát huy văn hóa và bảo tồn di sản. Phát triển hướng tới sự phổ cập thương hiệu và mô hình thành công ra quốc tế, khẳng định rằng bản sắc và công nghệ là hai yếu tố song hành để đưa sản phẩm Việt Nam vươn tầm thế giới, xây dựng một nông thôn mới giàu có và bản sắc.
Giải pháp tài chính xanh cần được ưu tiên cho các dự án OCOP đạt tiêu chuẩn về môi trường và xã hội. Mục tiêu cuối cùng là tạo ra một hệ sinh thái OCOP tự cường, nơi các Chủ thể có thể tái đầu tư, đổi mới công nghệ và duy trì chu trình Phát triển bền vững mà không phụ thuộc hoàn toàn vào hỗ trợ ban đầu của Nhà nước.
OCOP và sự cộng hưởng
Việc giải mã bốn trụ cột (Ổn định, Chủ thể, Ống dẫn, Phát triển) đã khẳng định OCOP là một giải pháp kinh tế nông thôn hiệu quả. Tuy nhiên, để sản phẩm bản địa thực sự "vươn tầm toàn cầu", OCOP đang được mở rộng thành một hệ sinh thái bao trùm, nơi các giá trị cốt lõi cộng hưởng mạnh mẽ với du lịch trải nghiệm, công nghiệp văn hóa và nền kinh tế số.
Trụ cột Ống dẫn (O) không chỉ là kênh bán hàng mà còn là Ống dẫn trải nghiệm. Mô hình du lịch nông nghiệp, du lịch làng nghề gắn liền với OCOP là giải pháp then chốt để chuyển hóa sản phẩm thành dịch vụ và cảm xúc. Du khách đến làng nghề không chỉ mua sản phẩm mà còn "mua" quy trình sản xuất, câu chuyện văn hóa, và sự minh bạch của Chủ thể. Đây chính là nền tảng của kinh tế bao trùm, nơi mọi thành phần trong chuỗi giá trị từ người nông dân, thợ thủ công đến hướng dẫn viên du lịch đều được hưởng lợi.
OCOP đang thúc đẩy công nghiệp văn hóa bằng cách biến di sản bản địa thành tài sản kinh tế số. Các sản phẩm OCOP, đặc biệt là sản phẩm làng nghề Hà Nội, được mã hóa câu chuyện, nguồn gốc bằng các nền tảng số hóa tiên tiến, thậm chí là NFT (Non-Fungible Token) hoặc các nền tảng Metaverse để kể câu chuyện thương hiệu đa chiều, tạo ra một lớp giá trị mới, thu hút giới trẻ và thị trường quốc tế. Việc tích hợp OCOP vào các sàn thương mại điện tử xuyên biên giới và áp dụng Big Data để tối ưu hóa bao bì, mẫu mã theo thị hiếu quốc tế là giải pháp số hóa quyết định khả năng Phát triển (P) bền vững, đưa sản phẩm Việt Nam vào chuỗi cung ứng toàn cầu một cách chuyên nghiệp và đột phá, tạo ra một mô hình tăng trưởng kinh tế bền vững cho khu vực nông thôn.
Kết luận
Chương trình OCOP đã thành công trong việc tạo ra một hệ thống đánh giá toàn diện, biến sản phẩm bản địa thành thương hiệu có giá trị quốc tế cao. Bằng việc lấy Chủ thể làm trung tâm, cam kết Ổn định chất lượng thông qua chuẩn hóa, xây dựng Ống dẫn thị trường chuyên nghiệp bằng marketing số, và hướng tới mục tiêu Phát triển thịnh vượng dựa trên triết lý bền vững, OCOP không chỉ giúp hàng nghìn sản phẩm tìm được chỗ đứng mà còn hồi sinh giá trị tinh thần và văn hóa làng nghề. OCOP là giải pháp quan trọng hiện nay, khẳng định rằng bản sắc và công nghệ là hai yếu tố song hành để Phát triển bền vững, đưa Việt Nam trở thành quốc gia tiên phong trong việc phát triển kinh tế nông thôn dựa trên tài sản nội sinh. Nó chính là chiếc chìa khóa giải mã tiềm năng chưa được khai thác của nông sản và làng nghề Việt, đặt nền móng vững chắc cho mục tiêu xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu.
