Theo đó, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã chủ trì Hội nghị, lắng nghe ý kiến của các bộ, ngành và chuyên gia để tìm ra hướng đi mới cho công tác xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững. Cuộc họp đã đi đến một giải pháp then chốt: hợp nhất chương trình và phân cấp mạnh mẽ cho địa phương, nhằm chấm dứt tình trạng "có nhu cầu nhưng không tiêu được tiền" và đảm bảo nguồn lực được sử dụng hiệu quả.
Khi các chương trình chồng chéo, nguồn lực bị phân tán
Theo đánh giá của Phó Thủ tướng, Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn trong giảm nghèo và xây dựng nông thôn mới, được quốc tế ghi nhận. Tuy nhiên, việc triển khai các chương trình này vẫn còn nhiều bất cập. Cụ thể, các chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đang hoạt động độc lập, dẫn đến sự chồng chéo, trùng lặp và gây khó khăn trong phân bổ nguồn lực.
Nhiều địa phương phản ánh tình trạng "xin trả lại kinh phí do vướng cơ chế", bởi mỗi chương trình lại có vốn riêng, cơ chế riêng và bộ máy quản lý riêng, làm giảm hiệu quả điều hành. Tình trạng này không chỉ gây lãng phí mà còn làm chậm tiến độ thực hiện các mục tiêu quốc gia.
Giải pháp nào cho giai đoạn 2026-2035?
Để giải quyết vấn đề này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cơ quan chủ quản của các chương trình này, đã đề xuất một giải pháp đột phá. Theo báo cáo của Thứ trưởng Võ Văn Hưng, Bộ đề xuất hợp nhất hai chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026-2035.
Theo Thứ trưởng Võ Văn Hưng, chương trình mới sẽ được triển khai trên toàn quốc với đối tượng thụ hưởng đa dạng, bao gồm hộ nghèo, cận nghèo, hộ mới thoát nghèo, cộng đồng và các hợp tác xã. Chương trình có lộ trình 10 năm, chia làm hai giai đoạn (2026-2030 và 2031-2035) với mục tiêu: Đến năm 2030, thu nhập bình quân của người dân nông thôn tăng 2,5–3 lần so với năm 2020; Tỷ lệ hộ nghèo giảm 1–1,5%/năm, và 100% xã nghèo thoát khỏi tình trạng nghèo.
Về mặt tài chính, Thứ trưởng Võ Văn Hưng cũng đưa ra những con số cụ thể, ước tính tổng nguồn lực cần huy động để thực hiện chương trình trong giai đoạn 2026-2035 là 12,35 triệu tỷ đồng. Mặc dù kinh phí thực hiện các chính sách an sinh xã hội cho hộ nghèo, cận nghèo trong giai đoạn 2026-2030 sẽ cao hơn so với giai đoạn trước, nhưng điều này là cần thiết để đạt được các mục tiêu đã đề ra.
Các giải pháp trọng tâm:
(1) Hợp nhất chương trình: Thay vì ba chương trình riêng biệt, các bộ, ngành và chuyên gia đồng tình với việc lồng ghép chương trình giảm nghèo bền vững vào chương trình xây dựng nông thôn mới. Điều này không chỉ giúp thống nhất mục tiêu, giải pháp mà còn khắc phục tình trạng phân tán nguồn lực.
(2) Phân cấp mạnh mẽ: Phó Thủ tướng yêu cầu các văn bản phải thiết kế cơ chế rõ ràng, "Trung ương ban hành chuẩn, tỉnh cụ thể hóa, xã tổ chức thực hiện". Các địa phương sẽ được trao quyền chủ động hơn trong việc bố trí nguồn lực và triển khai dự án phù hợp với đặc thù của mình, giúp giải quyết tình trạng có kinh phí nhưng không giải ngân được.
(3) Đổi mới cách tiếp cận: Chương trình không chỉ dừng lại ở các chỉ số cứng mà phải được điều chỉnh linh hoạt. Chuẩn nghèo đa chiều sẽ được áp dụng phù hợp với điều kiện phát triển, đồng thời bổ sung các tiêu chí về khả năng thích ứng với thiên tai. Đặc biệt, Phó Thủ tướng nhấn mạnh cần phân loại đối tượng rõ ràng: nhóm có khả năng thoát nghèo sẽ được hỗ trợ sinh kế, trong khi nhóm yếu thế (người cao tuổi, người khuyết tật) sẽ được đưa vào chính sách an sinh xã hội suốt đời.
(4) Phát huy vai trò của người dân: Kế thừa thành công của giai đoạn trước, chương trình mới tiếp tục lấy người dân làm trung tâm. Các công việc sẽ được triển khai theo phương châm "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra", như cách đã giúp Tuyên Quang làm 1.000 km đường chỉ với chi phí rất nhỏ.
Hướng tới một nông thôn hiện đại, bền vững
Việc hợp nhất và phân cấp không chỉ là giải pháp hành chính mà còn là cách tiếp cận chiến lược để xây dựng nông thôn hiện đại. Mục tiêu không chỉ là tăng thu nhập mà còn là nâng cao chất lượng sống, phát triển đồng bộ kinh tế – xã hội – môi trường.
Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Môi trường khẩn trương hoàn thiện văn bản, đồng thời giao Bộ Xây dựng đảm bảo toàn bộ các xã đều có quy hoạch vào năm 2026, làm cơ sở vững chắc cho việc triển khai các nhiệm vụ.
Với những giải pháp đồng bộ và quyết liệt này, Việt Nam đang đặt nền móng cho một giai đoạn phát triển mới, nơi nông thôn thực sự trở thành động lực để đất nước vươn mình, như khẳng định của nguyên Bộ trưởng Cao Đức Phát: "Đất nước không thể vươn mình nếu nông thôn không vươn mình".
Theo đó, mô hình nông thôn hiện đại, bền vững được đề xuất qua ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học tại Hội nghị với những đặc trưng cơ bản sau:
Thứ nhất, phát triển kinh tế nông thôn gắn với công nghệ cao và thị trường. Thay vì sản xuất nhỏ lẻ, nông thôn hiện đại tập trung vào phát triển kinh tế theo chuỗi giá trị, ứng dụng công nghệ cao để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm và giá trị gia tăng. Nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ và các mô hình kinh tế xanh sẽ là trọng tâm, giúp người dân làm giàu bền vững ngay trên chính mảnh đất của mình.
Thứ hai, chuyển đổi số và quản trị thông minh. Đây là đặc trưng nổi bật của nông thôn hiện đại. Hệ thống quản lý hành chính, các dịch vụ công như y tế, giáo dục sẽ được số hóa, giúp người dân tiếp cận dễ dàng hơn. Đặc biệt, việc ứng dụng công nghệ số vào sản xuất và thương mại điện tử sẽ tạo ra những cơ hội mới, giúp sản phẩm nông sản vươn ra thị trường rộng lớn.
Thứ ba, hạ tầng đồng bộ, hiện đại. Hạ tầng không chỉ bao gồm đường sá, điện, trường học, trạm y tế mà còn có cả hạ tầng số. Quy hoạch nông thôn sẽ được thực hiện bài bản, đảm bảo sự kết nối thông suốt giữa các vùng miền và với đô thị, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Thứ tư, bền vững về môi trường và an ninh cộng đồng. Mô hình nông thôn mới hiện đại đặt yếu tố môi trường lên hàng đầu. Các tiêu chí về bảo vệ môi trường, xử lý rác thải, sử dụng năng lượng tái tạo và thích ứng với biến đổi khí hậu sẽ được lồng ghép. Đồng thời, cộng đồng dân cư sẽ được xây dựng vững mạnh, đoàn kết, đảm bảo an ninh, an toàn, góp phần củng cố niềm tin của nhân dân vào hệ thống chính trị.
Thứ năm, phát triển bao trùm và lấy người dân làm trung tâm. Đây là nguyên tắc xuyên suốt. Nông thôn mới hiện đại không để ai bị bỏ lại phía sau. Các chính sách sẽ được thiết kế để hỗ trợ hiệu quả cho cả hộ nghèo, cận nghèo và cả những hộ có nguy cơ tái nghèo. Đặc biệt, nhóm yếu thế sẽ được hưởng các chính sách an sinh xã hội suốt đời.
Để đạt được những đặc điểm trên, các chuyên gia và lãnh đạo đều nhấn mạnh cần thay đổi tư duy và cách thức tổ chức thực hiện. Thay vì dàn trải, các chương trình cần được hợp nhất, phân cấp mạnh mẽ cho địa phương để họ chủ động thực hiện. Đồng thời, phải phát huy vai trò chủ thể của người dân, để "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra", biến mỗi người dân thành kiến trúc sư của chính ngôi làng của họ. Nông thôn mới không phải là chỉ số cứng mà là một quá trình liên tục được điều chỉnh, nâng cao, nhằm mang lại một cuộc sống ấm no, hạnh phúc, và bền vững cho người dân.
