Những năm gần đây, phong trào rèn luyện thân thể và sở hữu vóc dáng săn chắc lan rộng mạnh mẽ, đặc biệt trong giới trẻ. Các phòng tập gym mọc lên ngày càng nhiều, kéo theo sự bùng nổ của các sản phẩm thực phẩm bổ sung. Không ít người tin rằng chỉ cần uống một ít “pre”, một chút “T-booster”, vài viên “pump” là có thể vừa đẹp trai, vừa “trai đẹp”. Thế nhưng, đằng sau thân hình sáu múi có thể là một hệ nội tiết rối loạn, tinh hoàn teo, testosterone sụt giảm và khả năng “giường chiếu” suy giảm nghiêm trọng.
Theo nghiên cứu của Pope và cộng sự (2014) công bố trên JAMA, có tới 17% người tập thể hình chuyên nghiệp từng sử dụng steroid ít nhất một lần trong đời, và hơn 40% trong số này gặp các rối loạn tình dục, bao gồm giảm ham muốn và rối loạn cương dương.
TS.BS.CKII Trà Anh Duy, Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health, cho biết pre-workout là tên gọi chung của các sản phẩm giúp “bơm máu”, tăng tập trung và giảm mệt mỏi trước buổi tập. Thành phần thường gặp gồm caffeine, beta-alanine, creatine, L-arginine… Nếu dùng đúng cách, các sản phẩm này có thể hỗ trợ tập luyện hiệu quả. Tuy nhiên, lạm dụng hoặc sử dụng sản phẩm pha trộn không rõ nguồn gốc có thể gây kích thích quá mức hệ thần kinh giao cảm, dẫn đến mất ngủ, rối loạn nhịp tim, lo âu và mệt mỏi mãn tính.
Mất ngủ kéo dài còn làm rối loạn chu kỳ tiết testosterone nội sinh – hormone chịu trách nhiệm điều hòa ham muốn, chức năng cương và sản xuất tinh trùng ở nam giới.
T-booster (testosterone booster) là nhóm sản phẩm được quảng cáo có khả năng “tăng cường nam tính” tự nhiên, thường chứa các thành phần như tribulus terrestris, D-aspartic acid, kẽm hay fenugreek… Một số hoạt chất có bằng chứng sơ bộ cho thấy giúp tăng nhẹ testosterone, nhưng đến nay chưa có nghiên cứu lâm sàng nào chứng minh hiệu quả vượt trội và an toàn khi sử dụng lâu dài.
Đặc biệt nguy hiểm là các sản phẩm gắn mác “tự nhiên” nhưng thực chất có trộn androgen tổng hợp hoặc tiền chất hormone. Việc dùng lâu dài có thể khiến tuyến yên ngừng sản xuất LH và FSH – hai hormone kiểm soát chức năng tinh hoàn – dẫn đến suy tinh hoàn thứ phát.
Steroid đồng hóa (anabolic-androgenic steroids – AAS) là dẫn xuất tổng hợp của testosterone. Khi sử dụng, AAS giúp tăng tổng hợp protein trong cơ, từ đó làm cơ bắp phát triển nhanh chóng. Tuy nhiên, việc đưa testosterone ngoại sinh vào cơ thể khiến hệ trục hạ đồi – tuyến yên – tinh hoàn (HPG axis) bị ức chế mạnh, dẫn đến suy tinh hoàn, vô sinh và rối loạn cương dương.
Nghiên cứu của Kanayama và cộng sự (2015) công bố trên The Lancet Psychiatry cho thấy, người lạm dụng AAS có nguy cơ hành vi bạo lực, trầm cảm và rối loạn chức năng sinh lý cao gấp ba lần so với người không sử dụng.
Một trường hợp điển hình là anh N.M.T (27 tuổi, nhân viên IT), tập gym được hai năm và sử dụng combo pre-workout + T-booster + tiêm steroid “nhẹ” trong ba tháng. Kết quả khám cho thấy tinh hoàn teo nhẹ, testosterone nội sinh giảm còn 6,5 nmol/L (mức bình thường 10,41–34,7 nmol/L), LH và FSH gần như bằng 0. Anh thường xuyên mất ngủ, không còn hứng thú gần gũi. Sau khi ngừng hoàn toàn các chất và áp dụng liệu pháp điều chỉnh nội tiết, tâm lý và giấc ngủ, tình trạng cải thiện rõ rệt sau bốn tháng.
Trường hợp khác, anh P.Q.V (33 tuổi, chuyên viên tài chính) sử dụng T-booster nhập khẩu không rõ nguồn gốc trong tám tháng, kết hợp chế độ ăn kiêng và tập luyện thiếu khoa học. Kết quả xét nghiệm cho thấy testosterone chỉ còn 9 nmol/L, số lượng tinh trùng còn 5 triệu/ml (thấp hơn chuẩn của WHO), chức năng cương yếu và tâm trạng sa sút. Sau sáu tháng điều trị nội tiết, điều chỉnh chế độ sinh hoạt và trị liệu tâm thần kinh, các chỉ số của anh gần như trở về mức bình thường.
Bác sĩ Duy cho biết, ngoài ảnh hưởng đến hormone và chức năng sinh dục, việc lệ thuộc vào thực phẩm bổ sung còn có thể gây rối loạn hình ảnh cơ thể (muscle dysmorphia) – một dạng rối loạn ám ảnh hình thể khiến người tập luôn cảm thấy “chưa đủ to, chưa đủ đẹp”. Tình trạng này dễ dẫn đến vòng xoáy lạm dụng chất kích thích và phụ thuộc vào “thuốc”. Người dùng lâu ngày có thể mất tự tin khi ngừng sử dụng, lo âu khi không thấy cơ bắp “căng”, từ đó ảnh hưởng đến mối quan hệ tình cảm và chất lượng cuộc sống.
“Thực phẩm bổ sung không phải là kẻ thù nếu được sử dụng đúng cách, dưới sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa. Nhưng khi lạm dụng vì kỳ vọng quá mức, chạy theo hình thể mà bỏ qua sinh lý, hậu quả có thể khiến nam giới ‘đẹp hình nhưng hỏng chức’. Một cơ thể khỏe mạnh không chỉ là vóc dáng vạm vỡ, mà còn là hệ nội tiết cân bằng, khả năng tình dục lành mạnh và tâm lý vững vàng”, bác sĩ Duy nhấn mạnh.
