Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 không chỉ thay đổi phương thức sản xuất mà còn định hình lại tư duy, kỹ năng và vai trò của họ. Để thành công trong bối cảnh này, người nông dân cần hội tụ đủ 7 yếu tố cốt lõi, được gói gọn trong từ khóa N.O.N.G.D.A.N (Network, Optimization, New Mindset, Green, Digitalization, Adaptability, Narrative).
(1) N - Network (Kết nối): Sức mạnh từ mạng lưới
Cuộc cách mạng số đang định hình lại toàn bộ nền nông nghiệp Việt Nam, và Network (Kết nối) chính là nền tảng cốt lõi của sự thay đổi này. Thay vì hình ảnh người nông dân làm việc đơn độc, giờ đây họ đã trở thành một mắt xích chủ động trong một mạng lưới rộng lớn. Mạng lưới này không chỉ là những mối quan hệ truyền thống mà còn được mở rộng, tăng cường sức mạnh nhờ công nghệ số.
Sức mạnh của kết nối thể hiện rõ nhất qua khả năng tương tác và chia sẻ. Mạng xã hội, các diễn đàn trực tuyến trở thành "phòng họp" của những người làm nông nghiệp. Tại đây, họ trao đổi kinh nghiệm, tìm kiếm thông tin thị trường và cùng nhau giải quyết những vấn đề khó khăn. Các hợp tác xã, tổ đội sản xuất cũng được hình thành và vận hành hiệu quả hơn nhờ các công cụ giao tiếp số, tạo nên một sức mạnh tập thể vững chắc.
Tuy nhiên, kết nối trong kỷ nguyên số không chỉ dừng lại ở giao tiếp. Đó còn là kết nối trực tiếp từ đồng ruộng đến bàn ăn. Thông qua các sàn thương mại điện tử, ứng dụng di động, người nông dân có thể đưa nông sản đến tay người tiêu dùng một cách nhanh chóng, minh bạch. Việc tối ưu hóa chuỗi cung ứng, cắt giảm các khâu trung gian không cần thiết đã giúp họ gia tăng lợi nhuận và nâng cao giá trị sản phẩm. Nhờ đó, nông sản không chỉ tươi ngon hơn mà còn mang lại giá trị cao hơn, tạo đà cho một nền nông nghiệp thịnh vượng và bền vững.
(2) O - Optimization (Tối ưu hóa): Nông nghiệp chính xác, hiệu quả tối đa
Trong kỷ nguyên số, Optimization (Tối ưu hóa) đã trở thành "kim chỉ nam" cho mọi hoạt động sản xuất nông nghiệp. Thay vì dựa vào kinh nghiệm và cảm tính, người nông dân hiện đại đang học cách sử dụng công nghệ để tối ưu hóa nguồn lực và nâng cao hiệu quả. Đây là sự chuyển dịch từ một nền nông nghiệp truyền thống sang một nền nông nghiệp thông minh, nơi mọi quyết định đều được đưa ra dựa trên dữ liệu.
Việc ứng dụng các thiết bị tiên tiến như cảm biến IoT và drone (máy bay không người lái) đã giúp người nông dân có cái nhìn toàn diện về tình trạng cây trồng. Các cảm biến dưới đất cung cấp thông tin chính xác về độ ẩm, dinh dưỡng, trong khi drone mang lại hình ảnh từ trên cao để phát hiện sớm sâu bệnh hay khu vực cây trồng kém phát triển. Nhờ đó, việc bón phân, tưới nước được thực hiện một cách chính xác, đúng liều lượng và đúng thời điểm. Điều này không chỉ giúp tiết kiệm tài nguyên mà còn giảm thiểu chi phí đầu vào, đồng thời nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.
Cách tiếp cận này còn mang lại một lợi ích lớn hơn: bảo vệ môi trường. Việc sử dụng hóa chất và phân bón một cách có kiểm soát sẽ giảm thiểu ô nhiễm nguồn nước và đất. Như vậy, tối ưu hóa không chỉ là câu chuyện của hiệu quả kinh tế mà còn là nền tảng cho một nền nông nghiệp bền vững và thân thiện với môi trường.
(3) N - New Mindset (Tư duy mới): Từ người sản xuất đến doanh nhân
Cuộc cách mạng số không chỉ mang đến công nghệ mà còn đòi hỏi một sự thay đổi cốt lõi: New Mindset (Tư duy mới). Sự thay đổi này chính là yếu tố quan trọng nhất để nông dân Việt Nam bứt phá. Họ không còn chỉ là những người "trồng trọt, chăn nuôi" mà đã trở thành những doanh nhân nông nghiệp đích thực.
Tư duy kinh doanh và marketing đã giúp họ thoát khỏi lối mòn "sản xuất theo mùa vụ" để chuyển sang "sản xuất theo nhu cầu thị trường". Thay vì chỉ bán sản phẩm thô, họ học cách nâng cao giá trị bằng cách chế biến sâu, đầu tư vào bao bì, nhãn mác và xây dựng thương hiệu. Mỗi sản phẩm không chỉ là nông sản mà còn là một câu chuyện độc đáo về vùng đất, về quy trình sản xuất, và về sự cần mẫn của người nông dân.
Chính nhờ tư duy mới này, người nông dân đã trở nên chủ động hơn trong việc tìm kiếm đầu ra. Họ không còn hoàn toàn phụ thuộc vào thương lái, mà có thể trực tiếp kết nối với người tiêu dùng qua các kênh bán hàng trực tuyến. Sự xuất hiện của thế hệ nông dân trẻ, được đào tạo bài bản về kỹ thuật và kinh tế, đang là động lực chính thúc đẩy sự thay đổi này, tạo nên một nền nông nghiệp năng động và giàu tiềm năng.
(4) G - Green (Xanh): Hướng đi bền vững
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và nhận thức của người tiêu dùng ngày càng cao, Green (Xanh) không còn là một lựa chọn mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc đối với nền nông nghiệp hiện đại. Người tiêu dùng ngày nay không chỉ quan tâm đến chất lượng sản phẩm mà còn chú trọng đến tác động của quá trình sản xuất đối với môi trường. Điều này đã thúc đẩy sự chuyển dịch mạnh mẽ sang các mô hình nông nghiệp hữu cơ và nông nghiệp tuần hoàn.
Việc theo đuổi nông nghiệp xanh mang lại lợi ích kép. Về mặt kinh tế, nông sản xanh có giá trị cao hơn, giúp nông dân gia tăng thu nhập. Hơn nữa, nó còn giúp họ xây dựng lòng tin với người tiêu dùng và dễ dàng tiếp cận các thị trường xuất khẩu khó tính như Châu Âu, Nhật Bản. Về mặt xã hội và môi trường, mô hình này giúp bảo vệ đất, nước, đa dạng sinh học và sức khỏe cộng đồng.
Tuy nhiên, để làm được điều này, người nông dân cần trang bị kiến thức và kỹ năng mới. Họ phải sẵn sàng học hỏi, cập nhật các kỹ thuật canh tác sinh học tiên tiến, đồng thời tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn về chất lượng và an toàn. Sự thay đổi này đòi hỏi một cam kết lâu dài, nhưng cũng mở ra một tương lai bền vững và thịnh vượng cho nền nông nghiệp Việt Nam.
(5) D - Digitalization (Số hóa): Nắm bắt công nghệ, vươn tầm quốc tế
Digitalization (Số hóa) đã trở thành động lực mạnh mẽ nhất, giúp nền nông nghiệp Việt Nam bứt phá và hội nhập. Trong kỷ nguyên này, chiếc điện thoại thông minh đã vượt xa chức năng liên lạc thông thường, trở thành công cụ làm việc không thể thiếu của người nông dân. Họ sử dụng các ứng dụng để theo dõi giá cả thị trường, cập nhật thông tin thời tiết, và quản lý toàn bộ trang trại từ xa một cách hiệu quả.
Sức mạnh của số hóa thể hiện rõ nét nhất ở khâu phân phối và tiếp thị. Các nền tảng thương mại điện tử và mạng xã hội đã mở ra những kênh bán hàng mới, giúp nông sản từ những vùng sâu vùng xa cũng có thể tiếp cận được với người tiêu dùng thành thị một cách nhanh chóng. Điều này không chỉ giúp nông dân giảm thiểu chi phí trung gian mà còn mở rộng thị trường, nâng cao thu nhập.
Hơn thế nữa, các công nghệ tiên tiến như blockchain đang được ứng dụng để minh bạch hóa thông tin, giúp người tiêu dùng có thể truy xuất nguồn gốc sản phẩm một cách rõ ràng. Sự minh bạch này không chỉ xây dựng lòng tin mà còn nâng cao giá trị và uy tín của nông sản Việt trên thị trường trong nước và quốc tế.
(6) A - Adaptability (Thích ứng): Khả năng sống sót và phát triển
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp và thị trường luôn thay đổi, Adaptability (Thích ứng) đã trở thành một yếu tố sống còn đối với người nông dân. Họ không chỉ đối mặt với thiên tai như hạn hán, lũ lụt mà còn phải linh hoạt chuyển đổi mô hình sản xuất để phù hợp với nhu cầu của thị trường. Đây là cuộc đấu tranh không ngừng nghỉ để tồn tại và phát triển.
Sự thích ứng không chỉ là khả năng chịu đựng mà còn là khả năng chủ động thay đổi. Nông dân hiện đại sẵn sàng học hỏi, thử nghiệm các mô hình sản xuất mới như nông nghiệp trong nhà kính, nông nghiệp thủy canh để không phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên. Họ cũng cập nhật thông tin, nắm bắt xu hướng để kịp thời thay đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, tránh tình trạng "được mùa mất giá".
Chính khả năng thích ứng linh hoạt này giúp họ giảm thiểu rủi ro và đảm bảo nguồn thu nhập bền vững. Bằng cách nắm bắt thông tin và đưa ra những quyết định kịp thời, người nông dân đang dần làm chủ cuộc chơi, biến những thách thức thành cơ hội để phát triển.
(7) N - Narrative (Kể chuyện): Xây dựng câu chuyện, nâng cao giá trị
Trong thị trường đầy cạnh tranh, Narrative (Kể chuyện) đã trở thành một chiến lược marketing hiệu quả để tạo sự khác biệt và nâng cao giá trị sản phẩm. Nông sản không còn đơn thuần là trái cây, củ quả, mà còn là một câu chuyện cảm xúc về người nông dân, về vùng đất và về quá trình sản xuất sạch. Điều này giúp tạo ra sự kết nối sâu sắc, bền chặt với người tiêu dùng.
Với sự hỗ trợ của mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến, người nông dân ngày nay đã trở thành những "người kể chuyện" chuyên nghiệp. Họ sử dụng video và hình ảnh chất lượng cao để chia sẻ về cuộc sống, về công việc hàng ngày, và về sự tỉ mỉ, cần cù của mình. Những câu chuyện chân thực này không chỉ xây dựng được lòng tin mà còn tạo nên sự yêu mến, biến một sản phẩm nông nghiệp thông thường thành một thương hiệu có giá trị văn hóa và nhân văn.
Việc bán sản phẩm kèm theo câu chuyện không chỉ tăng doanh thu mà còn mang lại giá trị vô hình. Người tiêu dùng mua một sản phẩm không chỉ vì chất lượng mà còn vì họ muốn ủng hộ một câu chuyện, một giá trị mà họ tin tưởng. Đây là cách để người nông dân Việt Nam nâng tầm vị thế, khẳng định thương hiệu cá nhân và đưa sản phẩm của mình vươn xa hơn trên thị trường.
Kết luận
Có thể nói, chân dung người nông dân Việt Nam trong kỷ nguyên số không còn là một cá nhân đơn lẻ, mà là một doanh nhân chủ động, thông minh và đầy bản lĩnh. Bằng cách hội tụ đủ 7 yếu tố cốt lõi từ N.O.N.G.D.A.N (Network, Optimization, New Mindset, Green, Digitalization, Adaptability, Narrative), họ đang làm chủ cuộc chơi, biến thách thức thành cơ hội và tận dụng công nghệ để tối ưu hóa sản xuất, xây dựng thương hiệu cá nhân và kết nối trực tiếp với thị trường toàn cầu. Sự chuyển đổi này không chỉ giúp nâng cao giá trị nông sản, mà còn định vị lại vai trò của người nông dân trong xã hội. Đây là tiền đề vững chắc để nền nông nghiệp Việt Nam vươn lên mạnh mẽ, bền vững và hội nhập sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu.
(Bài viết trong cuốn VIỆT NAM KHÁT VỌNG VƯƠN MÌNH của Nhà báo Vương Xuân Nguyên)
