Đã gần một thế kỷ, dân tộc ta sống dưới gót giày của thực dân Pháp, rồi tiếp tục chịu đựng ách thống trị của phát xít Nhật. Nỗi đau thể xác và tinh thần lên đến đỉnh điểm với nạn đói khủng khiếp năm Ất Dậu, cướp đi sinh mạng của hàng triệu đồng bào. Song, cũng chính trong nỗi đau cùng cực ấy, ngọn lửa yêu nước lại càng bùng lên mạnh mẽ.
Sức mạnh từ đường lối và lòng dân
Mùa xuân năm 1930, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời đã chấm dứt cuộc khủng hoảng về đường lối cứu nước, giải phóng dân tộc và đặt Việt Nam vào quỹ đạo cách mạng vô sản. Bản lĩnh, trí tuệ và năng lực lãnh đạo của Đảng đã được thực tiễn lịch sử khẳng định.
Trải qua ba cao trào cách mạng, uy tín và năng lực lãnh đạo của Đảng không ngừng được nâng cao, khối đại đoàn kết toàn dân được tôi luyện, củng cố, tăng cường đã tạo thành nguồn sức mạnh vô địch. Nhờ đó, Đảng đã nhạy bén nhận diện đúng về sự xuất hiện của tình thế, thời cơ cách mạng khi Chiến tranh thế giới thứ hai nổ ra, gắn với thực tiễn Việt Nam.
Khi phát xít Nhật vào Đông Dương, nhân dân ta phải chịu hai tầng áp bức bóc lột của Nhật và Pháp. Thực tế đó thúc đẩy và làm gia tăng các mâu thuẫn cơ bản trong xã hội; trong đó nổi lên gay gắt, hàng đầu là mâu thuẫn giữa toàn thể dân tộc Việt Nam với đế quốc, thực dân xâm lược và yêu cầu giải phóng dân tộc đã trực tiếp đặt ra.
Lúc này, Đảng ta nhấn mạnh: “Trong lúc này quyền lợi của bộ phận, của giai cấp phải đặt dưới sự sinh tử, tồn vong của quốc gia, của dân tộc.” Đồng thời, Đảng khéo léo lãnh đạo tuyên truyền, giáo dục, giác ngộ quần chúng nhân dân về con đường duy nhất để phá tan xích xiềng nô lệ, lật đổ ách thống trị thực dân tàn độc và giành lấy tự do, hạnh phúc.
Cuộc Tổng khởi nghĩa long trời lở đất
Ngày 19/8/ 1945, mệnh lệnh Tổng khởi nghĩa đã được phát đi. Hàng triệu người dân Việt Nam, từ thành thị đến nông thôn, từ miền xuôi đến miền ngược, đã nhất tề đứng lên. Sức mạnh của lòng yêu nước và ý chí quật cường đã biến những con người nô lệ trở thành những chiến sĩ anh hùng.
Cuộc khởi nghĩa nổ ra và giành thắng lợi vang dội chỉ trong vòng một tuần, làm chủ được cả nước mà không phải đổ quá nhiều máu xương. Chính Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận định rằng: “Cách mạng Tháng Tám thành công là nhờ có sự đoàn kết của toàn dân, nhờ sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng và nhờ có thời cơ thuận lợi.”
Lời nói này khẳng định vai trò quyết định của Đảng trong việc vạch ra đường lối và phương pháp cách mạng đúng đắn, chớp lấy thời cơ để giành thắng lợi. Thắng lợi ấy là thành quả "Do sự lãnh đạo sáng suốt và kiên quyết của Đảng, do sức đoàn kết và hăng hái của toàn dân trong và ngoài Mặt trận Việt Minh, cuộc Cách mạng Tháng Tám đã thắng lợi."
Lời tuyên ngôn của một dân tộc anh hùng
Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, trước hàng chục vạn đồng bào, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, một văn kiện lịch sử bất hủ. Lời của Người đã vang vọng khắp non sông: “Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc.”
Lời tuyên bố ấy không chỉ khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mà còn khẳng định quyền tự quyết của dân tộc, đặt cuộc cách mạng của Việt Nam vào bối cảnh chung của tiến trình lịch sử nhân loại, gây tiếng vang lớn trên thế giới.
Nhà sử học Mỹ David G. Marr đã nhận định: “Cách mạng Tháng Tám là một cuộc nổi dậy mang tính dân tộc cao độ. Nó đã khẳng định sức mạnh của ý chí toàn dân, là một bài học lịch sử quý giá cho các dân tộc bị áp bức.”
Ý nghĩa lịch sử và tầm vóc thời đại
Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám đã mở ra một bước ngoặt lớn của cách mạng, đưa dân tộc Việt Nam bước sang kỷ nguyên mới – kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Từ thân phận nô lệ, nhân dân ta đã trở thành người làm chủ đất nước, làm chủ vận mệnh của mình.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Cách mạng Tháng Tám đã lật đổ nền quân chủ mấy mươi thế kỷ, đã đánh tan xiềng xích thực dân gần 100 năm, đã đưa chính quyền lại cho nhân dân, đã xây nền tảng cho nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, độc lập, tự do, hạnh phúc. Đó là một cuộc thay đổi cực kỳ to lớn trong lịch sử của nước ta.”
Thắng lợi này đã chấm dứt ách đô hộ của thực dân Pháp, đưa tên tuổi Việt Nam trở lại trên bản đồ thế giới với tư cách một quốc gia độc lập. Điều này được chứng minh qua những lời của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Lịch sử dân tộc ta đã có nhiều thời kỳ rất vẻ vang. Nhưng trước ngày Cách mạng Tháng Tám, dân tộc ta đã phải trải qua gần một thế kỷ vô cùng tủi nhục... Cách mạng Tháng Tám thành công. Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời... Tên tuổi của nước ta lại lẫy lừng khắp năm châu, bốn biển.”
Không chỉ có ý nghĩa to lớn với dân tộc, Cách mạng Tháng Tám còn mang tầm vóc thời đại, là tấm gương, là nguồn cổ vũ cho các quốc gia đang mất độc lập tự do. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Chẳng những giai cấp lao động và nhân dân Việt Nam ta có thể tự hào, mà giai cấp lao động và những dân tộc bị áp bức nơi khác cũng có thể tự hào rằng lần này là lần đầu tiên trong lịch sử cách mạng của các dân tộc thuộc địa và nửa thuộc địa, một Đảng mới 15 tuổi đã lãnh đạo cách mạng thành công, đã nắm chính quyền toàn quốc.”
Bản hùng ca Tháng Tám là thành quả hội tụ bởi sức mạnh bản lĩnh, trí tuệ, hào khí Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Tuy nhiên, một số thế lực thù địch đã cố tình xuyên tạc sự thật lịch sử, đánh tráo thành quả cách mạng bằng luận điệu: Cách mạng Tháng Tám là "ăn may" bởi "khoảng trống quyền lực" sau khi Nhật hoàng tuyên bố đầu hàng. Đây là một kiểu tư duy lấp liếm, cố tình hạ bệ vai trò lãnh đạo của Đảng và lãnh tụ Hồ Chí Minh, hạ thấp sức mạnh của quần chúng nhân dân.
Thực tế khẳng định, trong khoảng thời gian từ khi Nhật đảo chính Pháp cho đến ngày Tổng khởi nghĩa thành công, ở Việt Nam không hề tồn tại bất kỳ “khoảng trống quyền lực” nào. Tập đoàn quân 38 của Nhật đã nhanh chóng thiết lập bộ máy thống trị, và khi Đảng phát động Tổng khởi nghĩa, quân Nhật, Pháp ở Đông Dương vẫn gần như nguyên vẹn về lực lượng. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám là thành quả tất yếu của cả một quá trình chuẩn bị lâu dài, công phu bằng bản lĩnh, trí tuệ, sức mạnh Việt Nam, không phải là một món quà được ban tặng.
Những bài học lịch sử vô giá
Những bài học từ Cách mạng Tháng Tám vẫn còn nguyên giá trị, là kim chỉ nam cho các thế hệ hôm nay và mai sau.
Bài học đầu tiên: Giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng, kiên định mục tiêu “độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội”. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: "Thực tiễn ở Việt Nam đã chứng tỏ rằng, nhờ có sự lãnh đạo của đảng Mác-Lênin mà cách mạng đã thu được thắng lợi vẻ vang trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, tiến lên xây dựng chủ nghĩa xã hội."
Ngày nay, Đảng phải thường xuyên củng cố, chỉnh đốn, tăng cường sự đoàn kết, nhất trí và nâng cao năng lực lãnh đạo, để Đảng ta “xứng đáng với vai trò, sứ mệnh lãnh đạo cách mạng Việt Nam và sự tin cậy của nhân dân.”
Bài học thứ hai: Nhận thức và chớp lấy “thời cơ ngàn năm có một”. Đảng ta đã nhận định chính xác khi Nhật hoàng tuyên bố đầu hàng Đồng Minh, chính quyền thân Nhật mất tinh thần. Lãnh tụ Hồ Chí Minh đã chỉ rõ "là cơ hội ngàn năm có một."
Bài học này vẫn có giá trị trong kỷ nguyên mới, khi thế giới đang có những thay đổi mang tính thời đại, đặc biệt là cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, mang đến cơ hội cho các quốc gia đang phát triển.
Tuy nhiên, cùng với đó là những thách thức toàn cầu như cạnh tranh kinh tế, biến đổi khí hậu, và "quốc nạn tham nhũng". Để tận dụng được thời cơ, chúng ta phải nhanh chóng nắm bắt, đón đầu và làm chủ khoa học công nghệ, tạo nên sức mạnh dân tộc kết hợp với sức mạnh thời đại.
Bài học thứ ba: Phát huy sức mạnh của nhân dân, khơi dậy tinh thần đại đoàn kết. Bài học đó bắt nguồn từ tư tưởng “lấy dân làm gốc” của dân tộc. Hồ Chí Minh đã khái quát: "có lực lượng dân chúng việc to tát mấy, khó khăn mấy làm cũng được."
Ngày nay, Đảng ta tiếp tục chỉ đạo “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng,” và kiên quyết loại bỏ những người có biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức và lối sống, xa dân.
Bài học thứ tư: Phát huy tinh thần độc lập tự chủ, tự lực, tự cường. Vận dụng bài học lịch sử của Cách mạng Tháng Tám, chúng ta phải giữ vững đường lối độc lập, tự chủ về mọi phương diện. Không thụ động “ngồi chờ,” mà chủ động xây dựng lực lượng, phát huy “nội lực” của toàn dân tộc: “đem sức ta mà giải phóng cho ta.”
Trong giai đoạn mới, chúng ta cần chủ động phát hiện, có các phương án, đối sách ngăn ngừa các nguy cơ chiến tranh, xung đột từ sớm, từ xa, để đảm bảo vững bước trên con đường xây dựng và phát triển đất nước.
Mùa thu năm 1945 đã đi vào lịch sử như một bản anh hùng ca bất diệt. Nó đã chấm dứt hơn 80 năm nô lệ, mở ra một kỷ nguyên mới: kỷ nguyên độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội. Mỗi khi mùa thu về, chúng ta lại nhớ về ký ức của mùa thu lịch sử ấy, để thêm trân trọng giá trị của độc lập, tự do và tiếp tục vững bước trên con đường xây dựng một đất nước phồn vinh, sánh vai với các cường quốc năm châu./.
