Một số kết quả nổi bật của Dự án các Trung tâm Đổi mới sáng tạo Xanh tại Việt Nam - GIC

Sau 4 năm thực hiện, Dự án đã triển khai 10 giải pháp tiên tiến cho nông hộ, 5 giải pháp cho các HTX và doanh nghiệp vừa và nhỏ, giúp hơn 20.000 nông dân tiếp cận kiến thức về đổi mới sáng tạo, thu hút 294 hợp tác xã và doanh nghiệp vừa và nhỏ tham gia, hỗ trợ 91 hợp tác xã lúa gạo và 39 doanh nghiệp trong chuỗi xoài. Dự án cũng thí điểm 43 mô hình canh tác theo phương thức đổi mới sáng tạo, mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn và phát thải thấp hơn so với phương pháp truyền thống. Những kết quả tích cực từ dự án đã được Bộ Nông nghiệp và Môi trường đánh giá cao, đặc biệt trong triển khai Đề án “Phát triển bền vững một triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030”.

Phát biểu tại Hội nghị, Ông Jens Schmid-Kreye - Bí thư thứ nhất về Hợp tác Phát triển Đức tại Việt Nam, cùng đại diện các tổ chức Quốc tế đã chia sẻ một số kết quả cụ thể của Dự án các Trung tâm Đổi mới sáng tạo Xanh tại Việt Nam - GIC như sau:

Dự án Các Trung tâm đổi mới Sáng tạo Xanh (GIC) tại Việt Nam là một phần của Chương trình toàn cầu “Các Trung tâm Đổi mới Xanh Ngành Nông nghiệp và Thực phẩm” (GIC) thuộc Sáng kiến ​​Một Thế giới - Không còn nạn đói (SEWoH) của Bộ Hợp tác Kinh tế và Phát triển Liên bang Đức (BMZ). Tại Việt Nam, Dự án Các Trung tâm đổi mới Sáng tạo Xanh (GIC) được Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) chính thức phê duyệt triển khai giai đoạn từ 2021 – 2025 trên địa bàn Thành phố Hà Nội, Hồ Chí Minh và 6 tỉnh, thành phố vùng Đồng bằng sông Cửu Long (An Giang, Cần Thơ, Đồng Tháp, Kiên Giang, Hậu Giang và Sóc Trăng- là những vùng trọng điểm trồng lúa gạo và xoài của Việt Nam). Dự án này tập trung tạo điều kiện cho các nông hộ nhỏ, các doanh nghiệp, hợp tác xã trong chuỗi giá trị lúa gạo và xoài để  áp dụng, thúc đẩy và lan tỏa các đổi mới sáng tạo nhằm nâng cao chất lượng nông sản, cải thiện thu nhập của nông dân, tạo việc làm và thúc đẩy bình đẳng giới, đồng thời giảm thiểu các tác động đến biến đổi khí hậu và môi trường của sản xuất nông nghiệp.

Dự án GIC bao gồm ba thành phần: (i) Thúc đẩy hệ thống đổi mới sáng tạo (ĐMST) ở địa phương, (ii) Nâng cao và phát triển năng lực địa phương và (iii) Phát triển cấu trúc kinh doanh nông nghiệp bền vững. Ngoài ra, bảo vệ 'Tài nguyên Thiên nhiên' được chọn là một thành phần ưu tiên bổ sung. Do đó, các sáng kiến ​​để bảo vệ và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên được thúc đẩy tích hợp trong các hoạt động của Dự án GIC tại Việt Nam. Dự án GIC Việt Nam cũng hỗ trợ chuyển giao các cải tiến và đổi mới sáng tạo (ĐMST) trong canh tác lúa và xoài cho các quốc gia đối tác khác tham gia vào Chương trình GIC toàn cầu “Các Trung tâm Đổi mới Xanh trong Ngành Nông nghiệp”.

Dự án GIC đã được Bộ NN&PTNT chính thức phê duyệt từ tháng 6/2021 tuy nhiên do ảnh hưởng bởi dịch Covid 19 nên các hoạt động thực địa của Dự án được khởi động chậm hơn so với dự kiến. Từ giữa năm 2022 đến nay, Dự án đã phối hợp với Ban QLDA Trung ương và Ban QLDA các tỉnh ưu tiên đẩy nhanh triển khai hoạt động của 04 hợp phần (bao gồm: (i) Phát triển hệ thống tìm kiếm, lựa chọn các ĐMST khả thi; (ii) Tăng cường năng lực các tác nhân để thực hiện ĐMST; (iii) Thúc đẩy áp dụng ĐMST cho các mô hình kinh doanh nông nghiệp bền vững; (iv) Tư vấn chính sách và truyền thông để nhân rộng áp dụng ĐMST) nhằm đảm bảo hoàn thành các mục tiêu đề ra. Bản Báo cáo Tiến độ Dự án này nhằm cập nhật tiến độ hoạt động và các kết quả đã đạt được trong giai đoạn từ đầu dự án đến hết tháng 12/2024.

Tính đến tháng 12/2024, Dự án đã triển khai các hoạt động về đổi mới sáng tạo với sự tham gia của 24.062 nông dân và 294 Hợp tác xã & Doanh nghiệp vừa và nhỏ (MSMEs) trong cả 2 chuỗi giá trị lúa gạo và xoài tại 6 tỉnh thuộc vùng đồng bằng sông Cửu Long. Nhận thấy những lợi ích mà các đổi mới sáng tạo mang lại như giảm chi phí sản xuất, tăng lợi nhuận, cải thiện chất lượng sản phẩm và môi trường,… các nhóm hưởng lợi trực tiếp đã tích cực đón nhận các đổi mới này.

Trong năm 2023, một nhóm tư vấn độc lập và các chuyên gia của dự án GIC cấp vùng đã thực hiện đánh giá dự án GIC tại Việt Nam. Theo kết quả đánh giá, Dự án đã đạt được hầu hết các mục tiêu đề ra, bao gồm nâng cao chất lượng sản phẩm gạo và xoài, góp phần giảm phát thải khí nhà kính, cải thiện khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu của nông dân, hỗ trợ hợp tác xã và doanh nghiệp cải thiện chỉ số kinh doanh và tạo thêm việc làm cho người lao động, trong đó có phụ nữ và thanh niên. Từ Kết quả đánh giá dự án cho thấy, 70,22% trên tổng số 20.966 nông dân và 32,28% trong số 1.331 người được phỏng vấn từ các MSMEs đã ứng dụng các đổi mới sáng tạo trong thực hành canh tác và kinh doanh. Việc áp dụng các đổi mới sáng tạo đã giúp người nông dân trong chuỗi xoài tăng khoảng 19.7% thu nhập, giảm 25% lượng phân bón hóa học, người nông dân trong chuỗi lúa gạo giảm 8.6% lượng phân bón hóa học và 28% lượng nước sử dụng trong canh tác lúa. Tuy nhiên, nhóm đánh giá cũng nhận định rằng, các chỉ số liên quan tới MSME tuy đạt những kết quả ấn tượng, nhưng cần thêm thời gian để có thể đánh giá tác động của Dự án đối với nhóm đối tượng hưởng lợi này.

Vì vậy, vào tháng 8 năm 2024, Dự án GIC tại Việt Nam tổ chức đánh giá lại các chỉ số liên quan tới nhóm MSME (chỉ số 4 và chỉ số 5). Cụ thể, nhóm tư vấn độc lập đã tái khảo sát 52 MSMEs tham gia các kỳ khảo sát trước đó (trong đó có 40 MSMEs tham gia cả khảo sát đầu kỳ và cuối kỳ) để đánh giá tác động của Dự án đối với các chỉ số kinh doanh chính và số lượng việc làm tạo mới của các MSMEs này. Kết quả đánh giá cho thấy, 34 MSMEs (trong tổng số 40 MSMEs tham gia cả khảo sát đầu kỳ và cuối kỳ) đã cải thiện ít nhất 3 trên 5 chỉ số kinh doanh chính. Ngoài ra, các MSMEs cũng tạo ra 307 việc làm mới, trong đó có 174 việc làm dành cho nữ lao động (57%), 178 việc làm dành cho thanh niên (58%).

Một trong những đổi mới sáng tạo nổi bật mà Dự án thúc đẩy là Lớp học kinh doanh cho nông dân (Farmer Business School – FBS). Đây là phương pháp tiếp cận được Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức GIZ phát triển nhằm thúc đẩy tinh thần doanh nhân và cung cấp những kỹ năng kinh doanh cho những hộ nông dân nhỏ lẻ. Phương pháp tiếp cận này được xây dựng dựa trên phương pháp học tập thông qua trải nghiệm, chú trọng vào việc giúp nông dân thay đổi tư duy để họ tự nhìn nhận mình là doanh nhân và là tác nhân quan trọng trong thị trường. Đây là những yếu tố tiên quyết để nông dân có thể áp dụng các công nghệ cải tiến, tận dụng các cơ hội thị trường, và đầu tư vào sản xuất nông nghiệp có lợi hơn, từ đó đem lại tác động tích cực đến năng suất và chất lượng gạo.

Các đánh giá về Dự án GIC trong năm 2023 cho thấy, 89% nông dân được khảo sát đã áp dụng các kiến thức từ FBS vào thực hành kinh doanh của hộ[1], từ đó cải thiện khả năng quản lý tài chính và tăng thu nhập[2].

Nhằm nhân rộng tác động tích cực của FBS và góp phần triển khai Quyết định 4880/ QĐ-BNN-KTHT của Bộ NN&PTNT vào ngày 15/11/2023, về Phê duyệt Chương trình đào tạo nghề “Kinh doanh nông nghiệp” trình độ thường xuyên phục vụ đào tạo nghề nông nghiệp cho lao động nông thôn, trong năm 2024, Dự án GIC đã tổ chức thêm 3 lớp đào tạo về FBS cho 90 giảng viên nguồn. Tính tới thời điểm báo cáo, Dự án đã đào tạo tổng cộng 358 giảng viên nguồn về FBS (bao gồm 32% nữ giảng viên, 25% giảng viên dưới 35 tuổi). Đây cũng sẽ là nguồn nhân lực góp phần nhân rộng đổi mới sáng tạo sau khi Dự án kết thúc.

Bên cạnh đó, Dự án cũng phối hợp với các cơ quan địa phương tại 6 tỉnh địa bàn dự án để tiếp tục triển khai các đổi mới sáng tạo được các nhóm hưởng lợi đón nhận tích cực, như quản lý rơm rạ, FBS và FBS nâng cao[3], quản trị kinh doanh trong HTX. Trong năm 2024, Dự án đã tiếp cận 10.797 nông dân (trong đó có 3.096 người đã tham gia Dự án trong các năm trước đó), và 1.918 đại diện MSMEs. Tính đến thời điểm báo cáo, có 24.062 nông dân (6.580 nữ, 2.363 thanh niên) và 3.128 đại diện MSMEs (503 nữ, 447 thanh niên) tham gia Dự án.

Bên cạnh những hoạt động trực tiếp nhân rộng các đổi mới sáng tạo, Dự án GIC cũng tích cực đóng góp vào việc triển khai Đề án một triệu hecta lúa chất lượng cao, phát thải thấp Đồng bằng Sông Cửu Long và các chương trình của Bộ NN&PTNT. Cụ thể, trong năm 2024, dự án đã biên soạn các tài liệu tập huấn phuc vụ các hoạt động nâng cao năng lực cho các bên liên quan tham gia triển khai “Đề án một triệu hecta lúa chất lượng cao, phát thải thấp Đồng bằng Sông Cửu Long”, triển khai nhân rộng các hoạt động đào tạo, nâng cao năng lực quản trị HTX, tập huấn và huấn luyện nông dân về các biên pháp canh tác lúa giảm phát thải, về mô hình kinh tế tuần hoàn trong quản lý rơm rạ, vvv.  Bên cạnh đó, Dự án đã đẩy mạnh triển khai các hoạt động hợp tác Nam  Nam và hợp tác ba bên nhằm  thúc đẩy  hợp tác  trong ngành nông nghiệp giữa Việt Nam với một số quốc gia Châu phi. Ngoài ra, Dự án GIC cũng hỗ trợ Bộ NN&PTNT và các Cục/vụ liên quan tổ chức các diễn đàn, hội nghị, hội thảo   như Diễn đàn hợp tác công tư nhằm thúc đẩy phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo lương thực, thực phẩm và nông nghiệp (Food Innovation Hub); Hội nghị tham vấn các văn bản sửa đổi về quản lý và chuyển đổi đất lúa dựa trên Luật đất đai sửa đổi 2024.

Đánh giá về kết quả dự án, ông Oemar Idoe - Đại diện cho Giám đốc Quốc gia GIZ Việt Nam cho biết: “Tất cả những mục tiêu này đều đóng góp vào mục tiêu tăng trưởng kinh tế xanh và bền vững tai Việt Nam. Dự án GIC Việt Nam đưa ra cách tiếp cận mới trong lĩnh vực hợp tác song phương, phát triển chuỗi giá trị bằng cách tập trung thúc đẩy các đối tác đa bên. Qua đó, dự án dự định lựa chọn, điều chỉnh và nhân rộng các giải pháp đổi mới sáng tạo để đóng góp vào sự phát triển bền vững trên mọi phương diện”.

Bà Sonja Esche, Giám đốc Dự án GIC, Trưởng nhóm nông nghiệp, Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức GIZ thì đánh giá: “Kết quả của dự án thực sự vượt xa mong đợi của chúng tôi về số lượng đổi mới cũng như phạm vi tiếp cận đã đạt được. Do đó, tất cả các bên tham gia vào dự án đều có thể tự hào. Đây cũng là một trong những yếu tố thành công của Dự án Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Xanh khi mà rất nhiều bên liên quan khác nhau đã tham gia vào Dự án, từ trung ương đến địa phương và các đơn vị nghiên cứu cùng khu vực tư nhân. Dự án GIC đã sử dụng cách tiếp cận toàn diện, điều chỉnh các đổi mới sáng tạo theo điều kiện địa phương ở Đồng bằng Sông Cửu Long và từ đó tích hợp tối đa vào các cấu trúc sẵn có ở địa phương”.

--------------

[1] Đánh giá cuối kỳ Dự án  tháng 11/2023.

[2] Đánh giá Dự án cấp độ toàn cầu EVAS, tháng 11/2023.

[3] Chương trình FBS có kết hợp thêm kiến thức nâng cao như nội dung về quản lý tài chính nâng cao.