Tại hội thảo Khoa học Quốc tế với chủ đề “Báo chí - truyền thông trong bối cảnh trí tuế nhân tạo (AI) Phát triển” mới đây, TS. Nguyễn Thị Tuyết Minh, Viện Báo chí - Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền công bố khảo sát với 240 người làm báo cho thấy: 96,3% đã sử dụng AI ở nhiều mức độ. Theo đó, 12,9% thử nghiệm, 22,5% không thường xuyên, 28,8% khi cần và 31,3% thường xuyên. Nhóm dưới 2 năm có tỷ lệ sử dụng thường xuyên cao nhất (39,2%), nhóm trên 10 năm dùng có chọn lọc (31,7% khi cần), nhóm 3 - 10 năm có xu hướng thử nghiệm (17,7%). Thống kê trên cho thấy phản ánh sự thích nghi AI tùy thuộc kinh nghiệm.
Biểu đồ phân tích sử dụng AI đang được các nhà báo sử dụng.Khảo sát cho thấy AI được dùng nhiều nhất cho phân tích dữ liệu (30%), gợi ý tiêu đề (25%) và tóm tắt nội dung (26,7%). Mức độ sử dụng các ứng dụng này thay đổi theo thâm niên. Theo đó, nhóm dưới 2 năm chuộng gợi ý tiêu đề, nhóm 3 - 10 năm ưu tiên phân tích dữ liệu, còn nhóm trên 10 năm dùng AI cân bằng hơn.
Tỷ lệ sử dụng AI cao trong báo chí phản ánh xu hướng toàn cầu, với 75 - 85% cơ quan báo chí đã thử nghiệm và 81,7% phóng viên dùng AI thường xuyên. Tuy nhiên, việc tích hợp AI chưa đồng đều do rào cản về tiếp cận công nghệ, chính sách và đào tạo.
Nhận thức về ảnh hưởng của AI đến sáng tạo báo chí khá đa dạng. Khoảng 27,5% thấy AI cải thiện hiệu suất rõ rệt, 30,8% cho rằng chỉ hỗ trợ phần nhỏ. Tuy nhiên, 15% lo ngại sự lệ thuộc và 10,8% để AI làm giảm cảm hứng. Nhóm dưới 10 năm kinh nghiệm có nhìn nhận tích cực hơn nhóm trên 10 năm, vốn lo ngại hơn về sự lệ thuộc và mất tính cá nhân.
Khảo sát cho thấy nhà báo còn thận trọng với nội dung AI. Theo đó, đa số (59,6%) cho rằng cần kiểm chứng kỹ, chỉ một tỷ lệ nhỏ tin tưởng hoàn toàn (1,7%) hoặc tương đối (11,3%).
Thâm niên công tác ảnh hưởng đến mức độ tin tưởng. Nhóm trên 10 năm thận trọng nhưng có tỷ lệ tin tuyệt đối cao nhất, trong khi nhóm dưới 2 năm lo ngại hơn. Mức tin tưởng thấp do lo ngại về độ chính xác, thiếu kiểm chứng và chiều sâu nội dung. Do công chúng khó phân biệt nội dung AI, trách nhiệm kiểm chứng của nhà báo càng tăng, đòi hỏi chính sách và đào tạo phù hợp.
Khảo sát cho thấy hạn chế về đào tạo AI trong báo chí. Theo đó, chỉ 11,7% được đào tạo bài bản, 40,8% tự học không chính thức (cao nhất), 11,7% tự học hệ thống, 10,8% biết qua đồng nghiệp, 9,2% chưa tiếp cận. Nhóm trên 10 năm có tỷ lệ đào tạo chính quy cao nhất (24,4%), nhóm dưới 2 năm chủ yếu tự học không chính thức (38%) hoặc chưa tiếp cận (20,3%). Chênh lệch này phản ánh khoảng cách năng lực số giữa các thế hệ, ảnh hưởng đến hiệu quả ứng dụng AI.
Nghiên cứu đề xuất các khuyến nghị nhằm tích hợp AI vào báo chí một cách có trách nhiệm và hiệu quả. Theo đó, các cơ sở đào tạo và tòa soạn cân nhắc triển khai chương trình chuyên sâu về AI, bao gồm: Kiến thức nền tảng (thuật toán, học sâu, ưu nhược điểm của AI); Kỹ năng thực hành (sử dụng AI cho gỡ băng, dịch thuật, phân tích dữ liệu, AI tạo sinh); Tư duy phản biện và kiểm chứng thông tin AI (nhận diện "ảo giác", kiểm tra chính xác, phát hiện thiên vị); Xử lý vấn đề đạo đức liên quan đến AI; Tích hợp AI vào chương trình giảng dạy báo chí, lồng ghép vào các học phần đào tạo báo chí (thu thập thông tin, viết, biên tập, đạo đức nghề nghiệp)…
