Ngành nông nghiệp Việt Nam đang ở một điểm giao quan trọng. Với kim ngạch xuất khẩu liên tục tăng trưởng, đạt 54,3 tỷ USD trong năm 2024 và 33,5 tỷ USD trong 6 tháng đầu năm 2025, nông sản Việt đã khẳng định vị thế trên trường quốc tế.
Tuy nhiên, những cảnh báo gần đây từ Liên minh châu Âu (EU) về việc vi phạm các quy định an toàn thực phẩm đã bộc lộ một "lỗ hổng" lớn: vấn đề truy xuất nguồn gốc và kiểm soát chất lượng.
Trước tình hình đó, Công điện số 150/CĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính không chỉ là một chỉ đạo hành chính mà là một quyết sách chiến lược, thể hiện quyết tâm xây dựng một nền nông nghiệp minh bạch, bền vững và có uy tín.
Để giải quyết tận gốc vấn đề, Công điện số 150/CĐ-TTg tập trung vào các nhiệm vụ chính sau:
Phân công trách nhiệm: Giao trách nhiệm cụ thể cho Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Công Thương, Bộ Tài chính, Bộ Ngoại giao, Bộ Khoa học và Công nghệ, UBND các tỉnh, thành phố và các Hiệp hội. Mỗi bên có vai trò rõ ràng trong việc kiểm soát, hỗ trợ và phát triển nông sản xuất khẩu.
Truy xuất nguồn gốc: Yêu cầu các bộ, ngành và địa phương khẩn trương xây dựng, vận hành hệ thống truy xuất nguồn gốc, cơ sở dữ liệu chuỗi cung ứng. Đây là giải pháp nền tảng để theo dõi sản phẩm từ trang trại đến tay người tiêu dùng.
Kiểm soát chất lượng từ gốc: Chỉ đạo các cơ quan chức năng tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm các vi phạm về dư lượng hóa chất, kháng sinh và thuốc bảo vệ thực vật tại các vùng trồng, nuôi.
Hoàn thiện thể chế và chính sách: Yêu cầu rà soát, hoàn thiện các chương trình, tài liệu tập huấn; nghiên cứu đề xuất cơ chế, chính sách phù hợp, hiệu quả, đặc biệt là các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp công nghệ cao và cải thiện quy trình thông quan.
Bối cảnh và thách thức
Thực tế, các lô hàng nông sản bị cảnh báo cho thấy một điểm yếu cố hữu: việc kiểm soát chất lượng và an toàn thực phẩm trong toàn bộ chuỗi sản xuất vẫn chưa chặt chẽ. Nguyên nhân xuất phát từ:
Sản xuất manh mún, thiếu liên kết: Việc sản xuất nhỏ lẻ, thiếu sự đồng bộ trong quy trình, từ sử dụng hóa chất đến thu hoạch, khiến việc kiểm soát trở nên khó khăn.
Khả năng truy xuất kém: Hệ thống truy xuất nguồn gốc chưa đồng bộ và hiệu quả, dẫn đến việc không thể xác định chính xác nguyên nhân và nguồn gốc của các lô hàng vi phạm.
Chi phí và công nghệ: Các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, còn ngần ngại đầu tư vào công nghệ truy xuất nguồn gốc do chi phí ban đầu cao và chưa thấy rõ hiệu quả kinh tế.
Những thách thức này nếu không được giải quyết sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của nông sản Việt Nam, làm mất đi cơ hội tiếp cận các thị trường khó tính nhưng đầy tiềm năng.
Ý nghĩa chiến lược từ Công điện 150/CĐ-TTg
Công điện của Thủ tướng đã đi thẳng vào trọng tâm vấn đề, không chỉ giải quyết các trường hợp vi phạm đơn lẻ mà còn đưa ra các giải pháp mang tính hệ thống, thể hiện một tầm nhìn xa.
Thứ nhất, gắn kết trách nhiệm liên ngành: Thay vì chỉ giao phó cho Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Công điện đã phân công trách nhiệm rõ ràng cho các bộ: Công Thương (xúc tiến thương mại, truy xuất nguồn gốc), Tài chính (thông quan, hỗ trợ đầu tư), Ngoại giao (đàm phán chính sách) và Khoa học và Công nghệ (chuyển đổi số, tiêu chuẩn chất lượng). Sự phối hợp này tạo thành một "cú đấm tổng lực", đảm bảo mọi khâu của chuỗi giá trị đều được kiểm soát và hỗ trợ.
Thứ hai, định hướng phát triển bền vững: Công điện không chỉ là mệnh lệnh mà là định hướng chính sách. Việc yêu cầu rà soát, nhân rộng các vùng nguyên liệu đạt chuẩn; nghiên cứu chính sách hỗ trợ đầu tư công nghệ cao và đề xuất cơ chế thông quan nhanh gọn cho thấy Chính phủ đang kiến tạo một môi trường thuận lợi để nông nghiệp phát triển theo hướng chuyên nghiệp, hiện đại.
Thứ ba, nâng cao vai trò của địa phương và doanh nghiệp: Công điện giao nhiệm vụ trực tiếp cho Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố và Chủ tịch các Hiệp hội sản xuất. Điều này thể hiện sự phân cấp mạnh mẽ, trao quyền và trách nhiệm cho các đơn vị trực tiếp sản xuất, đồng thời khuyến khích sự chủ động từ phía doanh nghiệp và hiệp hội trong việc tuân thủ và nâng cao chất lượng.
Từ thách thức đến cơ hội bứt phá
Đối với các doanh nghiệp, việc tuân thủ nghiêm ngặt các yêu cầu của Công điện chính là con đường duy nhất để tồn tại và phát triển. Đây không phải là gánh nặng mà là cơ hội vàng để bứt phá.
(1) Tăng giá trị sản phẩm: Một sản phẩm có truy xuất nguồn gốc rõ ràng sẽ tạo dựng được niềm tin tuyệt đối với người tiêu dùng và nhà nhập khẩu, từ đó nâng cao giá trị thương hiệu và cho phép định giá sản phẩm cao hơn.
(2) Mở rộng thị trường: Khi đáp ứng được các tiêu chuẩn khắt khe của EU, doanh nghiệp sẽ có cơ hội tiếp cận và chinh phục những thị trường cao cấp khác trên toàn cầu, giảm sự phụ thuộc vào các thị trường truyền thống.
(3) Hiện đại hóa sản xuất: Việc đầu tư vào công nghệ truy xuất nguồn gốc, số hóa quy trình sẽ giúp doanh nghiệp tối ưu hóa quản lý, giảm thiểu rủi ro và nâng cao năng suất.
Công điện 150/CĐ-TTg là một lời khẳng định mạnh mẽ từ Chính phủ Việt Nam: chúng ta sẽ không đánh đổi chất lượng lấy số lượng. Đây là lời mời gọi hành động cho toàn bộ ngành nông nghiệp, từ nông dân, doanh nghiệp đến cơ quan quản lý.
Việc nắm bắt và thực thi nghiêm túc những yêu cầu này sẽ biến truy xuất nguồn gốc từ một thách thức thành động lực quan trọng, đưa nông sản Việt Nam vươn tầm và khẳng định vị thế bền vững trên bản đồ nông nghiệp thế giới.
