Phát biểu khai mạc Hội thảo, Thứ trưởng Nguyễn Thanh Lâm đã khẳng định, tổng kết thi hành Luật Báo chí 2016 là việc làm rất cần thiết. Trên cơ sở này sẽ định hình những quan điểm, tầm nhìn, và kế hoạch để báo chí Việt Nam phát triển mạnh mẽ dưới sự lãnh đạo của Đảng.Luật Báo chí năm 2016 có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2017 đã qua 6 năm thực hiện, Bộ Thông tin và Truyền thông ghi nhận nhiều đánh giá tích cực từ các bộ, ban, ngành, địa phương và cơ quan báo chí. Luật đã tạo hành lang pháp lý để báo chí hoạt động và phát triển; quyền tự do ngôn luận của Nhân dân được bảo đảm và phát huy trong khuôn khổ Hiến pháp. Tuy nhiên, quá trình triển khai thực hiện đã bộc lộ không ít bất cập, chưa theo kịp sự đổi mới về khoa học và công nghệ thông tin trong kỷ nguyên số.
Trong Báo cáo 57/BC-BTTTT ngày 30/3/2022, Bộ Thông tin và Truyền thông đã chỉ ra những kết quả nghiên cứu và kiến nghị sửa đổi, bổ sung. Báo cáo đã nhấn mạnh nhưng nhóm nội dung bất cập, chưa phù hợp với thực tiễn pháp luật. Vấn đề đặt ra cho thấy, việc sửa đổi, bổ sung Luật Báo chí 2016 là cần thiết, nhằm tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho báo chí hoạt động và phát triển; đồng thời với khắc phục những tồn tại, bất cập.
Với sự tham gia thảo luận, đóng góp ý kiến của nhiều chuyên gia, nhà báo, luật sư và các nhà nghiên cứu, Hội thảo đã tập trung đánh giá 6 năm thi hành Luật Báo chí 2016, phân tích thực trạng về công tác quản lý nhà nước và hoạt động báo chí, gợi mở những nhóm vấn đề cần sửa đổi, bổ sung, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển trong giai đoạn tới. Đây cũng là dịp trao đổi, cùng chia sẻ những bài học, tìm giải pháp, cơ chế thực thi nhằm nâng cao chất lượng và nội dung tác phẩm báo chí, hoàn thành tốt trách nhiệm xã hội và gìn giữ sự trong sáng đạo đức của người làm báo.
1. Luật Báo chí 2016 vấn đề đặt ra cần nghiên cứu hoàn thiện
Đến nay Lụật báo chí 2016 chính thức có hiệu lực và vận hành được trên 6 năm, đã ghi nhận nhiều chuyển biến tích cực. Bộ TT&TT đã sắp xếp tổ chức, quy hoạch lại hệ thống báo chí. Hệ thống cả nươc hiện bao gồm trên 779 cơ quan báo chí, Trong đó có 142 tờ báo in và 612 tạp chí chuyên ngành; 25 cơ quan báo chí điện tử độc lập và hơn 41.000 người hoạt động trong lĩnh vực này. Với 72 đài phát thanh và truyền hình thuộc các Bộ, ngành TW và ở các địa phương, gồm 80 kênh sóng phát thanh, hơn 190 kênh truyền hình. Hệ thống dịch vụ báo chí đã tăng trưởng tích cực với những đơn vị cung cấp dịch vụ trả tiền, hệ thống phát thanh và truyền hình đã đạt doanh thu trên 9.500 tỷ VNĐ trong năm 2022.
|
|
|
Quang cảnh Hội thảo |
.jpg)
Thực tiễn thi hành Luật Báo chí 2016 cho thấy, nhiều quy định đã tạo môi trường thuận lợi và là công cụ hết sức quan trọng để đảm bảo cho công dân thực hiện quyền tự do báo chí; đảm bảo việc quản lý nhà nước và nâng cao hiệu quả hoạt động báo chí. Về cơ bản, các cơ quan báo chí đã thực hiện nghiêm túc sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng và Nhà nước; Quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận của nhân dân được bảo đảm và phát huy trong điều kiện khoa học và công nghệ và hội nhập quốc tế của Việt Nam ngày một gia tăng.
Một trong những điểm nổi bật của Luật Báo chí 2016 là quyền tác nghiệp của nhà báo và nguồn tin được tăng cường bảo vệ, tạo điều kiện để nhà báo xâm nhập thực tế, bám sát đời sống với lượng thông tin được cung cấp đầy đủ và kịp thời. Luật quy định, nhà báo có quyền hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam và ở nước ngoài theo quy định của pháp luật và được pháp luật bảo hộ trong hoạt động nghề nghiệp; Các cơ quan, tổ chức có trách nhiệm cung cấp cho nhà báo những tư liệu, tài liệu không thuộc bí mật nhà nước, bí mật đời tư của cá nhân và bí mật theo quy định của pháp luật. Luật Báo chí nghiêm cấm cản trở nhà báo hoạt động nghề nghiệp đúng pháp luật.
Từ thực tiễn hoạt động, các nhà nghiên cứu đã rút ra những vấn đề đáng qua tâm đó là: Chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của báo chí đã mở rộng không gian hoạt động, chính thức hóa chức năng truyền thông chính sách và cụ thể hóa nhiệm vụ cung cấp thông tin sáng tạo trong bối cảnh Internet đã trở thành kênh thông tin vô cùng quan trọng.
Luật 2016 đã quy định giấy phép hoat động, khẳng định cơ quan báo chí là bộ phận hữu cơ trong thể chế chính trị của các cơ quan nhà nước và tổ chức xã hội dân sự, Sản phẩm báo chí thiết yếu không theo cơ chế thị trường; người dân được thụ hưởng không phải trả kinh phí. Từ đây nhiều vấn đề cần làm rõ, nhất là vai trò, vị trí và xác định nguồn lực cho sản phẩm báo chí và cần đa dạng hóa hóa nội dung thông tin, tạo đột phá trong kinh tế báo chí.
Về nhân lực của ngành, vấn đề cơ bản là việc đào tạo, điều kiện hành nghề, và cấp thẻ nhà báo. Muốn duy trì nhân lực sáng tạo để làm ra những sản phẩm báo chí chất lượng cao cần bổ sung quy định về đào tạo, daò tạo lại và nhất là bổ sung những kiến thức thiết yếu về công nghệ và sử dụng ngôn ngữ. Đối với nguồn kinh phí, những sản phẩm thiết yếu cần được ngân sách đảm bảo thông qua các biện pháp ưu tiên như đặt hàng của các tổ chức nhà nước
Nhằm tạo thuận lợi cho hoạt động báo chí, giới nghiên cứu cho rằng, cần quan tâm hơn những tác phẩm chưa được đề cập trong các chương trình, sự kiện phục vụ rộng rãi người dân. Việc cung cấp những sản phẩm này cần được cụ thể hóa trong các chương trình hoạt động của các tổ chức dịch vụ truyền thông.
2. Tiếng nói của các nhà khoa học
Tham gia Hội thảo, các nhà nghiên cứu thuộc các tổ chức báo chí đã có những tham luận tâm huyết từ thực tiễn hoạt động, nhất là việc triển khai thực hiện Luật Báo chí năm 2016.
Nguyên ủy viên Thường vụ, Trưởng ban Nghiệp vụ Hội Nhà báo Việt Nam Trần Bá Dung cho rằng, Luật báo chí 2016 có nhiều điểm mới về quyền tự do báo chí, liên kết thông tin, đạo đức nghề nghiệp, hoạt động kinh doanh dich vụ, các hành vi bị cấm, cải chính trên báo chí và pháp điển hóa quy định. Song trước nhu cầu và trình độ công chúng ngày nay, Luật đã có những bất cập cần được sửa đổi, bổ sung.
Theo ông, báo chí ngày nay đã phát triển theo hướng tòa soạn hội tụ, sản phẩm báo chí là sản phẩm đa phương tiện, việc tổ chức và quản lý sản xuất phát hành và truyền dẫn đều dựa trên nền tảng Internet nên cần có sự phân cấp. Người đứng đầu cơ quan báo chí chịu trách nhiệm trước pháp luật, còn việc thực hiện sản xuất nội dung sẽ do các đơn vị cấp dưới thực hiện. Như vậy là người phụ trách khâu sản xuất sản phẩm cần chịu trách nhiệm cuối cùng. Có như vậy, người phụ trách cơ quan báo chí mới đủ thời gian lo công việc đúng nghĩa của chủ báo, còn chủ bút sẽ là người chịu trách nhiệm về nội dung của sản phẩm.
Theo Phó Viện trưởng Viện Báo chí thuộc Học viện Báo chí và Tuyên truyền Lê Thu Hà thì Luật Báo chí 2016 đã được những người làm báo và dư luận xã hội rất quan tâm và đồng tình hưởng ứng. Đây là cơ hội để nâng cao trách nhiệm cho ngành báo chí, giúp người làm báo và cơ quan báo chí hoàn thành tốt chức năng nhiệm vụ và quyền hạn của mình. Luật tạo hành lang pháp lý cho báo chí phát triển bền vững và là cũng chỗ dựa cho người làm báo thực hiện nhiệm vụ chính trị phục vụ nhân dân tốt hơn,
Từ góc nhìn khoa học bà cho rằng, trong những lần sửa đổi trước đây hiệu quả quản lý xã hội của báo chí chưa cao; đây là việc đã được khẳng định, Dư luận xã hội có chức năng điều tiết các mối quan hệ, giám sát tư vấn. Điều tra xã hội là phương thức tập hợp trí tuệ, phát huy sáng kiến của mọi tâng lớp nhân dân trong qúa trình hoạch định, tổ chức thực hiện và hoàn thiện Luật pháp nên cần đươc tận dụng triệt để, Công việc này đã được ghi nhận trong nhận thức và hành động của lãnh đạo Đảng và Nhà nước Việt Nam.
Điều 4 Luật báo chí 2016 nêu rõ, Báo chí ở nước CHXHCN Viêt Nam là phương tiện thông tin thiết yếu trong đời sống xã hội, là cơ quan ngôn luận của Đảng, nhà nước và các tổ chức chính trị-xã hội nghề nghiệp. Đây cũng là diễn đàn của các tầng lốp nhân dân, phải thể hiện được vai trò là “tiếng nói của nhân dân”. Do vậy, trong sửa đổi Luật cần điều tra, thăm dò nắm bắt cho được dư luận xã hội để vừa khuyến khích vừa hình thành ý thức về quyền dân chủ đối với người dân, đồng thời với phòng chống tin đồn thất thiệt và dư luận tiêu cực.
Cần sử dụng đa dạng các hình thức điều tra, khảo sát dư luận xã hội. Báo chí là kênh thể hiện diễn đàn và là tiếng nói của dân. Qua đó, nhiều người có thể gửi ý kiến đóng góp cụ thể đén các cơ quan chức năng. Báo chí là kênh truyền thông đại chúng thể hiện sự tin cậy cần được thúc đẩy trở thành mũi nhọn lan tỏa thông tin. Theo đó, cần được xây dựng để trở thành kênh có vai trò nắm bắt, tạo dựng và định hướng dư luận xã hội.
Về tăng cường bảo vệ quyền tác nghiệp của nhà báo và bảo vệ nguồn tin, Luật Báo chí 2016 cho thấy, nhà báo cần được tạo điều kiện để hoạt động nghề nghiệp, tạo diện mạo báo chí phong phú, đa dạng. Tuy nhiên, những quy định của Luật lại đòi hỏi các cơ quan, tổ chức và người có trách nhiệm, nghĩa vụ cung cấp thông tin phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về nội dung thông tin, thực hiện phát ngôn và cung cấp đầy đủ kịp thời theo định kỳ và đột xuất đang là những thách thức không nhỏ.
Phân tích thực tế hoạt động báo chí trong những năm qua, các nhà nghiên cứu nhận thấy: Một số tờ báo thông tin chưa đúng tôn chỉ, mục đích, không đúng đối tượng phục vụ; thông tin chưa đúng sự thật, thiếu nhạy cảm chính trị; chưa phù hợp với lợi ích của đất nước, của nhân dân và còn tiết lộ bí mật Nhà nước.
Mối quan hệ giữa cơ quan chủ quản và cơ quan báo chí chưa rõ ràng. Không không ít cơ quan chủ quản buông lỏng vai trò, trách nhiệm để hoạt động báo chí xa rời tôn chỉ, mục đích và không hoàn thành nhiệm vụ.
Báo chí vẫn còn tiếp tục đăng tải quá nhiều thông tin về mặt trái của xã hội; một số nhà báo chưa thực hiện nghiêm quy định tác nghiệp, quy trình biên tập của một số báo còn có những sơ suất, thiếu sót và lỏng lẻo.
Tình trạng khá phổ biến là thông tin báo chí còn chậm so với tình hình diễn biến thực tế. Báo chí chính thống có biểu hiện chạy theo và ít độc giả hơn mạng xã hội nên chưa phát huy được vai trò định hướng dư luận xã hội. Còn xảy ra nhiều vi phạm về quảng cáo, chủ yếu là vi phạm thông tin quá tính năng, tác dụng của hàng hóa; quảng cáo thực phẩm chức năng có nội dung không rõ ràng dễ gây hiểu lầm.
Một số cộng tác viên báo chí hoạt động không đúng chức năng, nhiệm vụ, vi phạm đạo đức nghề nghiệp; còn những phóng viên soi mói, tìm những sơ hở, hạn chế của tổ chức, doanh nghiệp, địa phương để gây áp lực với động cơ không lành mạnh.
Việc quán triệt, phổ biến Luật Báo chí kết hợp với việc giáo dục các Luật An ninh mạng, Luật An toàn thông tin... cho lãnh đạo các cơ quan quản lý báo chí ở địa phương và người sử dụng mạng xã hội chưa rộng rãi, chưa thường xuyên nên còn có hiện tượng nhiễu loạn thông tin.
Những tồn tại hạn chế nêu ra trên đây, cần có sự sửa đổi Luật pháp để điều chỉnh và thích ứng.
3. Những đề xuất cần thực hiện
Luật Báo chí tạo điều kiện để phát triển sự nghiệp báo chí cả về nội dung và hình thức nhằm đạt được yêu cầu thực sự là tiếng nói của Đảng, Nhà nước, tổ chức xã hội và là diễn đàn của nhân dân. Báo chí phải thực hiện tốt vai trò phản ánh, định hướng, hướng dẫn dư luận, làm lành mạnh xã hội, thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Mục tiêu chung của sửa đổi và hoàn thiện Luật Báo chí thể hiện qua tầm nhìn phù hợp và thích ứng với tốc độ phát triển của báo chí hiện đại. Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng nêu rõ: “Xây dựng nền báo chí, truyền thông chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại”. Luật Báo chí bổ sung, sửa đổi cần cụ thể hóa đường lối của Đảng về mục tiêu này. Do đó, cần phân biệt và cụ thể hóa rõ ràng, tránh tình trạng “báo hóa”Tạp chí và những trang thông tin điện tử. Ngoài ra cũng cần có quy định rõ ràng hơn về Hội nhà báo, cơ quan báo chí trong công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ báo chí cho người làm báo chí. Đối với nhà báo và phóng viên thường trú, cần bổ sung quy định chặt chẽ về Văn phòng đại diện, về nhiệm vụ, quyền hạn của cộng tác viên ở văn phòng đại diện nhằm tránh kẽ hở trong phối hợp với địa phương trong thu nhận và cung cấp thông tin.
Luật Báo chí cũng cần quy định chặt chẽ việc tuyển dụng phóng viên của các cơ quan cả về nhận thức về chính trị, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ báo chí và ngoại ngữ, tin học nhằm nâng cao chất lượng, hạn chế những sai sót. Cần quy định rõ hoạt động của các đối tượng đang thực hiện nghiệp vụ phóng viên trong cơ quan báo chí dưới 2 năm, chưa đủ điều kiện cấp thẻ nhà báo...
Những quy định cụ thể về ứng dụng công nghệ như CNTT, Internet vạn vật (IoT) và trí tuệ nhân tạo (AI) trong hoạt động báo chí sẽ góp phần quan trọng vào xây dựng định hướng truyền thông trên môi trường số, đồng thời ngăn chặn những tiêu cực có thể nảy sinh từ xu hướng đang phát triển mạnh mẽ này.
Đối với sản phẩm báo chí, cần có quy định cụ thể về sản phẩm đăng tải trên các nền tảng mạng xã hội (Việt Nam hiện có 70 triệu người dân sử dụng mạng xã hội, chiếm 71% dân số). Trong xu thế, cơ quan báo chí ngày càng mở rộng nhiều dòng thông tin, sản phẩm trên mạng xã hội cần có quy định thực hiện đúng, phù hợp với mục tiêu chung,nhằm phát huy tính tích cực trong đáp ứng nhu cầu của công chúng và định hướng dư luận xã hội trong tương lai.
4. Thay lời kết luận
Tại Hội thảo thuộc chương trình Diễn đàn báo chí tháng Sáu năm nay, các nhà khoa học đã đi sâu phân tích đánh giá cu thể về hơn 6 năm thi hành luật Báo chí 2016 cả về thực trạng quản lý và những vấn đề gợi mở cho nhiệm vụ sửa đổi bổ sung, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển báo chí trong giai đoạn mới; Phân tích,dự báo, đưa ra luận cứ khoa học và xu hướng phát triển báo chí hiện đại cũng như khó khăn, thách thức trong thực hiện chiến lược, chủ trương phát triển báo chí tương lai. Đây là những nội dung thiết thực làm cơ sở khoa học cho việc bổ sung, sửa đổi Luật Báo chí 2016. Từ những chia sẻ và bài học rút ra, Đại biểu tham dự đã đề xuất những giải pháp, cơ chế, phương thức thực thi nhằm nâng cao chất lượng, nội dung tác phẩm để hoàn thành tốt nhiệm vụ xã hội và giữ gìn phẩm chất trong sáng của người làm báo.
Phát biểu tại Hội thảo, thay mặt Đại học Khoa học Xã hội Nhân văn, Viện tưởng viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông Phan Văn Kiền cho biết “Diễn đàn đã đề cập đến một chủ đê rất thời sự và nóng bỏng của Báo chí Việt nam. Luật Báo chí là khung khổ pháp lý quan trọng nhất để báo chí hoạt động trong bối cảnh xã hội và nền báo chí có nhiều biến động, chuyển động liên tục và đa chiều”. Nhà báo Trần Tú Anh nhận xét “Việc sửa đổi, hoàn thiện Luật Báo chí 2016 theo tốc độ phát triển của báo chí hiện đại cần có sự tham gia và đồng hành tích cực cả về phương diện lý luận và thực tiễn của đông đảo chuyên gia xây dựng chính sách, các nhà quản lý và những người làm báo”. Thành công của Hội nghị Tổng kết thi hành Luật Báo chí 2016 với sự hưởng ứng tích cực của những người tham dự đã mở ra một giai đoạn mới, giúp chúng ta có niềm tin và hy vọng sự nghiệp Báo chí Cách nạng cước nhà sẽ thành công rực rỡ./.
