99 triệu người dân Việt Nam đều mong muốn gia đình mình có thể tiếp cận nguồn lương thực, thực phẩm lành mạnh, giá cả phải chăng và ít tác động đến môi trường. Gần một nửa dân số Việt Nam hiện đang sống ở khu vực thành thị, với hơn 8 triệu người sống ở khu vực thành phố Hà Nội. Đến năm 2050, 3/4 dân số Việt Nam sẽ sống ở khu vực thành thị. Những loại thực phẩm và chế độ ăn uống nào là cần thiết để nuôi sống dân số đô thị ngày càng tăng và đảm bảo sức khỏe cho cả người dân và môi trường? Có phải ai cũng có đủ kinh tế để áp dụng một chế độ ăn uống lành mạnh? Đây là những câu hỏi quan trọng mà các tổ chức hàng đầu (chính phủ, khu vực tư nhân, tổ chức phi chính phủ và xã hội dân sự) ở Việt Nam đã thảo luận tại hội thảo dự án nghiên cứu EcoFoodSystems (Hệ thống lương thực thực phẩm sinh thái) tại Hà Nội vào Thứ Tư, ngày 24 tháng 1 năm 2024.
Dự án EcoFoodSystems tiến hành nghiên cứu nhằm hỗ trợ các tổ chức và cơ quan trong hệ thống lương thực, thực phẩm Việt Nam có thể đẩy nhanh sự chuyển đổi trong người tiêu dùng thực phẩm tại khu vực thành phố Hà Nội sang chế độ ăn uống bền vững hơn (ít dấu chân môi trường hơn), lành mạnh và giá cả phải chăng hơn. Dự án đặc biệt hướng tới việc hợp tác với các đối tác nhằm cải thiện sức khỏe người dân và cộng đồng đang bị thiệt thòi về mặt dinh dưỡng do chế độ ăn uống của họ. Nhóm đối tượng có thể bao gồm những người tiêu dùng thực phẩm bị suy dinh dưỡng hoặc những người có chế độ ăn uống và lối sống dẫn đến thừa cân và béo phì (góp phần làm tăng tỷ lệ mắc các bệnh mãn tính như tiểu đường loại 2 và bệnh tim mạch). Dự án EcofoodSystems do Đại học Galway Ireland chủ trì, cùng với các tổ chức đối tác gồm Alliance Bioversity-CIAT, Đại học và Nghiên cứu Wageningen (WUR) và RIKOLTO – Việt Nam. Dự án được tài trợ bởi Liên minh Châu Âu và Quỹ Phát triển Nông nghiệp Quốc tế (IFAD).
Để xác định những khoảng cách về kiến thức và nhu cầu nghiên cứu có thể giúp các tổ chức trong hệ thống lương thực, thực phẩm ở khu vực thành phố Hà Nội chuyển đổi chế độ ăn uống của người tiêu dùng sang chế độ ăn uống lành mạnh và bền vững hơn, dự án EcoFoodSystems đã tổ chức hội thảo tham vấn nhiều bên liên quan tại Hà Nội. Hội thảo có sự tham gia của các đại diện và chuyên gia chủ chốt từ hơn 50 tổ chức khác nhau bao gồm các bộ, công ty, đoàn thể, hợp tác xã, tổ chức phi chính phủ phát triển nông thôn, thanh niên và các cơ quan Liên hợp quốc trên khắp Việt Nam.
TS. Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế, Bộ NN-PTNT phát biểu khai mạc hội thảo, GS. Đào Thế Anh (Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam) và GS. Trương Tuyết Mai (Viện Dinh dưỡng Quốc gia) trình bày tổng quan về chuyển đổi hệ thống lương thực thực phẩm đang diễn ra tại Việt Nam. Dự án EcoFoodSystems được Liên minh Châu Âu (EU) và Quỹ Phát triển Nông nghiệp Quốc tế (IFAD) tài trợ, ông Jesus Lavina, Phó trưởng Ban Hợp tác Phái đoàn Liên minh Châu Âu tại Việt Nam đại diện phái đoàn tham dự hội thảo.
Trong phát biểu khai mạc, TS. Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Hợp tác Quốc tế, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng cách tiếp cận hệ thống lương thực phẩm giữa các Bộ, ngành và các bên liên quan. Ông chỉ ra rằng Việt Nam là quốc gia tiên phong trên toàn cầu trong việc áp dụng cách tiếp cận hệ thống lương thực thực phẩm thông qua các chính sách, kế hoạch và Bộ liên quan. Đóng góp vào những nỗ lực này có sự tham gia của ông Jesus Lavina, Phó Trưởng Phái đoàn Liên minh Châu Âu tại Việt Nam, người đã nêu bật những bài học kinh nghiệm từ chiến lược trang trại đến bàn ăn của EU, một thành phần quan trọng của Thỏa thuận Xanh của EU. Ông đánh giá cao chương trình DESIRA của EU, trong đó EcoFoodSystems là một trong những dự án của DESIRA, hỗ trợ các phương pháp tiếp cận nghiên cứu và đổi mới hợp tác để hỗ trợ quá trình chuyển đổi bền vững của các hệ thống nông nghiệp và thực phẩm.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đào Thế Anh, Phó Giám đốc Viện Khoa học nông nghiệp Việt Nam nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giúp người nghèo tiếp cận thực phẩm lành mạnh, bền vững và giá cả phải chăng. Với tư cách là Trưởng Nhóm đặc nhiệm của Việt Nam về Chuyển đổi Hệ thống Lương thực Thực phẩm, ông nhấn mạnh công việc đang diễn ra giữa các Bộ, ngành và các bên liên quan nhằm xây dựng sự đồng thuận hướng tới mục tiêu đã thống nhất. Ông kêu gọi dự án EcoFoodSystems hợp tác chặt chẽ với các Bộ của Chính phủ và các bên liên quan để xác định các lựa chọn dựa trên minh chứng về lộ trình và chính sách chuyển đổi.
Tại Hội thảo, TS. Tạ Văn Tường, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội khẳng định tầm quan trọng của Hà Nội trong hệ thống lương thực quốc gia, và mối liên hệ của thành phố đối với sản xuất và tiêu dùng thực phẩm. Ông cũng nhấn mạnh cơ hội và các hoạt động hướng tới cách tiếp cận hệ thống lương thực thực phẩm được đưa vào Kế hoạch tổng thế Phát triển Thủ đô Hà Nội 2050 nhằm đảm bảo rằng chế độ ăn uống, lối sống và môi trường thực phẩm lành mạnh có thể hỗ trợ những công dân khỏe mạn và việc tiêu thụ thực phẩm cũng góp phần vào các mục tiêu về khí hậu và môi trường.
Trưởng dự án EcoFoodSystems, GS. Charles Spillane, Giám đốc Viện Rya tại Đại học Galway ở Ireland, nhấn mạn: "Việt Nam đã có những bước tiến ấn tượng về an ninh lương thực và dinh dưỡng trong những thập kỷ qua. Với những khu vực dân số thành thị ngày càng tăng như tại Hà Nội, nhu cầu được cung cấp lương thực thực phẩm từ các cộng đồng vùng nông thôn sôi nổi ngày càng tăng cao. Đây là nơi nông dân và nông hộ xây dựng cuộc sống ổn định nhờ nông nghiệp và chuỗi giá trị thực phẩm, trong khi đó họ vẫn phải cố gắng giảm thiểu tác động của lương thực thực phẩm lên môi trường và tăng khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu từ nguồn thực phẩm mà sản xuất. Chế độ ăn uống lành mạnh giúp con người có cơ thể khỏe mạnh. Song tất cả các tổ chức trong hệ thống lương thực thực phẩm tại thành phố Hà Nội đều đang đối mặt với một thách thức chung đó là làm thế nào để mọi người dân, từ trẻ đến già, từ giàu đến nghèo, đều có thể tiếp cận chế độ ăn uống lành mạnh với giá cả phải chăng. Lương thực thực phẩm trong chuỗi phải được sản xuất và cung cấp với điều kiện ít ảnh hưởng tới môi trường nhất. Dự án của chúng tôi nhằm tiến hành nghiên cứu để các tổ chức đối tác có thể định hướng tốt hơn quá trình chuyển đổi chế độ ăn uống này nhằm đảm bảo cho thế hệ hiện tại và tương lai được khỏe mạnh".
Mark Lundy, Đồng điều tra viên của dự án EcoFoodSystems và Trưởng nhóm Hành vi & Môi trường Thực phẩm Toàn cầu tại Liên minh CIAT-Bioversity cho biết thêm: “Liên minh Đa dạng sinh học-CIAT rất vui mừng được tham gia vào dự án EcoFoodSystems với mục tiêu tập trung vào việc liên kết hệ thống sản xuất sinh thái nông nghiệp bền vững với chế độ ăn uống đa dạng và lành mạnh cho người tiêu dùng. Chúng tôi hy vọng có thể giúp xác định các tín hiệu thị trường rõ ràng từ người tiêu dùng để khuyến khích nông dân áp dụng các phương pháp sản xuất sạch, các nhà thu mua có thể cải thiện khả năng truy xuất nguồn gốc sản phẩm và nhà bán lẻ có thể đảm bảo khả năng tiếp cận tốt và khả năng chi trả cho tất cả người tiêu dùng. Công việc này khá tương thích với Kế hoạch hành động quốc gia về hệ thống thực phẩm. Chúng tôi mong muốn được làm việc với các đối tác quan trọng tại Việt Nam để xem dự án có thể trở thành một minh chứng cho sự chuyển đổi như thế nào.”
Ông Đàm Trọng Tuấn từ đối tác EcoFoodSystems Rikolto-Việt Nam cho biết: “Sự thay đổi trên quy mô toàn cầu, quốc gia và khu vực thành phố đòi hỏi thị trường thực phẩm thành thị phải trở nên toàn diện hơn và mang lại giá trị cho tất cả các tác nhân trong chuỗi thực phẩm. Chúng tôi trao quyền cho các nhóm nông dân để trở thành đối tác kinh doanh vững chắc và thực hiện các phương pháp thực hành bền vững, phù hợp với tương lai trong hệ thống thực phẩm tại thành thị của chúng tôi. Trọng tâm của chúng tôi trong dự án EcoFoodSystems là tạo ra các nghiên cứu đầu ra mang lại lợi ích trực tiếp cho các tổ chức hệ thống thực phẩm, đảm bảo đáp ứng nhu cầu cách tiếp cận phù hợp với các ưu tiên quốc gia cũng như nhu cầu và khả năng phục hồi của tất cả các các tác nhân trong chuỗi thực phẩm, tập quán canh tác, cộng đồng địa phương, cộng đồng nông dân và đô thị người tiêu dùng thực phẩm bị thiệt thòi.”
Tại hội thảo EcoFoodSystems, các tổ chức hệ thống thực phẩm Việt Nam đã cùng nhau xác định và thống nhất các ưu tiên nghiên cứu chính nhằm lấp đầy những lỗ hổng về kiến thức. Bên cạnh đó, cung cấp các công cụ tốt hơn giúp các tổ chức và tác nhân trong chuỗi sản xuất thực phẩm - tiêu dùng, bao gồm cả chất thải thực phẩm, giúp người tiêu dùng chuyển đổi sang chế độ ăn uống lành mạnh hơn, bền vững hơn với giá cả phải chăng hơn. Các ưu tiên nghiên cứu được xác định tại hội thảo EcoFoodSystems sẽ cung cấp thông tin về chuyển đổi hệ thống lương thực thực phẩm bền vững và chuyển đổi chế độ ăn uống ở Việt Nam. Những thay đổi này phù hợp với các chính sách quốc gia của đất nước và Kế hoạch hành động quốc gia về chuyển đổi hệ thống thực phẩm. Kế hoạch này hướng tới sự minh bạch, trách nhiệm và bền vững vào năm 2030.
Thông tin thêm cho báo chí:
Đại học Galway: Viện Ryan là viện nghiên cứu lớn nhất của Đại học Galway. Nhiệm vụ nghiên cứu về tính bền vững của Viện Ryan tập trung vào bốn lĩnh vực nghiên cứu đó là (1) Biển & Ven biển, (2) Năng lượng & Biến đổi khí hậu, (3) Nông nghiệp & Kinh tế sinh học và (4) Môi trường & Sức khỏe. Viện Ryan bao gồm 12 Trung tâm/Cụm nghiên cứu trải rộng trên bốn lĩnh vực nghiên cứu chuyên đề này. Viện Ryan bao gồm 102 Nhóm nghiên cứu và 12 Trung tâm/Cụm nghiên cứu chịu trách nhiệm cho hơn 350 dự án nghiên cứu được tài trợ bao gồm khoảng. 20% tổng thu nhập nghiên cứu của Đại học Galway. 102 nhóm nghiên cứu của Viện Ryan đã phát hành hơn một phần tư tổng số ấn phẩm nghiên cứu và trích dẫn từ Đại học Galway. www.ryaninst acad.ie
Liên minh Đa dạng sinh học-CIAT: Biến đổi khí hậu, mất đa dạng sinh học, suy thoái môi trường và suy dinh dưỡng. Bốn cuộc khủng hoảng toàn cầu có mối liên hệ với nhau này đã đe dọa sự thịnh vượng của hành tinh chúng ta trong nhiều năm. Cùng với 'cú hích' từ COVID-19, tác động của những cuộc khủng hoảng này đến nông nghiệp, cảnh quan, đa dạng sinh học và con người đang trở nên mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Đảo ngược xu hướng tiêu cực này là thách thức nhưng cũng là cơ hội cho những sự lựa chọn táo bạo và giải pháp tổng hợp. Được thành lập vào năm 2019, Liên minh Đa dạng Sinh học Quốc tế và Trung tâm Nông nghiệp Nhiệt đới Quốc tế (CIAT) nhằm giải quyết bốn cuộc khủng hoảng này. Liên minh là một phần không thể thiếu của hệ thống CGIAR và tích cực tham gia vào One CGIAR, hỗ trợ công việc của chúng tôi thông qua hành động phối hợp. https://alliancebioversityciat.org/
RIKOLTO: Rikolto là một tổ chức phi chính phủ quốc tế với hơn 40 năm kinh nghiệm hợp tác với các tổ chức nông dân và các tác nhân trong chuỗi thực phẩm trên khắp Châu Phi, Châu Á, Châu Âu và Châu Mỹ Latinh. Rikolto điều hành các chương trình tại 14 quốc gia trên toàn thế giới thông qua tám văn phòng khu vực. Rikolto tại Việt Nam (trước đây là VECO Việt Nam) là thành viên của Rikolto, một tổ chức phi chính phủ quốc tế có Văn phòng quốc tế tại Leuven, Bỉ. Rikolto có hơn 20 năm kinh nghiệm làm việc tại Việt Nam. FADO hoạt động tại Việt Nam từ năm 1994, chủ yếu trong lĩnh vực trồng rừng ngập mặn, cung cấp tín dụng vi mô và nông nghiệp. Rikolto tại Việt Nam đã làm việc ở nhiều lĩnh vực và tỉnh thành khác nhau.
Đại học & Nghiên cứu Wageningen (WUR): Đại học & Nghiên cứu Wageningen là trường đại học nghiên cứu công lập ở Wageningen, Hà Lan, chuyên về khoa học đời sống với trọng tâm đào tạo nông nghiệp, kỹ thuật và ngành kỹ thuật. Đại học & Nghiên cứu Wageningen là sự kết hợp giữa Đại học Wageningen và Quỹ Nghiên cứu Wageningen. ‘Khám phá tiềm năng của thiên nhiên để cải thiện chất lượng cuộc sống’ là sứ mệnh của Đại học & Nghiên cứu Wageningen. Hơn 7.600 nhân viên, 13.100 sinh viên và hơn 150.000 người tham gia Chương trình Life Long Learning của WUR từ hơn một trăm quốc gia, hiện đang làm việc ở khắp nơi trên thế giới trong lĩnh vực thực phẩm và môi trường sống lành mạnh cho các chính phủ và cộng đồng doanh nghiệp nói chung.
Liên hệ:
Giáo sư Charles Spillane. Trưởng dự án, dự án EcoFoodSystems, Viện Ryan, Đại học Galway, University Road, Galway H91 REW4, Ireland. charles.spillane@universityofgalway.ie
