Thúc đẩy xuất khẩu trái cây Việt Nam: Con đường từ tiềm năng đến vị thế toàn cầu

Thực trạng và tiềm năng xuất khẩu

Hiện nay, Việt Nam có hơn 1,3 triệu ha cây ăn quả với sản lượng khoảng 15 triệu tấn/năm. Trong đó, nhóm trái cây có tiềm năng tăng trưởng nhanh và đóng góp tích cực vào cơ cấu xuất khẩu gồm chanh leo, chuối, dứa và dừa. Bốn sản phẩm này đang từng bước khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế, hướng tới mục tiêu kim ngạch xuất khẩu đạt mốc tỷ USD.

Theo Tổng cục Thống kê, tổng diện tích canh tác bốn loại cây này lên tới khoảng 420.000 ha, với sản lượng hơn 6,3 triệu tấn mỗi năm, đóng góp đáng kể vào kim ngạch xuất khẩu nông nghiệp.

Báo cáo từ Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho thấy, năm 2024, kim ngạch xuất khẩu dừa đã đạt 1,1 tỷ USD, trong khi chuối đạt 380 triệu USD và chanh dây là 222 triệu USD. Những con số này khẳng định tiềm năng lớn của nông sản Việt trên thị trường quốc tế.

Tuy nhiên, theo đánh giá của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, ngành trái cây Việt vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Bộ giống còn đơn điệu, thiếu giống tốt; vùng nguyên liệu chưa đạt chuẩn và tỷ lệ chế biến sâu còn thấp. Hơn nữa, chúng ta phải đối mặt với các rào cản kỹ thuật từ thị trường khó tính, như kiểm dịch thực vật và truy xuất nguồn gốc.

Nhu cầu thị trường thế giới: Cơ hội rộng mở

Các số liệu thị trường quốc tế cho thấy nhu cầu đối với các mặt hang trái cây nhiệt đới này đang tăng lên, mở ra cơ hội lớn cho Việt Nam.

(1) Chanh dây: Theo báo cáo của Tổ chức Nông Lương Liên Hợp Quốc (FAO), thị trường chanh dây toàn cầu được dự đoán sẽ tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ trong thập kỷ tới. Nhu cầu này được thúc đẩy bởi sự quan tâm ngày càng tăng của người tiêu dùng đối với các sản phẩm tự nhiên, lành mạnh, đặc biệt tại thị trường Bắc Mỹ và châu Âu.

(2) Chuối: Chuối là một trong những loại trái cây được tiêu thụ nhiều nhất, với quy mô thị trường toàn cầu lên tới 140 tỷ USD. Các thị trường nhập khẩu lớn nhất là EU, Mỹ, Nhật Bản và Trung Quốc.

(3) Dứa: Theo dự báo của Cục Kinh tế Nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp Mỹ), thị trường dứa toàn cầu ước tính đạt 12 tỷ USD vào năm 2025. Nhu cầu về dứa chế biến như dứa đóng hộp, nước ép và dứa sấy khô đang ngày càng tăng.

(4) Dừa: Bộ Công Thương nhận định thị trường dừa toàn cầu được dự báo sẽ đạt gần 22,2 tỷ USD vào năm 2032. Nhu cầu này được thúc đẩy bởi xu hướng ăn chay và sử dụng các sản phẩm thay thế sữa động vật, đặc biệt tại các thị trường phát triển.

Một số giải pháp thúc đẩy xuất khẩu bền vững

Để đưa trái cây Việt Nam lên tầm “tỷ đô” và chinh phục các thị trường khó tính, cần một sự thay đổi toàn diện. Các chuyên gia của Hội Khoa học Phát triển nông thôn Việt Nam đã đưa ra nhiều ý kiến quan trọng cho vấn đề này.

Một là, tăng cường kiểm soát chất lượng và tiêu chuẩn hóa sản phẩm. Đây là nền tảng cốt lõi để xây dựng uy tín. Cần đầu tư vào bộ giống chất lượng cao, chống chịu sâu bệnh, và tuân thủ các quy trình canh tác theo chuẩn GlobalGAP, VietGAP. Việc kiểm soát dư lượng hóa chất trong trái cây là yếu tố quan trọng, cần thúc đẩy đầu tư vào nghiên cứu, dịch vụ phân tích ở các vùng miền. Việc tổ chức lại sản xuất theo chuỗi giá trị, từ nông hộ đến doanh nghiệp, để đảm bảo tính truy xuất nguồn gốc minh bạch, là yêu cầu bắt buộc để đáp ứng các rào cản kỹ thuật từ thị trường quốc tế.

Hai là, đẩy mạnh chế biến sâu và công nghệ sau thu hoạch. Các chuyên gia cho rằng sự phụ thuộc vào xuất khẩu trái cây tươi đang là rào cản lớn nhất. Việc đầu tư vào các nhà máy chế biến hiện đại để tạo ra các sản phẩm như nước ép, trái cây sấy khô, đông lạnh... sẽ gia tăng giá trị và giải quyết được vấn đề mùa vụ. Đồng thời, đầu tư vào công nghệ bảo quản, sơ chế hiện đại giúp giảm tổn thất sau thu hoạch và kéo dài thời gian lưu trữ.

Ba là, xây dựng thương hiệu và đa dạng hóa thị trường. Theo các chuyên gia, cần một chiến lược truyền thông mạnh mẽ để xây dựng thương hiệu quốc gia cho trái cây Việt Nam. Bên cạnh việc duy trì các thị trường truyền thống, cần tích cực thâm nhập các thị trường khó tính như EU (tận dụng EVFTA) và các thị trường mới nổi.

Bốn là, hoàn thiện chính sách và tổ chức sản xuất. Để tạo động lực cho sự phát triển, cần có sự hỗ trợ mạnh mẽ từ Nhà nước. Theo Bộ Công Thương, cần có các chính sách hỗ trợ vốn, giải quyết vướng mắc về đất đai và đầu tư vào hạ tầng sản xuất. Cần xây dựng mô hình liên kết chặt chẽ giữa nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp để tạo ra một chuỗi cung ứng bền vững và hiệu quả.

Năm là, các giải pháp khác. Bên cạnh những giải pháp trên, cần đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học, ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý sản xuất và chuỗi cung ứng. Ngoài ra, việc xây dựng các mô hình nông nghiệp sinh thái kết hợp du lịch cũng là một hướng đi mới, giúp quảng bá hình ảnh trái cây Việt Nam một cách hiệu quả hơn.

Việc kết hợp các giải pháp trên sẽ không chỉ giúp trái cây Việt Nam vượt qua các rào cản kỹ thuật của thị trường khó tính mà còn nâng cao vị thế và giá trị của nông sản Việt trên bản đồ nông nghiệp thế giới.