Vụ việc đã trở thành tâm điểm của dư luận, đặt ra yêu cầu phải có một góc nhìn pháp lý toàn diện, vừa đảm bảo tính thượng tôn pháp luật vừa thể hiện sự thấu tình đạt lý. Phân tích dưới đây tổng hợp ý kiến từ các luật sư, chi tiết mới về vụ án, và các án lệ tương tự tại Việt Nam, nhằm đưa ra một cái nhìn khách quan và đa chiều.
Về mặt pháp lý, bản án sơ thẩm tuyên phạt 6 năm tù là đúng luật, căn cứ vào Điều 244, khoản 2 Bộ luật Hình sự. Gà lôi trắng là loài động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm nhóm IB, việc nuôi và mua bán trái phép có thể bị phạt tù từ 5 đến 10 năm. Tuy nhiên, để đảm bảo sự cân bằng và nhân văn, các luật sư cho rằng Tòa án cần phải xem xét một cách thấu đáo các tình tiết giảm nhẹ.
Chiều 12/8/2025, luật sư Lê Hồng Hiển (Hãng luật Lê Hồng Hiển và Cộng sự) xác nhận đã nhận được đơn yêu cầu của chị Nguyễn Thị Oanh (vợ bị cáo Thành) và sẽ tham gia bào chữa miễn phí cho bị cáo tại phiên phúc thẩm.
Cùng quan điểm, luật sư Lương Văn Thành (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) cũng bày tỏ mong muốn hỗ trợ bào chữa miễn phí, nhấn mạnh rằng dù bản án là đúng luật, nhưng với hoàn cảnh gia đình khó khăn của bị cáo, cần xem xét một mức án phù hợp bởi "trăm cái lý không bằng một tý cái tình".
Tham gia bào chữa tại phiên sơ thẩm, luật sư Đặng Văn Cường (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) cũng cho biết, ông đã đề nghị chuyển khung hình phạt sang khoản 1 và xin án treo với lý do bị cáo phạm tội chưa gây hậu quả nghiêm trọng và có nhân thân tốt, tuy nhiên Tòa án không đồng ý.
Mặc dù bị cáo Thành đã bị tuyên 6 năm tù, hồ sơ vụ án và hoàn cảnh của bị cáo cho thấy nhiều tình tiết cần được xem xét một cách nhân văn. Động cơ của anh Thành xuất phát từ việc mưu sinh, không phải từ hoạt động tội phạm có tổ chức. Hoàn cảnh gia đình anh rất khó khăn, vợ chồng anh có 3 con nhỏ và mẹ già 80 tuổi. Từ khi chồng vướng lao lý, chị Nguyễn Thị Oanh phải nghỉ làm công nhân để chăm sóc các con và mẹ chồng. Thêm vào đó, bị cáo Thành cũng đã thành khẩn khai báo và tự nguyện nộp lại số tiền thu lợi bất chính. Một tình tiết giảm nhẹ khác là bố mẹ đẻ của bị cáo đã được Chủ tịch nước tặng Huy chương Kháng chiến.
Việc xem xét các tình tiết này cũng phù hợp với tiền lệ và án lệ tại Việt Nam. Điển hình là vụ án tại tỉnh Lào Cai, một người dân tên Triệu A Phấy đã bị bắt vì săn bắt và buôn bán một cá thể cu li và một con rắn hổ mang. Dù vi phạm pháp luật, người này đã được Tòa án nhân dân huyện Bảo Thắng tuyên phạt 18 tháng tù và cho hưởng án treo. Sự tương đồng về nhận thức pháp luật hạn chế và mục đích mưu sinh giữa hai vụ án là cơ sở vững chắc để bào chữa cho bị cáo Thành.
Ngoài ra, án lệ số 58/2023/AL về tình tiết định khung hình phạt tại khoản 3, Điều 244 cũng cho thấy Tòa án tối cao đang hướng đến việc vận dụng linh hoạt các tình tiết giảm nhẹ trong các vụ án về động vật hoang dã.
Là một người hoạt động trong lĩnh vực Sinh Vật Cảnh gần 30 năm chúng tôi nhận thấy, Gà lôi trắng có đặc điểm nhận dạng rất giống với một số loại gà thuộc họ trĩ và các loại gà cảnh khác, khiến người dân bình thường khó có thể phân biệt chính xác bằng mắt thường. Điều này cũng cho thấy có một phần trách nhiệm của các cơ quan có liên quan trong việc chưa tăng cường các biện pháp tuyên truyền, giáo dục cho người dân nhận biết và tránh vi phạm các loại động thực vật trong sách đỏ. Chính vì sự nhầm lẫn và khó phát hiện bằng mắt thường này, nên khi có các vụ án tương tự xảy ra, ngay cả đối với cơ quan bảo vệ pháp luật cũng phải tiến hành giám định khoa học mới có thể đưa ra kết luận chắc chắn. Việc này càng củng cố thêm lập luận rằng hành vi của một số người dân liên quan đến việc nuôi giữ, mua bán động vật hoang dã như anh người nông dân trong vụ án trên có thể xuất phát từ sự thiếu hiểu biết, không phải ý đồ phạm tội có tổ chức, và cần được xem xét một cách thấu đáo, nhân văn.
Mặt khác theo Thông tư số 27/2025/TT-BNNMT ngày 24/6/2025 của Bộ Nông nghiệp và Môi trường quy định về quản lý loài nguy cấp, quý, hiếm; nuôi động vật rừng thông thường và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp (có hiệu lực từ ngày 1/7/2025). Tại phụ lục danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm ban hành kèm theo Thông tư số 27/2025/TT-BNNMT, gà lôi trắng có tên khoa học là Lophura nycthemera, thuộc lớp chim (Aves), bộ gà (Galliformes), họ trĩ (Phasianidae) thuộc nhóm IIB (không còn thuộc nhóm IB).
Theo đó, gà lôi trắng thuộc loài động vật có giá trị kinh tế, khoa học, y tế, sinh thái, cảnh quan và môi trường, nhưng số lượng còn ít trong tự nhiên hoặc có nguy cơ bị tuyệt chủng nếu không được bảo vệ. Các hoạt động khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại đối với các loài này cần được hạn chế để đảm bảo sự tồn tại và phát triển của chúng. Các chủ thể nuôi, giữ phải đăng ký theo đúng quy định của pháp luật.
Việc vụ án thu hút sự quan tâm của dư luận là một cơ hội để giáo dục cộng đồng về tầm quan trọng của việc bảo vệ động vật hoang dã. Để vừa đảm bảo tính thượng tôn pháp luật vừa đảm bảo tính giáo dục và răn đe, các luật sư đề xuất một giải pháp "dung hòa giữa cái lý và cái tình". Việc tuyên án treo, kèm theo các hình thức giáo dục pháp luật, sẽ vừa có tính răn đe, vừa giúp bị cáo có cơ hội sửa sai, làm lại cuộc đời, đồng thời không đẩy gia đình anh vào cảnh bế tắc.
Một bản án như vậy không chỉ trừng phạt hành vi mà còn hướng đến việc giáo dục, trao cơ hội, và cuối cùng, bảo vệ được tương lai của những người thân trong gia đình bị cáo, thể hiện sự công bằng và tính nhân văn sâu sắc của pháp luật Việt Nam.
