Thiệt hại kinh tế đáng kể (3,2 % - 3,5% GDP tại Việt Nam, 2% GDP toàn cầu vào 2050). Là vùng sản xuất trọng yếu, sự tổn thương của Việt Nam đe dọa trực tiếp an ninh lương thực toàn cầu. Để sống ôn hòa, lối sống xanh và văn hóa ứng phó phải trở thành tư duy xuyên suốt mọi mặt đời sống, kết hợp Kỷ Nguyên Số và bảo hiểm để giảm thiểu phân hóa giàu nghèo, xây dựng khả năng thích nghi linh hoạt và tối ưu toàn cục.
Biến đổi Khí hậu (BĐKH) là từ khóa ẩn chứa khủng hoảng lịch sử, với xu hướng ngày càng tăng lên về cường độ và sự khó lường. Khoa học khẳng định BĐKH không thuộc về quốc gia nào mà sinh ra từ chính nội tại cuộc sống của con người, do sự xâm hại bầu khí quyển từ hoạt động sản xuất, sử dụng hóa chất, và cạn kiệt tài nguyên.
Những tác động này đã tạo ra các nguy cơ khốc liệt: thiên tai cực đoan (mưa bão lũ, hạn hán, mực nước biển dâng) gây thiệt hại kinh tế nặng nề, làm trầm trọng thêm phân cực giàu nghèo, và gây ra cú sốc đến an ninh. Gánh nặng này không chỉ riêng biệt: dự báo toàn cầu cho thấy thiệt hại GDP có thể lên tới 2% GDP toàn cầu vào năm 2050. Đối với Việt Nam, con số này ở mức 3,2% - 3,5% GDP hàng năm. Đáng chú ý, là một vùng sản xuất lương thực trọng yếu, sự suy giảm sản lượng tại Đồng bằng sông Cửu Long có thể châm ngòi cho khủng hoảng an ninh lương thực toàn cầu.
Thách thức đặt ra là phải định hình chiến lược mới, với tư duy xuyên suốt gắn với ứng phó BĐKH vào mọi khía cạnh đời sống, bao gồm cả việc hình thành lối sống xanh và hòa hợp với tự nhiên, kết hợp tư duy chiến lược quân sự trong dự phòng với sức mạnh Kỷ Nguyên Số để có thể chung sống với biến đổi khí hậu và hướng tới sự phát triển bền vững của toàn cầu.
BIẾN chuyển lối sống hòa hợp và phát triển bền vững
"Biến" đại diện cho xu hướng ngày càng tăng lên của BĐKH và sự chuyển đổi cốt lõi trong văn hóa ứng phó và tư duy xuyên suốt mọi mặt đời sống. Sự biến đổi về khí hậu trực tiếp đe dọa an ninh, gây xáo trộn xã hội và làm trầm trọng thêm sự phân hóa giàu nghèo, ảnh hưởng đến sức mạnh của một quốc gia. Văn hóa ứng phó phải là tư duy xuyên suốt yêu cầu tất cả các hoạt động, từ học tập (nghiên cứu khoa học khí hậu), đến sản xuất kinh doanh (đánh giá rủi ro), phải gắn với ứng phó BĐKH và giảm thiểu thiệt hại.
Điều này đòi hỏi phải xây dựng một lối sống hòa hợp với tự nhiên, nâng cao trách nhiệm bảo vệ môi trường và thân thiện với môi trường trong mọi quyết định hàng ngày. Tầm nhìn phải xác định rõ, ứng phó BĐKH là nhiệm vụ quốc phòng trong mọi lúc mọi nơi, đòi hỏi tư duy Quân sự trong dự phòng chiến lược. Sự chuyển đổi này tập trung vào việc ứng dụng Kỷ Nguyên Số để xây dựng khả năng dự báo chính xác hơn và đánh giá tình hình đúng hơn.
Sự biến đổi này cũng bao gồm việc thay đổi tư duy về sản xuất, từ chỗ phụ thuộc vào hóa chất sang sản xuất bền vững và thân thiện với môi trường, đồng thời tư duy xuyên suốt này cũng phải gắn với dự phòng rủi ro tài chính thông qua bảo hiểm sản xuất và bảo hiểm nông nghiệp để chia sẻ rủi ro khi có thảm họa xảy ra, góp phần tránh sự phân hóa giàu nghèo.
ĐỔI mới tư duy và văn hoá ứng phó
"Đổi" thể hiện sự đổi mới tư duy và sự đánh đổi cần thiết để đầu tư vào giải pháp, đặc biệt là cơ chế chia sẻ rủi ro và bảo vệ an ninh lương thực. Việc gia tăng hạn hán và xâm nhập mặn tại Việt Nam đe dọa trực tiếp an ninh lương thực toàn cầu. Sự đổi mới tư duy trong sản xuất phải hướng đến nông nghiệp thông minh khí hậu để bảo vệ nguồn cung lương thực dự trữ quốc gia và toàn cầu, đồng thời phải gắn với ứng phó BĐKH thông qua bảo hiểm nông nghiệp. Đây là giải pháp tài chính tối ưu toàn cục giúp người sản xuất an tâm tái đầu tư sau thảm họa, là cơ chế quan trọng để tránh sự phân hóa giàu nghèo khi thiệt hại kinh tế xảy ra.
Giải pháp đổi mới trọng tâm còn nằm ở việc hình thành lối sống xanh trong toàn dân, từ việc tiết kiệm năng lượng, giảm thiểu rác thải nhựa, đến lựa chọn các sản phẩm thân thiện với môi trường. Văn hóa ứng phó phải được củng cố bằng văn hóa phòng tránh thảm họa, tạo tinh thần đoàn kết nội bộ và ý thức trách nhiệm bảo vệ môi trường. Sự đổi này là chìa khóa để khắc phục thảm họa một cách dễ dàng và củng cố an ninh quốc gia.
KHÍ quyển nguyên nhân gốc rễ và vấn đề môi trường
"Khí" tập trung vào nguyên nhân sâu xa từ bầu khí quyển và khí nhà kính (KNG), cùng với chiến lược giảm nhẹ xuyên suốt mọi hoạt động để bảo vệ màu xanh của cuộc sống. Nội hàm của từ "Khí" khẳng định trách nhiệm của hoạt động sản xuất và sử dụng hóa chất đã gây xâm hại bầu khí quyển.
Giải pháp cho vấn đề khí phải là sự cam kết toàn cầu về chuyển đổi năng lượng và thúc đẩy các dự án Kinh tế Tuần hoàn nhằm giảm áp lực lên môi trường. Việt Nam cần tích cực tham gia và áp dụng các cơ chế giảm nhẹ toàn cầu như tinh thần của Nghị định thư Kyoto và Thỏa thuận Paris. Chiến lược cần lồng ghép văn hóa ứng phó và tư duy về sản xuất sạch, thân thiện với môi trường vào mọi hoạt động, tư duy xuyên suốt này phải gắn với ứng phó BĐKH ngay từ khâu nghiên cứu và thiết kế sản phẩm.
Đặc biệt, việc áp dụng bảo hiểm sản xuất và bảo hiểm nông nghiệp giúp chia sẻ rủi ro tài chính do thiệt hại kinh tế khí hậu gây ra, là một giải pháp tối ưu toàn cục để gắn với dự phòng trong kinh doanh và sản xuất nông nghiệp, từ đó đảm bảo giàu nghèo không bị phân hóa quá mức.
HẬU quả xã hội và chiến lược sống ôn hoà
"Hậu" là từ khóa bao hàm hậu quả lâu dài đối với đời sống và giải pháp xây dựng hậu phương ôn hòa và bền vững cho các thế hệ mai sau. Hậu quả của BĐKH đã đẩy nhanh phân cực giàu nghèo, làm gia tăng bất ổn xã hội, gây xáo trộn an ninh. Sự sụt giảm sản xuất tại các vùng trọng yếu như Việt Nam sẽ tác động tiêu cực đến an ninh lương thực toàn cầu. Tầm nhìn của "Hậu" là đảm bảo một cuộc sống ôn hòa bằng cách xây dựng chiến lược thích nghi linh hoạt và khả năng khắc phục thảm họa dễ dàng. Điều này đòi hỏi tinh thần đoàn kết mạnh mẽ, không chỉ trong nước mà còn là giải pháp đoàn kết toàn cầu. Văn hóa ứng phó cần trở thành tư duy chiến lược được lồng ghép vào mọi hoạt động, đặc biệt là tư duy xuyên suốt gắn với ứng phó BĐKH trong học tập và nghiên cứu. Việc thúc đẩy lối sống xanh và lối sống hòa hợp với tự nhiên là nền tảng để mỗi cá nhân thực hiện trách nhiệm bảo vệ môi trường. Chính sách bảo hiểm sản xuất và bảo hiểm nông nghiệp phải được phát triển như một điểm chạm quan trọng để chia sẻ rủi ro tài chính, giúp đời sống của các đối tượng bị thiệt hại kinh tế sớm ổn định và tránh sự phân hóa giàu nghèo.
Giải pháp chiến lược toàn diện
Sự biến động liên tục của khí hậu đã tạo ra những thách thức khí tượng và xã hội chưa từng có. Để ứng phó hiệu quả, Việt Nam và các quốc gia cần thực hiện 7 giải pháp chiến lược sau, trong đó Lối sống Xanh và Văn hóa Ứng phó là nền tảng tư duy xuyên suốt:
Thứ nhất, xây dựng lối sống xanh và văn hóa ứng phó thường trực: Phát triển văn hóa ứng phó và văn hóa phòng tránh thảm họa trong cộng đồng, thúc đẩy lối sống xanh, thân thiện với môi trường và hòa hợp với tự nhiên. Coi gắn với ứng phó BĐKH là trách nhiệm cộng đồng và là sự bảo vệ sự tồn vong của hành tinh.
Thứ hai, đảm bảo an ninh lương thực và giảm phân hóa giàu nghèo: Gắn với ứng phó BĐKH vào tất cả các hoạt động đời sống. Phát triển và phổ cập bảo hiểm sản xuất và bảo hiểm nông nghiệp như cơ chế tối ưu toàn cục để chia sẻ rủi ro, giúp đảm bảo giàu nghèo không bị phân hóa quá mức và bảo vệ sản lượng lương thực quốc gia.
Thứ ba, tận dụng kỷ nguyên số và chia sẻ dữ liệu minh bạch: Ứng dụng các kỹ thuật hiện đại (AI, Big Data) để dự báo chính xác hơn thiên tai và cảnh báo kịp thời. Thiết lập cơ chế chia sẻ dữ liệu khí tượng giữa các cơ quan tổ chức và quốc gia để đánh giá tình hình đúng hơn và đưa ra các giải pháp đồng bộ hơn.
Thứ tư, áp dụng tư duy quân sự vào dự phòng chiến lược: Lồng ghép tư duy Quân sự vào ứng phó BĐKH để khắc phục thảm họa nhanh chóng. Đảm bảo cơ sở hạ tầng (cơ sở hạ tầng chịu đựng) và lương thực dự trữ luôn sẵn sàng, nhằm củng cố an ninh quốc gia và giảm thiểu thiệt hại kinh tế sau thiên tai.
Thứ năm, đổi mới sản xuất nông nghiệp bền vững và thích ứng: Chuyển đổi tư duy về sản xuất sang nông nghiệp thông minh khí hậu để đảm bảo an ninh lương thực toàn cầu. Đặt các giải pháp dự phòng (nghiên cứu giống cây chịu hạn, chịu mặn) song song với hoạt động sản xuất để bảo vệ nguồn cung và hạn chế tác động của xâm nhập mặn.
Thứ sáu, liên kết quốc tế và trách nhiệm giảm phát thải: Thúc đẩy giải pháp đoàn kết toàn cầu bằng cách tăng cường hợp tác nghiên cứu khoa học. Việt Nam cần tích cực áp dụng các cơ chế quốc tế như Nghị định thư Kyoto và Thỏa thuận Paris, đồng thời kêu gọi Chuyển giao Công nghệ và Tài chính Khí hậu cho các nước đang phát triển.
Thứ bảy, đảm bảo giải pháp đồng bộ, kịp thời thông qua cơ chế liên ngành: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các lĩnh vực quân sự, nghiên cứu khoa học, và sản xuất để đưa ra các giải pháp đồng bộ hơn và kịp thời hơn trong việc ứng phó và tái thiết.
Kết luận
Biến đổi Khí hậu là một thách thức lịch sử gây ra cú sốc và xáo trộn an ninh, đòi hỏi sự tái định hình chiến lược của toàn cầu. Bài phân tích đã chỉ ra rằng, để đối phó với nguy cơ làm thiệt hại GDP và làm gia tăng bất ổn, Việt Nam cần phải tích hợp bốn trụ cột Biến - Đổi - Khí - Hậu với văn hóa ứng phó và tư duy xuyên suốt gắn với ứng phó BĐKH trong mọi hoạt động. Việc thúc đẩy lối sống xanh, lối sống hòa hợp, ứng dụng Kỷ Nguyên Số, áp dụng tư duy Quân sự, chuyển đổi sang sản xuất bền vững để bảo vệ an ninh lương thực toàn cầu, và củng cố giải pháp đoàn kết toàn cầu cùng cơ chế bảo hiểm sản xuất là con đường duy nhất để tránh sự phân hóa giàu nghèo và bảo toàn sức mạnh của một quốc gia. Sự đoàn kết này phải được thể hiện qua hành động thực chất của các tổ chức quốc tế trong việc hỗ trợ Tài chính Khí hậu và sự chủ động của cơ quan tổ chức trong nước trong việc thực hiện các cam kết giảm phát thải. Chỉ khi đó, Việt Nam và thế giới mới có thể khắc phục thảm họa một cách dễ dàng, giảm thiểu tác động tiêu cực, và hướng tới sự phát triển bền vững của toàn cầu.
(Bài viết trong cuốn VĂN HOÁ & THỜI ĐẠI của Viện Kinh tế, Văn hoá và Nghệ thuật)
