Năm 2010, khi bắt đầu Chương trình Mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới, Hà Nội đối mặt với nhiều khó khăn. Thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn chỉ khoảng 13 triệu đồng/năm, và tỉ lệ hộ nghèo lên tới 11,25%. Tuy nhiên, sau 15 năm, với sự chỉ đạo quyết liệt và sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, Hà Nội đã hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới cấp thành phố năm 2024, về đích sớm hơn một năm so với kế hoạch.
Nông thôn Hà Nội đã có những chuyển mình ngoạn mục, từ cơ sở hạ tầng, kinh tế đến chất lượng cuộc sống. Thành công này được xây dựng trên triết lý “Tối ưu toàn cục”, gắn kết chặt chẽ nông nghiệp, nông thôn và nông dân.
Tối: Mưu cầu sự hoàn hảo - Vượt lên giới hạn cục bộ
Triết lý "Tối" không chỉ là đạt được kết quả cao nhất mà còn là sự theo đuổi không ngừng để tìm kiếm điểm tối ưu toàn cục. Hà Nội đã thể hiện sự mưu cầu này một cách rõ nét trong hành trình xây dựng nông thôn mới.
Thay vì chỉ chấp nhận hoàn thành các tiêu chí quốc gia một cách máy móc, thành phố đã đặt ra mục tiêu cao hơn: kiến tạo một nông thôn văn minh, hiện đại, giàu bản sắc. Một trong những minh chứng hùng hồn nhất là việc tối đa hóa lợi ích cho người dân, với thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn đã tăng từ 13 triệu đồng/năm (2010) lên đến 55 triệu đồng/năm (2020), và tỷ lệ hộ nghèo giảm về 0%.
Để đạt được sự tối ưu này, Hà Nội đã mạnh dạn thực hiện cuộc cách mạng "dồn điền đổi thửa" để tối thiểu hóa các rào cản. Mặc dù không nằm trong bộ tiêu chí quốc gia, công việc này đã giúp thành phố thu hồi được gần 80.000 hecta đất nông nghiệp manh mún, tạo ra những cánh đồng mẫu lớn, thuận lợi cho việc ứng dụng công nghệ và cơ giới hóa.
Bên cạnh đó, thành phố đã mạnh dạn ứng dụng các mô hình nông nghiệp đô thị, nông nghiệp sinh thái, và nông nghiệp hữu cơ để tối đa hóa giá trị trên diện tích đất hạn chế, đáp ứng nhu cầu thực phẩm sạch của người dân. Các mô hình như nông trại giáo dục (farmstay) hay nông trại thông minh đã xuất hiện ở các huyện ngoại thành như Sóc Sơn, Ba Vì, Mê Linh, mang lại hiệu quả kinh tế cao và thu hút du khách.
Ưu: Chiến lược của sự chọn lọc thông minh
Triết lý "Ưu" là sự chọn lọc chiến lược và phân bổ nguồn lực một cách thông minh để đạt được hiệu quả cao nhất. Hà Nội đã vận dụng triết lý này một cách nhuần nhuyễn, tập trung vào những lĩnh vực có lợi thế để tạo ra sự khác biệt. Thành công không phải là cố gắng làm mọi thứ, mà là chọn lọc những điều tốt nhất để tập trung vào.
Một trong những quyết định chiến lược đó là ưu tiên phát triển Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP). Đây được coi là khâu đột phá để tái cơ cấu ngành nông nghiệp. Nhờ vậy, Hà Nội hiện dẫn đầu cả nước với hơn 3.400 sản phẩm OCOP, khẳng định hiệu quả của sự chọn lọc đúng đắn.
Đồng thời, Hà Nội đã ưu tiên bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, đặc biệt là làng nghề. Hai làng nghề gốm Bát Tràng và lụa Vạn Phúc được đầu tư để trở thành thành viên của Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo thế giới. Sự chọn lọc này không chỉ giúp gìn giữ "hồn cốt" của làng quê mà còn biến văn hóa thành nguồn lực kinh tế mạnh mẽ, tạo ra các sản phẩm du lịch độc đáo.
Bằng cách tập trung nguồn lực vào những lĩnh vực mũi nhọn, Hà Nội đã nâng tầm giá trị cốt lõi của nông thôn, tạo ra một mô hình phát triển khác biệt. Các làng nghề này đã mở rộng mô hình kinh doanh, kết hợp sản xuất với du lịch trải nghiệm, thu hút hàng vạn lượt du khách mỗi năm, tạo ra doanh thu hàng trăm tỷ đồng.
Toàn: Sức mạnh của sự hài hòa tổng thể
Triết lý "Toàn" nhấn mạnh sự hài hòa của các thành phần, nơi mọi yếu tố phối hợp nhịp nhàng để tạo nên sức mạnh tổng thể. Hà Nội đã xây dựng nông thôn mới như một hệ sinh thái, nơi nông nghiệp, nông thôn và nông dân gắn kết chặt chẽ với nhau.
Sự hài hòa này thể hiện rõ trong việc phát triển nông thôn theo hướng phù hợp với tiêu chí đô thị, với hệ thống hạ tầng kinh tế - xã hội đồng bộ, hiện đại, xóa nhòa khoảng cách giữa nội thành và ngoại thành.
Ông Nguyễn Xuân Đại, Gián đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường, Chánh Vân phòng Điều phối Nông thôn mới Hà Nội, cho biết, đây là "một định hướng rất mới và rất phù hợp với tình hình thực tế của thủ đô chúng ta."
Sức mạnh của sự hài hòa còn thể hiện qua sự đồng lòng của chính người dân. Bằng cách xây dựng nông thôn mới theo tinh thần "dân làm, dân biết, dân hưởng", Hà Nội đã biến người dân từ đối tượng thụ hưởng thành chủ thể tích cực tham gia vào mọi khâu của chương trình. Điều này đã tạo nên một sức mạnh nội tại bền vững.
Theo báo cáo tổng kết, đến cuối năm 2023, 100% số xã trên địa bàn thành phố đã đạt chuẩn nông thôn mới, 100% các huyện và thị xã đạt chuẩn nông thôn mới hoặc hoàn thành nhiệm vụ. Trong đó, có 229 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao và 109 xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu, chiếm lần lượt 54,1% và 25,8% số xã của thành phố. Tỷ lệ hộ nghèo giảm về 0% và thu nhập bình quân đầu người tăng gấp 6 lần so với năm 2010 là những minh chứng rõ ràng nhất cho sự thành công của mô hình này, nơi mọi thành phần đều được tối ưu hóa để tạo nên sự hài hòa chung.
Cục: Vượt qua tư duy giới hạn
Triết lý "Cục" đại diện cho những giới hạn và tư duy hạn hẹp. Hà Nội đã thể hiện sự kiên quyết vượt qua những giới hạn này để định hình một nền nông nghiệp khác biệt. Trước đây, nông nghiệp Hà Nội bị giới hạn bởi lối canh tác truyền thống, sản xuất manh mún.
Tuy nhiên, bằng việc áp dụng triết lý này, người nông dân đã không còn bó hẹp trong lối canh tác cũ mà mạnh dạn ứng dụng công nghệ, chuyển đổi sang các mô hình nông nghiệp sinh thái và nông nghiệp thông minh.
Hà Nội cũng đã vượt qua giới hạn của một nền nông nghiệp đơn thuần, để định hình một nền nông nghiệp đô thị, phục vụ không chỉ người dân Thủ đô mà còn kết nối, tiêu thụ nông sản cho cả các địa phương khác. Ông Bùi Điện Biên, một người dân tại xã Ứng Hòa, xúc động chia sẻ: "Được sống đến tuổi này rồi mà lại được chứng kiến miền quê như thế này tôi thấy rất là phấn khởi."
Tầm nhìn của Hà Nội là xây dựng một nền nông nghiệp Thủ đô xanh, an toàn, thân thiện và bền vững, với một lớp nông dân mới, những người làm nông nghiệp thông minh trong thời đại chuyển đổi số. Bằng cách tiếp tục vượt qua những giới hạn cũ, Hà Nội sẽ kiến tạo một "miền quê đáng sống", nơi đô thị và nông thôn cùng phát triển hài hòa.
Định hướng tương lai
Kết quả 15 năm xây dựng nông thôn mới đã tạo ra một nền móng vững chắc, khẳng định tính đúng đắn của định hướng phát triển của Thủ đô. Nông thôn Hà Nội không chỉ về đích sớm, dẫn đầu cả nước mà còn định hình một chuẩn mực mới, trở thành hình mẫu của sự phát triển toàn diện. Trong bối cảnh địa giới hành chính được sắp xếp lại, Hà Nội tiếp tục kiên định mục tiêu nâng tầm nông nghiệp, nông thôn.
Như ông Nguyễn Mạnh Quyền, Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội, đã phát biểu, "đến giai đoạn nhiệm kỳ thứ ba, Thành phố chúng ta tiếp tục kiên định mục tiêu xây dựng và phát triển nông thôn mới trên cơ sở phát triển hạ tầng trong lĩnh vực nông thôn phù hợp với tiêu chí đô thị."
Ông cũng nhấn mạnh định hướng mới, "Chúng tôi sẽ tập trung và phát triển nông thôn mới ở một cái tầm cao hơn, hiện đại hơn theo hướng đa mục tiêu và mang lại giá trị cao nhất.
Đồng thời với đó chúng tôi cũng đã có định hướng để làm sao đó nâng cao được đời sống tinh thần cho người dân. Chúng ta sẽ xây dựng các mô hình và phát triển theo hướng vùng nông thôn thông minh, hiện đại và phát huy bản sắc, kiến tạo nên những miền quê đáng sống…”.
Tầm nhìn của Hà Nội không chỉ là phát triển kinh tế mà còn là xây dựng một nền nông nghiệp đô thị xanh, an toàn, thân thiện và bền vững, với một tầng lớp nông dân mới, những người làm nông nghiệp thông minh.
