Kỳ thị khiến người nhiễm HIV e ngại tiếp cận điều trị
Theo Bộ Y tế, đến tháng 6/2025, Việt Nam có khoảng 267.455 người nhiễm HIV, trong đó hơn 250.000 người còn sống. Năm 2024, cả nước phát hiện hơn 13.000 ca HIV dương tính mới, song số ca nhiễm mới hàng năm đã giảm 56% so với năm 2010. Dịch có xu hướng trẻ hóa, tập trung nhiều ở nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM), trong đó nhóm tuổi 16-29 chiếm gần 38% ca nhiễm mới.
Việt Nam đã đạt nhiều tiến bộ hướng tới mục tiêu toàn cầu 95-95-95: gần 92% người nhiễm HIV biết tình trạng của mình, 75% đang điều trị ARV, và 96% số người điều trị đạt tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế. Tuy nhiên, theo nghiên cứu Stigma Index 2020-2021, kỳ thị và phân biệt đối xử vẫn phổ biến trong cộng đồng và cơ sở y tế, khiến nhiều người e ngại xét nghiệm hoặc bỏ điều trị giữa chừng.
Cụ thể, 12,9% người sống chung với HIV (PLHIV) cho biết từng bị kỳ thị trong cộng đồng, 24,2% gặp phân biệt đối xử khi tiếp cận dịch vụ y tế. Gần 40% người được khảo sát cảm thấy xấu hổ, vô dụng, thậm chí “dơ bẩn” vì tình trạng của mình. Khoảng 12% đã từ chối tìm kiếm dịch vụ y tế trong 12 tháng qua vì lo sợ bị lộ thông tin.
Tự kỳ thị bào mòn sức khỏe tinh thần
Các chuyên gia nhấn mạnh, tự kỳ thị (internalized stigma) – khi người nhiễm HIV mặc cảm, tự đánh giá tiêu cực về bản thân – là một trong những rào cản nghiêm trọng nhất đối với mục tiêu chấm dứt AIDS. Tâm lý tội lỗi, xấu hổ, sợ bị phán xét không chỉ làm suy giảm sức khỏe tinh thần mà còn khiến họ chần chừ điều trị, làm tăng nguy cơ lây nhiễm trong cộng đồng.
“Khi một người sống với HIV tin rằng mình ‘không xứng đáng’, họ dễ tự cô lập, ngại tiếp xúc, né tránh chăm sóc sức khỏe. Điều này làm suy yếu nỗ lực phòng chống dịch và đi ngược mục tiêu bình thường hóa HIV như một bệnh mạn tính có thể điều trị”, bác sĩ Nguyễn Tấn Thủ phân tích.
Một người trẻ sống với HIV chia sẻ: “Em không dám tiết lộ thông tin vì sợ bị bạn tình bỏ, bạn cùng giới xa lánh”.
Người khác bày tỏ: “Tôi rất sợ bị lộ thông tin, người khác biết tôi sẽ mất cơ hội làm việc, mất hết sự nghiệp. Tôi không dám lấy thuốc ARV ở gần nhà vì sợ người quen thấy, lộ thông tin”.
Một người khác cho rằng: “Bộc lộ tình trạng cho người khác là không cần thiết vì họ không giúp được gì cho mình”.
Những lo sợ này khiến nhiều người âm thầm sống trong cô lập, không dám xét nghiệm hay điều trị, làm giảm hiệu quả phòng chống HIV/AIDS và khiến dịch bệnh tiếp tục âm ỉ trong cộng đồng.
Cần bình thường hóa HIV và truyền thông không kỳ thị
Theo bác sĩ Nguyễn Tấn Thủ, dịch HIV/AIDS đang thay đổi rõ rệt, với đường lây chủ yếu là tình dục không an toàn, ca nhiễm mới trẻ hóa và tập trung nhiều ở nhóm MSM.
“Quan trọng là người âm tính biết cách phòng ngừa, người dương tính tuân thủ điều trị để duy trì trạng thái không lây truyền”, bác sĩ Thủ nhấn mạnh.
Sống chung với HIV suốt 27 năm, chị Đinh Hoàng Châu Bảo cho biết đã lựa chọn công khai tình trạng bệnh ngay sau khi phát hiện dương tính. “Tôi nghĩ khi mọi người đều biết thì mình sẽ sống thoải mái hơn. Nhưng thời điểm đó, tôi bị kỳ thị rất dữ dội. Người ta xem HIV như một ‘án tử’. Tôi từng bị từ chối điều trị, từ chối phẫu thuật khi sinh con… Nỗi đau không chỉ đến từ ánh mắt người khác, mà còn khiến nhiều người nhiễm HIV tự kỳ thị chính mình”, chị kể.
Chị Bảo từng phải in hàng chục tờ kết quả xét nghiệm để chứng minh con âm tính, gửi cho cả cán bộ y tế địa phương. Theo chị, hiện nay sự kỳ thị vẫn tồn tại nhưng kín đáo, tế nhị hơn. Hiện chị bán hàng ăn uống tại Bến Tre và được khách hàng đón nhận bình thường.
“Điều quan trọng là mình sống tích cực, hỗ trợ cộng đồng, khi đó mọi người nhìn vào con người mình chứ không còn để ý đến căn bệnh. HIV không phải là ‘án tử’, điều đáng sợ nhất không phải virus, mà là sự kỳ thị”, chị Bảo nói.
Theo Bộ Y tế, HIV hiện được coi là bệnh mạn tính có thể kiểm soát. Người nhiễm nếu tuân thủ phác đồ ARV có thể “khỏi bệnh chức năng”, duy trì sinh hoạt và tuổi thọ như người bình thường.
Tổ chức Doanh nghiệp xã hội Kết Nối Trẻ cho rằng chấm dứt kỳ thị là điều kiện tiên quyết để đạt mục tiêu chấm dứt AIDS vào năm 2030. Điều này đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa y tế, báo chí và cộng đồng nhằm lan tỏa thông tin khoa học, nhân văn và không kỳ thị.
“Qua 14 năm hoạt động, chúng tôi nhận thấy nhận thức xã hội đã tiến bộ, nhưng kỳ thị vẫn là ‘rào chắn vô hình’ khiến nhiều người không dám tiếp cận xét nghiệm và điều trị. Khi báo chí có đủ kiến thức và kỹ năng nhạy cảm, họ sẽ trở thành đồng minh đắc lực giúp thay đổi định kiến, thúc đẩy bình đẳng và nhân quyền”, ông Tống Văn Nam, Giám đốc Kết Nối Trẻ chia sẻ.
Các chuyên gia đề xuất tăng cường truyền thông về khái niệm “Không phát hiện = Không lây truyền” (K=K), thúc đẩy điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP), mở rộng dịch vụ tự xét nghiệm HIV, đồng thời bảo đảm bảo mật thông tin cho người bệnh. Việc tận dụng mạng xã hội, người có ảnh hưởng trong cộng đồng và tiếng nói của chính người sống với HIV cũng được xem là giải pháp quan trọng để giảm kỳ thị.
