Số lượng thành viên HTX trên thế giới và Việt Nam
Trên thế giới, kinh tế hợp tác xã tạo ra doanh thu hơn 2 nghìn tỷ USD mỗi năm, phục vụ lợi ích cho hàng trăm triệu người với mô hình HTX phủ rộng khắp các lĩnh vực như nông nghiệp, bảo hiểm, bán lẻ và nhiều ngành nghề khác. Tại châu Âu, năm 2014 ghi nhận tỷ lệ tham gia hợp tác xã (bao gồm thành viên và khách hàng) đạt 45,55% dân số, tỷ lệ trung bình toàn cầu là khoảng 16%[i].
Tại Việt Nam, đến tháng 6/2025, cả nước có 34.848 HTX hoạt động, thu hút hơn 6,17 triệu thành viên, tạo việc làm thường xuyên cho 1,65 triệu lao động[ii]. Ngoài ra, có 147 Liên hiệp HTX và 72.747 tổ hợp tác, nền tảng liên kết ban đầu của các hộ sản xuất nhỏ lẻ. Số lượng HTX và thành viên liên tục tăng, phản ánh vai trò trọng tâm của khu vực kinh tế tập thể, HTX[iii].
Vai trò của thành viên trong HTX
Một trong những đặc điểm đặc trưng của HTX là thành viên vừa là chủ sở hữu, vừa là người sử dụng dịch vụ (hay còn gọi là khách hàng đầu tiên) mà HTX cung cấp dịch vụ. HTX được thành lập dựa trên nhu cầu của thành viên thông qua việc góp vốn, tham gia quản lý, đồng thời sử dụng dịch vụ mà HTX cung cấp. Chính mối quan hệ chặt chẽ này tạo nên động lực cộng đồng, nâng cao tính tự chủ và hiệu quả hoạt động của HTX.
Tại sao cần chú trọng phát triển thành viên chính thức
Theo luật HTX 2023, thành viên HTX được phân loại thành ba nhóm: Thành viên chính thức; thành viên liên kết góp vốn; thành viên liên kết không góp vốn.
Thành viên liên kết góp vốn được hiểu đơn giản là những người chỉ góp vốn chứ không sử dụng dịch vụ của HTX. Họ đóng vai trò như nhà đầu tư tài chính, kỳ vọng nhận lại lợi nhuận từ phần vốn góp chứ không trực tiếp sử dụng dịch vụ của HTX để có được những lợi ích khác. Do không có nhu cầu gắn bó với hoạt động sản xuất – kinh doanh hàng ngày và việc bị hạn chế các quyền so với thành viên chính thức như các quyền biểu quyết, bầu cử, ứng cử nên sự cam kết và đồng hành của họ với HTX thường không sâu sắc.
Thành viên liên kết không góp vốn là những thành viên chỉ sử dụng dịch/đóng góp sức lao động mà không góp vốn vào HTX. Những thành viên này có thể coi là những khách hàng thường xuyên của HTX, những người được hưởng lợi ích từ việc sử dụng dịch vụ của HTX. Tuy nhiên, những thành viên viên này lại thiếu đi khía cạnh là chủ sở hữu của HTX dó đó họ cũng bị hạn chế các quyền so với thành viên chính thức. Nếu chỉ tham gia với vai trò là khách hàng, khi HTX gặp khó khăn trong cung cấp dịch vụ, các thành viên này có thể sẽ chuyển sang nhà cung cấp dịch vụ khác khiến tính gắn kết giữa thành viên và HTX không bền chặt.
Thành viên chính thức là những thành viên vừa góp vốn, vừa sử dụng dịch vụ thường xuyên và có quyền tham gia quản lý, điều hành HTX. Họ là chủ sở hữu thực sự, có quyền biểu quyết, đề cử, ứng cử vào bộ máy quản trị, cũng như quyền lợi và trách nhiệm rõ ràng trong hoạt động của HTX.
Chính sự tham gia sâu sắc này tạo nên mối quan hệ hai chiều bền vững giữa thành viên và HTX – khi HTX phát triển tốt, thành viên được lợi, và ngược lại. Đó là lý do vì sao thành viên chính thức luôn giữ vai trò then chốt và cần được tập trung phát triển mạnh mẽ.
Việc phát triển các nhóm thành viên ở các HTX nên có chiến lược, kế hoạch căn cứ vào tình hình thực tế phát triển của HTX tại giai đoạn cụ thể. Các HTX nên chú trọng tới những vấn đề:
- Xác định rõ phân khúc thành viên (chính thức, liên kết góp vốn, liên kết không góp vốn) và cơ chế quyền – lợi ích phù hợp để tạo động lực chuyển đổi thành viên liên kết thành thành viên chính thức.
- Xây dựng điều lệ minh bạch, quyền lợi hấp dẫn, ràng buộc hợp lý để giữ chân thành viên chính thức lâu dài.
- Tập trung đào tạo, tham vấn, nâng cao năng lực quản trị của thành viên chính thức để họ thực sự tham gia quản trị — không chỉ là hình thức.
- Kế hoạch phát triển thành viên nên đặt trọng tâm vào thành viên chính thức, song song với việc sử dụng nguồn lực từ thành viên liên kết có chọn lọc để không mất kiểm soát.
Kết luận
Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng cao và yêu cầu nâng cao hiệu quả hoạt động của HTX, việc phát triển số lượng và chất lượng thành viên chính thức là nhiệm vụ sống còn. Thành viên chính thức không chỉ là nền tảng cốt lõi của HTX mà còn là người đồng hành, chia sẻ rủi ro và kiến tạo thành công cùng HTX.
Việc chú trọng thu hút, đào tạo và giữ chân thành viên chính thức giúp HTX nâng cao tính tự chủ, năng lực quản trị và khả năng thích ứng với thị trường. Đó là con đường để xây dựng những HTX hiện đại, chuyên nghiệp và thực sự vì thành viên – đúng với tinh thần và bản chất của mô hình kinh tế hợp tác.
