Trong đó, khuyến khích đầu tư tư nhân theo hình thức đối tác công - tư (PPP) được xác định là một giải pháp sáng tạo và hữu hiệu, đặc biệt trong việc triển khai các dự án canh tác lúa bền vững như Đề án 1 triệu hecta lúa chất lượng cao, giảm phát thải gắn với tăng trưởng xanh ở Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL).
Cánh đồng mẫu lớn của Công ty Trung An Cần Thơ. Ảnh: Internet.
Đề án 1 triệu hecta lúa chất lượng cao, giảm phát thải và tăng trưởng xanh ở ĐBSCL là một trong những nỗ lực lớn của Việt Nam nhằm cải thiện chất lượng sản phẩm lúa gạo, đồng thời giảm thiểu tác động xấu tới môi trường. Để đề án thành công thì hợp tác công - tư là hợp tác đầu tư sáng tạo, là một trong những vấn đề cốt lõi, là chìa khóa để có thể tạo nên thành công. Bởi không thể một tác nhân nào hoặc Chính phủ hoặc tư nhân hoặc bà con nông dân đơn độc mà có thể hoàn thành được nhiệm vụ cao cả của đề án. Do đó, Đề án đòi hỏi sự tham gia và hợp tác chặt chẽ giữa các tác nhân chủ chốt: Chính phủ, doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân. Không thể thiếu sự kết hợp giữa Nhà nước và khu vực tư nhân trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng, đào tạo, cũng như cung cấp các dịch vụ kỹ thuật để đạt được mục tiêu giảm phát thải và nâng cao chất lượng sản phẩm lúa gạo.
Trước hết, Chính phủ đóng vai trò dẫn dắt và hỗ trợ các bên tham gia. Các cơ quan nhà nước cần thiết lập khung pháp lý vững chắc, hỗ trợ xây dựng quy trình sản xuất lúa bền vững, đánh giá phát thải và kiểm soát chất lượng sản phẩm, đồng thời tạo ra các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp và hợp tác xã trong quá trình triển khai. Sự tham gia của Nhà nước sẽ giúp tạo ra một môi trường thuận lợi cho các hoạt động hợp tác, khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào sản xuất và tiêu thụ lúa gạo bền vững. Chẳng hạn các dự án xây dựng hệ thống cống ngăn mặn, đê bao bảo vệ và kênh dẫn nước ở ĐBSCL đã góp phần kiểm soát lũ, giảm thiểu thiệt hại từ biến đổi khí hậu và đảm bảo nguồn nước tưới tiêu cho hàng triệu hecta lúa. Tiêu biểu là hệ thống cống ngăn mặn Cái Lớn - Cái Bé (Kiên Giang), đóng vai trò bảo vệ các vùng canh tác khỏi tình trạng xâm nhập mặn nghiêm trọng, đặc biệt trong mùa khô.
Năm 2023, Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) công bố quyết định thành lập và định hướng chiến lược của nhóm công tác PPP ngành hàng lúa gạo Việt Nam. Nhóm công tác này có chức năng quản lý, hỗ trợ phát triển ngành lúa gạo theo hướng cạnh tranh cao, chất lượng, bền vững, gia tăng hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường. Một trong những nhiệm vụ trọng tâm của nhóm là nghiên cứu, đề xuất chiến lược phát triển ngành hàng lúa gạo là tham gia Đề án phát triển bền vững 1 triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao gắn với tăng trưởng xanh vùng đồng bằng sông Cửu Long, mở rộng nhanh sáng kiến công nghệ, giải pháp kỹ thuật thông minh. Từ đó, tạo thành một quy trình sản xuất thống nhất gắn với từng vùng sinh thái khác nhau, vừa nâng cao giá trị cho người sản xuất, vừa bảo đảm vấn đề sử dụng nguồn tài nguyên một cách bền vững hơn.
Doanh nghiệp có vai trò vô cùng quan trọng trong việc liên kết nông dân với thị trường, cung cấp các dịch vụ đầu vào (như giống lúa chất lượng cao, phân bón, thuốc trừ sâu), cũng như tiêu thụ sản phẩm. Các doanh nghiệp này sẽ đồng hành cùng nông dân trong việc áp dụng các kỹ thuật canh tác tiên tiến, giảm thiểu phát thải và nâng cao chất lượng sản phẩm, từ đó nâng cao giá trị sản phẩm lúa gạo xuất khẩu của Việt Nam.
Theo ông Trần Minh Hải, Phó hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn, việc phát triển HTX là nền tảng cốt lõi để thực hiện thành công Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp ở ĐBSCL. Việc gia tăng số lượng thành viên HTX sẽ là hướng đi trong thời gian tới giúp mở rộng diện tích sản xuất, đồng thời tạo điều kiện để áp dụng cơ giới hóa và các công nghệ hiện đại trong nông nghiệp.
Hợp tác xã đóng vai trò là cầu nối giữa nông dân và doanh nghiệp, giúp tổ chức lại sản xuất theo chuỗi giá trị bền vững. Hợp tác xã cần vận động nông dân tham gia vào chuỗi giá trị, cung cấp các dịch vụ hỗ trợ kỹ thuật, và phối hợp với doanh nghiệp để kiểm soát quy trình sản xuất, từ đó đảm bảo sản phẩm đạt tiêu chuẩn chất lượng cao và giảm phát thải. Ngoài ra, hợp tác xã còn đóng góp vào việc tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực cho nông dân, giúp họ áp dụng các phương pháp canh tác bền vững và tuân thủ quy trình sản xuất được chứng nhận quốc tế. Tiêu biểu là Hợp tác xã Nông nghiệp Tiến Thuận ở xã Thạnh An, huyện Vĩnh Thạnh, TP Cần Thơ vụ đông xuân 2024-2025 tham gia Đề án 1 triệu héc-ta và được doanh nghiệp cam kết bao tiêu toàn bộ sản phẩm. Bà con nông dân HTX này phấn khởi không lo đầu ra, giá cả ổn định. Với liên kết sản xuất theo chuỗi gắn với áp dụng đồng bộ cơ giới hóa và quy trình kỹ thuật canh tác lúa chất lượng cao và phát thải thấp, HTX nông nghiệp Tiến Thuận tin tưởng vụ này lúa tiếp tục trúng mùa. Các mô hình thí điểm từ vụ hè thu và thu đông tại các tỉnh Đồng Tháp, Kiên Giang, Sóc Trăng cũng đều không phải lo đầu ra, giá cả ổn định, bà con xã viên HTX tuân thủ đúng quy trình canh tác lúa bền vững, gắn với phát thải thấp.
Góp phần thành công của Đền án sản xuất 1 triệu ha lúa theo hướng bền vững (phát thải thấp) ở ĐBSCL không thể không kể đến dự án GIC (Các Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Xanh) đã được triển khai tại Việt Nam với sự hỗ trợ từ Chính phủ Đức đã giúp đào tạo, cung cấp kiến thức cho nông dân về kỹ thuật canh tác bền vững, đồng thời kết nối họ với các doanh nghiệp và hợp tác xã để tạo ra chuỗi giá trị ổn định cho sản phẩm gạo ít carbon. Tính đến tháng 12/2024, GIC đã triển khai các hoạt động về đổi mới sáng tạo với sự tham gia của 24.062 nông dân và 294 Hợp tác xã & Doanh nghiệp vừa và nhỏ (MSMEs) trong cả 2 chuỗi giá trị lúa gạo và xoài tại 6 tỉnh thuộc vùng đồng bằng sông Cửu Long (An Giang, Cần Thơ, Đồng Tháp, Kiên Giang, Hậu Giang và Sóc Trăng).
Một trong những yếu tố then chốt để hợp tác công - tư thành công là sự phân công trách nhiệm rõ ràng giữa các bên tham gia. Nhà nước cần phát huy vai trò đầu tàu, xây dựng cơ chế chính sách thuận lợi cho doanh nghiệp và hợp tác xã phát triển, hỗ trợ về mặt hạ tầng, tài chính và cung cấp các chương trình đào tạo để nâng cao năng lực cho các bên trong chuỗi giá trị.
Mặt khác, các doanh nghiệp và hợp tác xã cần có những chiến lược dài hạn và hợp tác chặt chẽ với nông dân. Họ cần cung cấp các dịch vụ kỹ thuật, xây dựng thương hiệu cho sản phẩm lúa gạo chất lượng cao và cam kết thu mua sản phẩm từ nông dân. Hợp tác xã phải là nơi tổ chức sản xuất và liên kết các nông dân tham gia vào chuỗi giá trị, đồng thời giúp họ tiếp cận các chính sách hỗ trợ từ Nhà nước và các chương trình khuyến nông.
Như vậy, để thực hiện thành công Đề án 1 triệu hecta lúa chất lượng cao giảm phát thải ở ĐBSCL, hợp tác công - tư là một yếu tố không thể thiếu. Chính phủ cần dẫn dắt, hỗ trợ về mặt pháp lý và hạ tầng, trong khi các doanh nghiệp và hợp tác xã phải đóng vai trò quan trọng trong việc triển khai các giải pháp kỹ thuật và tổ chức lại sản xuất theo chuỗi giá trị bền vững. Sự phối hợp đồng bộ giữa các bên sẽ là chìa khóa giúp Việt Nam đạt được mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững, góp phần nâng cao chất lượng lúa gạo, giảm thiểu phát thải và bảo vệ môi trường cho thế hệ tương lai. Trên cơ sở đó, Việt Nam không những đáp ứng ngày càng cao nhu cầu lương thực trong nước mà còn giữ vững vị trí là một trong những nước xuất khẩu gạo trong top đầu của thế giới.
V.X.B
